نگاهی به نقش داروی رمدسیور در ویروس کرونا

در یکی ازمقاله‌های پیشین، که در‌باره بیماری کووید-19 ارائه شد، به این نکته نیز اشاره کردم که در جریان پژوهش‌های دانشگاهی پیرامون ویروس‌کرونا و بیماری کووید-19 داروهایی نیز برای درمان این بیماری توصیه شده است. از جمله در مواردی، داروهایی مانند قرص خوراکی Lopinavir+ Ritonavir، که برای درمان بیماری ایدز استفاده می‌شود، تجویز گردید و افرادی نیز فاویپیراویر را توصیه نمودند، و سرانجام یک داروی ضد ویروس به نام رمدسیور(Remdesivir)، که از خانواده آنالوگ‌های نوکلئوزید است و برای درمان بیماری ویروسی ابولا و عفونت‌های ویروس ماربورگ (Marburg hemorrhagic fever ) ساخته شده است، برای درمان بیماری کووید -19 بکار گرفته شد. این دارو همراه با کلروکین (Remdesivir and chloroquine ) تجویز گردید. دراین مقاله "نگاهی به نقش داروی رمدسیور در ویروس کرونا " خواهیم انداخت .

▪ نگاهی به نقش داروی رمدسیور در ویروس کرونا :

در سال ۱۹۷۶ میلادی، ویروسی که بعدها به نام ابولا شناخته شد ، حدود ۳۰۰ نفر را مبتلا کرد. نام ویروس از رودخانه‌ای در جمهوری دموکراتیک کنگو(از سال ۱۹۷۱ تا ۱۹۹۷ زئیر نام داشت) ، گرفته شده‌‌است. 

بیماریِ ناشی از ویروس ابولا یا تب خونریزی‌دهندۀ ابولا (Ebola hemorrhagic fever) با نشانه‌هایی مانند تب، گلودرد و سردرد تظاهر می‌کند و با تهوع، استفراغ، اسهال و اختلال در عملکرد سایر ارگان‌ها، مانند کبد و کلیه‌ها و در نتیجه ادامۀ خونریزی منجر به مرگ می‌شود. کشندگی ویروس ابولا به حدی است که ابتدا، در شیوع بیماری از هر 10 نفر که به بیماری مبتلا شده بودند 9 نفر جان باختند. این ویروس در سال 1995 نیز بیش از 80 درصد مبتلایان را به کام مرگ کشید. در سال 2014 نیز بیماری از گینه آغاز گردید وسپس افراد ساکن درسیرالئون و لیبریا را گرفتار نمود و سبب مرگ بسیاری از مبتلایان شد.

ویروس ابولا از طریق تماس با خون یا مایعات بدن حیوان آلوده (اغلب شامل میمون‌ها یا خفاش‌های میوه‌خوار) منتقل می‌شود و درنتیجه افراد مبتلا می‌توانند بیماری را به یکدیگر انتقال دهند.

در تاریخ ۹ اکتبر ۲۰۱۵ میلادی، مؤسسه پژوهش پزشکی بیماری‌های عفونی ارتش ایالات متحده آمریکا (United States Army Medical Research Institute of Infectious Diseases (USAMRIID)) اعلام نمود که موفق شده‌اند نتایج پیش‌بالینی امیدوارکننده‌ای را به‌‌دست آورند. حاصل این پژوهش دارویی به نام رمدسیویر (remdesivir) بود که می‌توانست ویروس ابولا را در میمون‌های رزوس مهار کند. پژوهشگر ارشد این مؤسسه به نام تراویس وارن (Travis Warren) اعلام کرد که این دارو نتیجۀ همکاری مستمر مؤسسه USAMRIID با شرکت گیلیاد بوده‌است. پس از آن، مطالعات علمی لازم در این زمینه انجام شد ونتایج این بررسی‌ها در کنفرانس سالیانۀ انجمن بیماری‌های عفونی آمریکا ، ارائه گردید.

همان طور که اشاره شد، رمدسیویر، که در آغاز با کد دارویی GS-5734 و نام تجارتی Veklury شناخته می‌شد، یک داروی ضد ویروس جدید از خانوادۀ آنالوگ‌های نوکلئوزید است. تولید این دارو در جریان همه‌گیری ویروس ابولا تسریع شد. با آنکه تهیه دارو مراحل اولیه ساخت خود را طی می‌کرد ، دست‌کم بر روی یک بیمار نیز به‌کار رفت و نتایج امیدوارکننده‌ای درپی داشت . از داروی رمدسیویر در موارد اورژانس همه‌گیری ابولا از سال ۲۰۱۸ تا اوت ۲۰۱۹ میلادی استفاده شد.

مطالعات بعدی نشان داد که این دارو خاصیت ضد ویروسی بر علیه سایر ویروس‌های تک ‌رشته‌ای RNA دار، مانند ویروس سین‌سیشیال تنفسی، ویروس تب مرگبار لاسا، ویروس نیپا(از خفاش میوه خوار به انسان منتقل می شود )، ویروس هِـندرا ونیز کروناویروس‌ها ( از جمله کروناویروس مرس و سارس) را نیز نشان می‌دهد. پیش از این در مقاله‌ای اشاره کردم که کرونا ویروس‌ها، خانواده بزرگی از ویروس‌ها را تشکیل می‌دهند. این ویروس‌ها یک ژنوم RNA معمولی دارند . به عبارت دیگر ماده ژنتیکی آنها فقط اسید ریبونوکلئیک است. در تکثیر ویروس‌های ‌‌RNA دار، که در سیتوپلاسم میزبان صورت می‌گیرد، ‌ویریون‌ها روی گیرنده‌های ‌یاخته‌ای تثبیت ‌‌شده و سپس به‌ وسیله قطره‌ خواری یا پینوسیتوز‌‌ (Pinocytosis) به درون ‌یاخته نفوذ‌ می‌کنند و آنگاه عاری ‌از کپسید ‌شده و در‌این‌حال اسید ‌نوکلئیک آزاد ‌می‌گردد. سنتز‌های یاخته‌ای به‌علت نفوذ آنزیم‌هایی که فرمان ساخته‌شدن آنها به ویروس مربوط است، متوقف شده و اسید ‌نوکلئیک با دخالت یک RNA پیک، فرمان ساخته ‌شدن پروتئین‌های کپسید را به ریبوزوم‌ها (Polyribosome) صادر می‌کند. در ویروس‌های RNAدار،RNA به‌عنوان پیک خود وارد ‌عمل ‌می‌شوند، RNA پیک ترجمه می‌گردد و در‌نتیجه یک RNA پلی‌مراز تشکیل ‌می‌‌گردد.

در اواخر ژانویه ۲۰۲۰، با دنیاگیرشدن بیماری کووید-19، شرکت گیلیاد (Gilead Sciences) تست‌های آزمایشگاهی خود را بر روی ویروس کووید-۱۹ آغاز نمود و اعلام داشت که این دارو علیه ویروس بیماری سارس و مِـرس، در الگوهای حیوانی مؤثر است . با موافقت شرکت گیلیاد ساینس (شرکت داروسازی و بیوتکنولوژی آمریکایی) مقداری از دارو برای درمان تعداد اندکی از مبتلایان به کروناویروس، در اختیار مقامات چینی قرار داده شد. در اواخر ماه ژانویه ۲۰۲۰، رمدسیور به نخستین بیمار آمریکایی مبتلا به کووید-۱۹ ،که بیماری‌اش پیشرفت کرده و دچار سینه‌پهلو شده بود، تجویز گردید . با مصرف این دارو شرایط بیمار ظرف یک‌ روز بهبود قابل توجهی یافت ودر نتیجه بیمار توانست از بیمارستان مرخص گردد. از سوی دیگر، با پژوهشی که برر روی ۳۰ بیمار انجام شد، گزارشی منتشر گردید که رمدسیویر و دو داروی هیدروکسی کلروکین و فاویپیراویر، اثر مهاری به‌نسبت خوبی بر روی ویروس کرونا دارد.

در تاریخ ۱۷ مارس ۲۰۲۰، جمهوری چک مصرف داروی رمدسیور را در موارد شدید بیماری را تایید کرد و پس از آن درگزارش‌های علمی دیگر نیزبه اثر بخشی رمدسیور در بیماری کووید-19 پرداخته شد.

نتایج یک آنالیز بالینی بر روی بیمارانی که رمدسیویر دریافت داشته بودند، امیدوارکننده‌ بود. در ۱۰ آوریل ۲۰۲۰ مقاله‌ای در ژورنال پزشکی نیوانگلند منتشر شد که نشان می داد پس از تجویزاین دارو، از میان ۵۳ نفر بیمار، که دچار نوع شدید بیماری کرونا بودند، ۳۸ نفر با دریافت این دارو بهبودنسبی داشتند، حال۸ نفر وخیم‌تر گردید و ۷ نفر از آنها نیز فوت کردند.

از سوی دیگر پس از نخستین کارآزمایی بالینی در چین، گزارشی منتشر شد که رمدسیور در درمان بیماری کووید-19 موثر نبوده است. این گزارش نشان می‌داد که تجویز دارو نه تنها سبب بهبود وضعیت بیماران نگردیده، بلکه حجم ویروس در جریان خون بیماران را نیز کاهش نداده‌است. بر اساس این گزارش، از ۱۵۸ بیماری که با این دارو مورد درمان قرار گرفتند ، ۱۳٫۹ درصد بعد از گذشت یک ماه جان باختند. در حالی که میزان مرگ در گروه شاهد، که با یک دارونما مورد درمان قرار گرفته بودند، ۱۲٫۸ درصد بود.

با آنکه سازمان جهانی بهداشت ومقامات بهداشتی چین اعلام کرده بودند که داروی رمدسیویر بر بهبود بیماران کووید-۱۹ بی‌تأثیر است والبته شرکت گیلیاد هم در پاسخ گفته‌ بود که نتیجه‌گیری آنها نامعتبر است؛ سازمان غذا و دارو ایالات متحده آمریکا (FDA)، درتاریخ ۱ مه ۲۰۲۰، مصرف رمدسیور را در کودکان و بزرگسالان مبتلا به گونۀ شدید بیماری، با عنوان مجوز اضطراری تأیید کرد.

رمدسیویر یک پیش‌دارو است که در بدن به شکل فعال خود «GS-441524» (همان داروی آنتی‌ویرال که توسط شرکت گیلیاد گسترش یافت) تبدیل می‌شود. این ماده، که یک آنالوگِ آدنوزین (adenosine nucleotide analog antiviral) است، با عملکرد آنزیم RNA polymerase (آنزیمی که ساخته شدن mRNA از روی DNA را رونویسی می‌کند) وابسته به RNA تداخل ایجاد می‌کند و از نمونه‌خوانی و ویرایش ژنتیکی ویروس توسط آنزیم اگزوریبونکلئاز(exoribonuclease) (بابرداشتن نوکلئوتیدها از انتهای '۵ یا انتهای '۳ از مولکول آران‌ای، سبب تجزیهٔ آن می‌شود) جلوگیری به‌عمل می‌آورد و در نتیجه از نیروی تولید و تکثیر ویروس می‌کاهد. البته مشخص نیست که این دارو زنجیرۀ RNA را خاتمه می‌دهد یا سبب جهش در آن می‌شود. در بخش دیگر به این موضوع پرداخته خواهد شد.

نکته مهم این است که اگر چه تا یافتن داروی کاملا موثر برای درمان بیماری کووید-19، همچنان با تشخیص پزشکان متخصص در موارد ضروری رمدسیور تجویز می‌شود، اما واقعیت این است که هنوز داروی قطعی برای درمان بیماری تهیه نشده است . بنابراین تا عرضه واکسن مطمئن، تنها راه پیشگیری بیماری کووید-19، رعایت بهداشت، شستشوی مرتب دستها با آب و صابون ، استفاده از ماسک، رعایت فاصله اجتماعی ( دست کم یک متر )، عدم شرکت در اجتماعات و احساس مسئولیت خواهد بود.

اغلب انسان با ترشحات تنفسی افراد آلوده به ویروس ، لمس سطح آلوده به ویروس با دستها و تماس با دهان و چشم و بینی خود پیش از شستن دست‌ها مبتلا می‌شود. با توجه به اینکه لایه بیرونی ویروس‌های کرونا از جنس لیپید یاچربی است ، می توان با آب وصابون(هر نوع صابون) آنها راغیر فعال نمود. بنابراین شستن دستها با آب و صابون بهترین روش برای پاکسازی خواهد بود.افراد از این موضوع آگاه هستند، بشقابی که در آن غذای چرب بوده است تنها با آب پاک نمی شود . اما با افزودن چند قطره مایع ظرفشویی یا صابون، چربی ظرف حل شده ومی‌توان آن را کاملا تمیزو عاری از چربی نمود. آب و صابون با پوشش چرب ویروس همین کار را می‌کند. صابون در مدت 20 ثانیه چربی بیرونی ویروس را حل کرده وآن را غیر فعال می‌نماید. بنابر این یکی از بهترین روش‌ها برای پیشگیری از بیماری شستشوی مرتب دستها به مدت 20 ثانیه با آب و صابون است . اما اگر صابون و آب در دسترس نباشد، می توان از محلول الکل اتانول 70% نیز استفاده نمود. الکل نیز با درهم‌شکستن و حل کردن چربی غلاف ویروس، مانند صابون عمل می‌کند. تردیدی نیست که خواننده محترم علاوه برشستشوی مرتب دستها با آب و صابون ، از ماسک نیز استفاده می‌کند، با رعایت فاصله اجتماعی و عدم شرکت در اجتماعات از میزان ریسک می‌کاهد وبا احساس مسئولیت موازین بهداشتی را می‌پذیرد و اجرا می‌کند.