ارتباط زخم معده و بیماری کووید-19

یکی از بیماری‌های شایع دستگاه گوارش زخم معده می‌باشد که حدود ۹۰ میلیون نفر در سال بدان دچار می‌شوند و متأسفانه حدود ۶۰۰.۰۰۰ نفر دیگر نیز در اثر عوارض این بیماری مانند خونریزی، سوراخ‌شدگی و سایر مواردی از این دست جان خود را از دست می‌دهند. در ابتدا تصور بر این بود که زخم‌معده بیشتر دراثر ترشح اسید به‌ وجود می‌آید و گفته می‌شد پس‌از آسیب مخاطی، اسید به داخل مخاط و ناحیه آسیب دیده برگشت داده می‌شود و سبب زخم‌معده می‌گردد. اما سالهای بعد متوجه این امر شدند که در پی مصرف برخی از داروها مانند داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی(NSAIDs) نیز افراد دچار زخم معده می‌شوند. NSAIDs به دو طریق ایجاد زخم می‌نماید یا به طور مستقیم سبب تخریب مخاط داخلی معده گردیده و یا از طریق سیستمیک سبب از بین‌رفتن پروستاگلاندین‌ها که محافظ لایه داخلی معده می‌باشد، گردیده و منجر به ایجاد زخم در معده و اثنی‌عشر می‌گردند. هدف از این مقاله بررسی " ارتباط زخم معده و بیماری کووید-19 " می‌باشد .

▪ ارتباط زخم معده و بیماری کووید-19 :

اما در حدود ۳۵ سال پیش تحول عظیمی در درمان زخم معده ایجاد شد و گروهی از دانشمندان متوجه حضور میکروبی به نام هلیکوباکترپیلوری (HPylori) در مخاط معده افراد مبتلا به زخم معده و اثنی‌عشر شدند. این میکروب توسط بیوپسی، تست اوره‌آز (HPylori)، تست تنفسی و جستجوی آنتی ژن (HPylori) درمدفوع بیمار تشخیص داده می‌شود. درصد بسیاری از افرادی که دچار زخم‌معده می‌شوند با مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها بهبود یافته و بنابراین از عوارض این بیماری و احتمال انجام عمل‌جراحی که پیش‌از این روی معده صورت می‌پذیرفت کاسته شده‌است. از سایر علل زخم معده که این روزها بسیار شایع می‌باشد، استرس و اضطراب است ، و بیشتر در افرادی که دچار سوختگی شدید ، تصادف و یا در ICU بستری می‌شوند ، مشاهده می‌شود. از نشانه‌های مهم دیگر زخم‌معده می‌توان به درد اپی‌گاستر، حالت تهوع، کاهش وزن، کاهش اشتها اشاره نمود.

گاهی بیمار با خونریزی و هماتمز و ملنا مراجعه می‌نمایند از عوارض این بیماری خونریزی، سوراخ شدگی و انسداد را می‌توان نام برد.همان‌گونه که اشاره گردید، از عوامل مستعدکننده جهت ایجاد زخم‌معده،مصرف NSAIDs، مصرف کورتون، استعمال دخانیات و بیماری کرون نام برد. تشخیص زخم معده آسان و توسط آندوسکوپی و رادیوگرافی ازمعده انجام می‌گیرد.

اما اشاره به این موضوع حائز اهمیت است که هرگونه درد اپی‌گاستر به زخم معده مرتبط نمی‌باشد. بیماری‌های قلبی-عروقی،سنگ کیسه صفرا، التهاب کیسه صفرا، پانکراتیت، سرطان معده ممکن است با بروز زخم معده خود را نشان دهند و درمان زخم معده ابتدا با قطع استعمال دخانیات، قطع مصرف NSAIDs ، قطع مصرف الکل ودرمان دارویی انجام می‌گیرد. در نشریات علمی از برخی بیماری‌ها نام برده‌شده که ممکن است سبب بروز زخم معده گردند، مانند سندرم بهجت، سندروم زولینگر الیسون، بیماری کرون، سیروزکبدی و . . . گفته میشود افراد سالخورده با مصرف NSAIDs بیشتر در معرض عوارض دارویی و زخم معده قرار خواهند گرفت.

طی بررسی‌هایی که حدود سی‌سال پیش توسط اینجانب انجام گرفت، متوجه شدیم هلیکوباکترپیلوری بیشتر در افرادی بروز می‌نماید که در فقر بهداشتی به سر برده و یا به صورت دسته جمعی زندگی می‌کنند و یا در کانون سالمندان یا سربازخانه‌ها حضور دارند، مشاهده می‌گردد و افراد، پس از درمان ، به دلیل نشست‌وبرخاست با افراد آلوده ، مجدد به این میکروب، آلوده می‌گردند.

در این مقاله به علل ایجاد زخم‌های معده اشاره گردید، اما این روزها شاهد افرادی هستیم که با بیماری‌های دستگاه گوارش مانند خونریزی از معده، اسهال، تهوع، بی‌اشتهایی، درد تمام شکم مراجعه نموده و ارتباطی به بیماری‌هایی که بدان اشاره شد ندارد و در نهایت به تشخیص بیماری کرونا می‌رسیم.

کرونا را در آغاز با نشانه‌های تنفسی می‌شناختیم، ضعف عمومی، بی‌حالی، تنگی‌نفس، دردهای‌استخوانی از نشانه‌های شایع این بیماری می‌باشد. ولی پس از مدتی بیماران با سکتۀ قلبی، سکته‌مغزی، استفراغ، اسهال، دردهای شکمی، بی‌اشتهایی که منجر به عدم تشخیص به موقع این بیماری می‌گردید ، با نشانه‌های غیر معمول سبب آلودگی بیشتر و شیوع بیماری و درنهایت آلوده شدن کادر درمان و افراد خانواده می‌گشت.

متأسفانه روز به روز به تعداد افراد بیمار و مرگ ناشی از ویروس کرونا در سرتاسر دنیا افزوده می‌شود. با اینکه ۸ ماه از آغاز این بیماری گذشته، از کاهش میزان شیوع آن خبری نیست و تمام بخش‌های بیمارستان‌ها و ICUها، مملو از بیماران‌کرونایی می‌باشدو باید اذعان نمود که ممکن است بیشتر بیماران به دلیل عدم رعایت اصول اشاره شدۀ بهداشتی، گرفتار این بیماری شده‌اند. بدون شک مقالات زیادی در رابطه با کرونا به چاپ رسیده و اخیرا جامعه‌پزشکان‌متخصص داخلی ایران نیز با جمع آوری چند مقاله، مجله علمی خود را با این انگیزه که کرونا را بیشتر بشناسیم چاپ خواهد نمود.

مطلب جدیدی که پیرامون کرونا منتشر شده و در مقالات دیگر هم بدان اشاره شده نشان می‌دهد که گیرنده‌های ACE2 که به میزان زیاد در بینی و گلو وجود دارد، باعث می‌شوند که ویروس کرونا در این محل، فعالیت خود را آغاز نماید. اشاره به این نکته ضروری است که این گیرنده‌های ACE2 در سایر نقاط بدن مانند کلیه‌ها، قلب نیز وجود دارند، که همین امر سبب بروز عوارض ناشی از بیماری کرونا در قلب، کلیه،کبد و سیستم گوارش نیز می‌گردد.هنگامی‌که کووید-19 در بدن تثبیت شد، به لحاظ علمی اتفاقات جالبی بروز می‌نماید و ویروس سبب یک عفونت معمولی ویروسی نمی‌گردد و بلکه ویروس، سلول‌های بدن از جمله سلول‌های ریه را که دارای گیرنده‌های ACE2 فراوان است، به نحوی در اختیار می‌گیرد. درست مانند دزدی که از پنجره خانه‌ای وارد شده و تمام درها و پنجره‌ها را باز می‌کند. ویروس سیستم رنین-آنژیوتانسین را درگیر می‌کند،سیستم رنین-آنژیوتانسین را به طور معمول سطح برادی‌کینین که تنظیم‌کننده فشارخون است،کنترل می‌نماید. بنابراین درگیری سیستم رنین-آنژیوتانسین سبب ایجاد طوفان برادی‌کینین و افزایش آن می‌گردد و همین طوفان برادیکنین (نه طوفان سایتوکاین) توجیه کننده بسیاری از آثار کشنده کووید-19 است. افزایش برادی‌کینین سبب افزایش نفوذپذیری عروق و نشت عروق مایعات می‌گردد. در حقیقت کرونا یک بیماری عروقی است که سبب پر شدن ریه از مایعات می‌شود. سلول‌های ایمنی نیز نشت نموده و آثار التهابی را در ریه ایجاد می‌کنند. کووید-19 از طریق دیگر سبب افزایش اسیدهیالورونیک در ریه می‌شود. این ماده می‌تواند صد برابر وزن خود آب جذب نماید. هنگامی‌که افزایش هیالورونیک اسید با افزایش مایعات ریه جمع شود منجر به بروز یک فاجعه گشته و سبب تشکیل یک هیدروژل در ریه می‌شود، (مانند اینکه بخواهیم در داخل یک ژل تنفس کنیم) به همین دلیل ونتیلاتور کمتر از انتظار مؤثر می‌باشد.

طوفان برادی‌کینین در قلب موجب آریتمی و افت فشارخون می‌شود. در مغز سبب گیجی و تشنج و سکته مغزی می‌گردد، ACE2 در تمام سیستم گوارش وجود دارد و از این رو منجر به درگیری معده، روده و کبد می‌گردیم.

اما بیماری کووید-19 با ایجاد اضطراب، به‌ویژه در افرادی که در ICU و تحت ونتیلاتور قرار می‌گیرند، منجر به ایجاد استرس اولسر(Stress Ulcer) می‌شود. بیشتر بیماران دچار کرونا به علت مصرف NSAIDs ،کورتیزول و یا بروز استرس اولسر به زخم معده نیز دچار می‌شوند و از این رو بیماری کرونا، گاهی ابتدا با خونریزی معده، خود را نشان می‌دهد. بنابراین بیمارانی که در بخش ICU بستری هستند باید از نظر زخم معده نیز تحت نظر باشند و بسیاری از بیماران هم بدون نشانه‌های ریوی مبتلا به اسهال و استفراغ، دردهای شکمی و زخم معده می‌شوند. به علت اینکه تشخیص کرونا در این بیماران دیرتر صورت می‌پذیرد و دیرتر از موعد بستری می‌شوند خطر شیوع بیماری افزایش پیدا کرده و بیمار بدون رعایت اصول بهداشت در جوامع حضور پیدا نموده و منجر به شیوع بیماری می‌شود. ممکن است افراد مبتلا به کووید-19، بدون نشانه‌های ریوی با درد اپی‌گاستر، بی‌اشتهایی، استفراع خونی مراجعه کنند یا بیمار ممکن است فقط اسهال و استفراغ داشته باشد بنابراین تشخیص و بستری شدن آنها به تأخیر می‌افتد به همین دلیل سبب انتشار بیماری می‌گردد. در حدود ۷۴ درصد این افراد، ویروس در مدفوع‌شان وجود دارد و سبب آلودگی سرویس‌های بهداشتی، دستشویی، دستگیره درب و انتشار بیماری می‌شود. طول درمان افرادی که با نشانه‌های گوارش مراجعه می‌نمایند بیش از افرادی است که با نشانه‌های ریوی مراجعه می‌کنند.(۹ روز در مقابل ۷ روز )

در ۲۰ تا ۳۰ درصد مبتلایان به کرونا افزایش آنزیم‌های کبدی ملاحظه می‌شود که علت نارسایی کبد است. حدود ۱۷ ٪ افراد مبتلا به کووید-19، به پانکراتیت نیز دچار می‌شوند.همچنین در دستگاه گوارش سبب ۵ / ۱۷ درصد حالت تهوع، ۲۴ درصد دچار اسهال و ۸۳ درصد دچار بی‌اشتهایی می‌شوند. مطالعات اخیر نیز نشان می‌دهد نشانه‌های گوارشی با التهاب و آسیب به روده همراه هستند. از بین رفتن موکوس و مخاط روده و میکروب‌های مفید روده، سبب فعالیت سیستم ایمنی دستگاه گوارش شده و مشکلات بیشتری برای بدن نیز ایجاد می‌نماید.