عوارض جانبی استاتین‌ها

در‌بعضی افراد، بروز عوارض جانبی استاتین‌ به طریقی است که به نظر می‌آید بهتر است از منافع این داروها چشم پوشید. پیش‌از اخذ تصمیم به قطع مصرف استاتین‌، باید روشن شود چگونه می‌توان ازمیزان بروز عوارض جانبی دارو کاست.

عوارض جانبی استاتین‌ها

درد و صدمه عضلانی:

درد‌عضله، شایع‌ترین عارضه‌ی‌ جانبی استاتین‌است. ممکن‌است این درد به‌صورت درد ناشی‌از سفتی، خستگی یاضعف عضلات بروزکند. درد، ممکن‌است به‌صورت ناراحتی خفیف باشد و یا آنقدر شدید شود که انجام فعالیت‌های روزانه دشوار گردد. به عنوان مثال، ممکن‌است بالا رفتن از پلکان یا راه‌رفتن ناراحت‌کننده یا خسته‌کننده باشد.
درموارد بسیار نادر، مصرف استاتین‌ها سبب بروز صدمه در عضله می‌شود که تهدید کننده بوده و رابدومیولیز (rhabdomyolysis) نام دارد. رابدومیولیز سبب درد شدید عضله، صدمه‌ی‌کبد، نارسایی کلیه و مرگ می‌شود. زمانی که استاتین ‌به‌همراه بعضی داروها یا با مقدار خوراک بالا مصرف می‌شود رابدومیولیز ایجاد می‌گردد.

صدمه کبـد:

گاهی، مصرف استاتین‌ها ممکن‌است سبب افزایش تولید آنزیم‌های کبدی شود که به هضم غذا، نوشابه‌ها و داروها کمک می‌کنند. در‌صورتی‌که این افزایش خفیف باشد، می‌توان مصرف دارو را ادامه داد، اما اگر این افزایش شدید باشد، ممکن‌است لازم باشد دارو قطع شود. دراین صورت ممکن‌است ازیک استاتین ‌دیگر استفاده شود. بعضی از سایر داروهای کاهنده‌ی کلسترل مانند جمفیروزیل (gemfibrozil) ونیاسین (niacin) سبب افزایش اندک احتمال بروز مشکلات کبد در افراد مصرف‌کنندۀ استاتین ‌می‌گردند.
با‌وجودی‌که میزان بروز مشکلات کبد نادر است ولی پزشک پیش و اندکی پس‌از شروع مصرف استاتین‌ها دستور انجام آزمایش آنزیم‌های کبدی خواهد داد. به‌جز مواردی که شناسه‌ها و نشانه‌های اختلال کبد موجود است، بیمار به آزمایش اضافی آنزیم‌های کبد نیاز نخواهد داشت. در‌صورت وجود خستگی یا ضعف غیر‌معمول، کاهش اشتها، درد بخش فوقانی شکم، تیره‌شدن رنگ ادرار یا زردشدن پوست یا چشم باید بلافاصله با پزشک تماس گرفت.

مشکلات گوارشی:

ممکن‌است درمصرف‌کنندگان استاتین‌، حالت تهوع، بروزگاز، اسهال یا یبوست پس ازمصرف دیده شود. این عوارض جانبی نادر می‌باشند. بسیاری از افرادی که دچار این عوارض جانبی می‌شوند، قبلاً به سایر مشکلات گوارش مبتلا بوده‌اند. برای کاهش بروز عوارض جانبی دستگاه گوارش، باید استاتین‌ را عصرها با یک وعده غذا مصرف نمود.

بثورات یا گرگرفتگی:

ممکن‌است پس‌از شروع مصرف استاتین‌، بثورات یا گرگرفتگی بروزکند. درصورتی‌که از استاتین و نیاسین با‌هم استفاده شود احتمال بروز این عوارض جانبی بیشتر  است. ممکن‌است مصرف آسپیرین پیش‌از مصرف استاتین‌ به رفع این حالت کمک‌کند، اما در این مورد باید نظر پزشک را خواستار شد.

افزایش قندخون یا دیابت نوع2:

وقتی استاتین ‌مصرف‌می‌شود، ممکن‌است میزان قند‌خون افزایش یابد، که این حالت به بروز دیابت نوع2 منتهی می‌شود. این احتمال اندک است ولی آنقدر اهمیت دارد که سازمان غذا و داروی آمریکا روی برچسب جعبه‌ی استاتین‌ درمورد افزایش میزان گلوکز و دیابت، اخطاریه‌ایی الحاق کرده است. درصورت وجود نگرانی دراین مورد باید نظر پزشک را خواستار شد.

عوارض جانبی پی‌شناسیک:

سازمان غذا و داروی آمریکا روی جعبه‌ی استاتین‌ها اخطار دیگری گنجانده است مبنی بر‌اینکه ضمن مصرف استاتین‌ها ممکن‌است کاهش حافظه یا اختلال شعور confusion ایجاد شود. خوشبختانه به محض قطع مصرف این داروها، این عوارض جانبی ازبین خواهد رفت. بیمار درصورت بروز کاهش یا اختلال شعور باید نظر پزشک را جویا شود. همچنین مدارکی دردست است حاکی از آنکه مصرف استاتین ‌دربیماران دچار زوال عقل (dementia) یا آلزایمر به‌انجام وظیفه‌ی مغز کمک می‌کند. این مسأله هنوز نیاز به بررسی دارد. باز هم تأکید می‌شود که پیش‌از نظرخواهی ازپزشک نباید استاتین‌ها را قطع نمود.

چه کسانی درمعرض بروز عوارض جانبی هستند؟

البته تمامی کسانی که از استاتین‌ها استفاده می‌کنند، دچار عوارض جانبی نمی‌شوند اما بعضی از افراد بیش‌از سایرین دچار عوارض جانبی می‌گردند.

عوامل خطرساز عبارتند از:

ـ مصرف چند داروی کاهنده‌ی‌کلسترل
ـ جنس مؤنث
ـ داشتن قالب جسمی‌کوچک‌تر
ـ داشتن 65 سال سن یا بیشتر
ـ وجود بیماری کبد یا کلیه
ـ دچاربودن به دیابت نوع1‌یا2
ـ‌ مصرف الکل به مقدار زیاد

علل بروز عوارض جانبی:

هنوز معلوم نیست چه عاملی سبب بروز عوارض جانبی به‌ویژه درد عضلانی می‌‌گردد.
استاتین‌ها ازطریق آهسته‌کردن تولید کلسترل تأثیر می‌کنند. بدن انسان با هضم غذا و تولید یاخته‌های جدید تمامی کلسترل مورد نیاز خود را تولید می‌کند. وقتی این تولید طبیعی کند شود، بدن کلسترل مورد نیاز خود را از غذای مصرفی تأمین می‌کند و به این ترتیب میزان کلسترل تام کاهش می‌یابد.
استاتین‌ها نه‌تنها بر‌تولید کلسترل درکبد تأثیر می‌گذارند بلکه بر چندین آنزیم ‌موجود در یاخته‌های ماهیچه‌ایی هم تأثیر دارند که مسئول رشد ماهیچه‌ هستند. آثار استاتین‌ها بر این یاخته‌ها ممکن‌است علت درد عضلات باشد.

چگونگی رفــع عوارض‌جانبی استاتین‌ها:

برای تسکین عوارض جانبی استاتین‌ها، ممکن‌است پزشک چند گزینه‌ی زیر را توصیه نماید. پیش‌از اجرای توصیه‌ها باید نظر پزشک را جویـا شد:

* استفاده از یک دوره کوتاه وقفه:

 گاهی با دشواری می‌توان گفت دردهای عضلانی یا سایر مشکلات به وجود آمده ازعوارض جانبی استاتین‌ها است یا جزئی از فرآیند پیری است. گاهی با یک وقفه‌ی‌10‌تا14‌روزه مصرف نکردن استاتین‌ می‌توان حالات ایجاد شده را مقایسه کرد. این کار به بیمار کمک می‌کند تا مشخص نماید دردها و مرده‌ دردهایی که وجود داشته است به‌خاطر مصرف استاتین ‌است یا نه.

*استفاده از یک استاتین‌ دیگر:

اگر چه احتمال آن کم است ولی امکان دارد که یک استاتین‌خاص سبب بروز عوارض جانبی شود ولی استاتین‌دیگر عارضه‌ی جانبی ایجاد نکند. تصور می‌شود سیمواستاتین‌(Simvastatin) به احتمال زیادتر نسبت به سایر استاتین‌ها، اگر با مقدار خوراک‌ بالا مصرف شود سبب بروز درد عضلانی خواهد شد. داروهای استاتینی جدید تا آنجا که مورد بررسی قرارگرفته‌اند دارای عوارض جانبی کمتر می‌باشند.

* تغییر مقدارخوراک :

با کاستن از مقدار مصرف دارو می‌توان ازشدت بعضی ازعوارض جانبی کاست، ولی همراه آن از منافع کاهش کلسترل نیز کاسته می‌شود. همچنین ممکن‌است، پزشک استفاده از یک داروی استاتینی دیگررا توصیه کند که تأثیر مشابهی دارد ولی میزان خوراکش کمتر است. به عنوان مثال اگر مدت زیادی است که از آتورواستاتین (atorvastatin) با دوز بالا استفاده می‌شود و درمان موفق بوده‌است، ادامه‌ی درمان با همین مقدار خوراک انجام می‌شود. اما در افرادی که تازه می‌خواهند درمان را شروع کنند ازمقدار خوراک پایین‌تر استفاده می‌گردد.

*آسان‌گرفتن ضمن ورزش:

امکان دارد ورزش سبب افزایش و تشدید دردهای عضلانی شود. باید با پزشک درمورد تغییر برنامه‌ی ورزشی صحبت کرد.

* در نظرداشتن سایر داروهای کاهنده:

می‌توان به جای استاتین‌ها ازیک داروی مهارکننده‌ی جذب کلسترل به‌نام ازتیمیب (ezetimib) استفاده کرد. این دارو سبب می‌شود تا از استاتین‌ها با دوز بالا استفاده نشود. اما، بعضی پژوهشگران تأثیرازتیمیب را در کاهش کلسترل درمقایسه با استاتین ها مورد تأیید قرارداده‌اند.

* عدم استفاده از داروهای ضددرد:

مرده درد عضلانی ناشی‌از مصرف استاتین‌ها به رغم سایر دردهای عضلانی با استامینوفن یا ایبوپروفن تسکین نمی‌یابد. بدون پرسش ازپزشک، نباید از این داروها استفاده کرد.

*استفاده از مکمل Q10:

مکمل‌های کوآنزیم Q10 در بعضی افراد به پیشگیری از بروز عوارض جانبی استاتین‌ها کمک می‌کنند ولی برای تعیین منافع آن به انجام بررسی‌های بیشتر نیاز است. درصورت علاقه به‌مصرف مکملQ10 باید مطمئن شد که این دارو با سایر داروها تداخل نمی‌‌کند.

تداخل اثر با داروهای دیگر:

استاتین‌ها دارای تأثیر متقابل بالقوه خطرناکی با سایر داروها و بعضی غذاها هستند. این آثار متقابل سبب می‌شود احتمال بروز عوارض جانبی استاتین‌ها بیشترشود. این موارد عبارتند‌از:

تمامی استاتین‌ها و گریپ‌فروت یا آب گریپ‌فروت:

آب گریپ‌فروت حاوی یک ماده‌ی‌شیمیایی است و با آنزیم‌هایی تداخل می‌کند که سبب تجزیه‌ی‌ استاتین‌ها در دستگاه گوارش می‌شوند. این حالت خطرناک است زیرا معلوم نیست این تأثیر متقابل چه اثری برکلسترل تام خواهد داشت. اما با این وجود بیمار می‌تواند از گریپ‌فروت استفاده کند ولی مقدار مصرف باید توسط پزشک مشخص شود.

*لواستاتین‌، سیمواستاتین‌و آمیودارون:

افرادی که از لواستاتین lovastatin و سیمواستاتین استفاده می‌کنند، چه به تنهایی و چه با آمیودارون (amiodarone ) که دربی‌نظمی‌ریتم قلب مورد استفاده است درمعرض خطر بروز بیشتر عوارض جانبی استاتین‌ها ازجمله رابدومیولیز می‌باشند.

* تمام استاتین‌ها وجمفیبروزیل :

افرادی که هم ازجم فیبروزیل وهم استاتین‌استفاده می‌کنند درمعرض خطر بیشتر بروز عوارض جانبی استاتین‌ها هستند.

* لواستاتین و داروهای HIV:

داروهای مورد استفاده دردرمان HIV هرگز نباید با لواستاتین‌مورد استفاده قرارگیرند.

* تمامی استاتین‌ها و بعضی آنتی‌بیوتیک‌ها و داروهای ضدقارچ :

در‌صورت دچار‌بودن به‌عفونت باکتریال یا قارچی باید حتماً مصرف استاتین‌ را به اطلاع پزشک رساند.

*تمامی استاتین‌ها و بعضی از داروهای ضد‌افسردگی :

 امکان دارد مصرف داروهای ضد افسردگی ازحمله نفازودون (nefazodone ) همراه استاتین‌ها درد عضله را شدت دهد واحتمال بروز درد را بیشتر کند.

* تمامی استاتین‌ها و داروهای ایمونوسوپرسیو:

درصورتی‌که دارویی برای تضعیف دستگاه ایمنی مصرف می‌شود مثل سیکلوسپورین و همزمان استاتین‌هم مصرف شود، احتمال بروز دردهای عضلانی بیشتر می‌گردد.

منافع مصرف استاتین ها :

اگرچه عوارض جانبی استاتین‌ها ناراحت‌کننده است ولی پیش‌از تصمیم به قطع دارو باید منافع مصرف‌شان را درنظر داشت. باید به‌خاطر داشت که استاتین‌ خطر بروز حمله‌ی قلب یا سکته مغزی راکاهش می‌دهد، ضمن آن که خطر بروز عوارض‌جانبی ناشی‌از مصرف استاتین‌ها بسیار کم است.
حتی اگر بروز عوارض جانبی بسیار ناراحت‌کننده باشد، بدون مشاوره با پزشک نباید مصرف دارو را متوقف ساخت. پزشک در این گونه موارد می‌تواند برنامه‌ی درمان دیگری برای کاستن از مقدارکلسترل و بدون بروز عوارض جانبی ناراحت‌کننده توصیه نماید.