گیاه تاجخروس یا گل حلوا گیاهی است یک ساله، که نام علمی آن.celosia cristata L است و به انگلیسیCock’s comb نامیده می‌شود. تاجخروس، با ده‌ها گونه‌ی متفاوت و رنگ‌های مختلف، به خانواده‌ی Amaranthaceae تعلق دارد.
تاجخروس برگ‌های بیضوی و نوک تیز دارد و گلهای آن معمولاً به رنگ قرمز مخملی می‌باشند. بلندی گیاه تاجخروس در‌حدود 50سانتی‌متر و اندازه‌ی گلهای آن، که در شکل دیده می‌شود، درشت و با لایه‌های متعدد و پیچیده می‌باشد.
با‌توجه به زیبایی گل‌ها، تاجخروس را به‌عنوان گیاه زینتی می‌کارند و پرورش می‌دهند.گل‌ها، در بعضی از انواع، شبیه تاج روی سر‌خروس هستند.
همه‌ی گونه‌های تاجخروس وحشی که به‌طور خود‌رو در مناطقی از ایران هم می‌روید، از خانواده‌یAmaranthaceae می‌باشند. گیاهان کینُوا، اسفناج و چغندر نیز مانند تاجخروس عضو خانواده‌ی تاج خروسیان هستند.
کینُوا که در‌آینده به تفصیل درباره‌ی ارزش درمانی آن خواهیم‌نوشت، سرشار از پروتئین است و می‌تواند جانشینی عالی برای برنج باشد. بر‌اساس گزارش سازمان جهانی خوار‌و‌بار (فائو)، ارزش‌غذایی آرد دانه‌ی این گیاه معادل شیرخشک می‌باشد. دانه‌ی quinoa پروتئین خوب و اسید‌آمینه‌های ضروری لیزین و متیونین دارد و برای پیشگیری‌از سوء‌تغذیه، گیاه با ارزشی است. دانه‌ی خوراکی گیاه کینُوا در شکل زیر نشان‌داده شده‌است.
بهطورخلاصه می‌توان گفت در صد گرم کینُوا ۶۴گرم کربوهیدرات، ۷گرم فیبر، ۶ گرم چربی، ۱۴تا ۱۶گرم پروتئین، ۰/۳۶میلی‌گرم ویتامین B1،۰/۳۲ میلی گرم ویتامین B2 (ریبوفلاوین)، ۵۲/۱ میلی‌گرم ویتامینB3 (نیاسین )، ۰/۷۷ میلی‌گرم ویتامینB5 (پانتوتنیک اسید)، ۰/۴۹ میلی‌گرم ویتامین B6، 149میکروگرم فولات، 70میلی‌گرم کولین، ۲/۴۴میلی‌گرم ویتامینE، چهل و هفت میلی‌گرم کلسیم، ۴/۶میلی‌گرم آهن، 365میلی‌گرم پتاسیم، ۳/۱میلی‌گرم روی، مقداری آب و مواد دیگر وجود دارد و 368 کیلوکالری انرژی ایجاد می‌کند.
در تاجخروس نیز که از همان خانواده است، موادمعدنی متعدد مانند: آهن، مس، روی، منگنز، فسفر، منیزیوم، کلسیم و پتاسیم و نیز ویتامین‌هایی مانند: B6,B5, B3, B2 وA و E وجود دارد. به‌علاوه تاجخروس دارای اسیدهای آمینه‌ی ضروری است و میزان اسید‌آمینه‌ی لیزین این گیاه درمقایسه با گندم‌و‌جو بسیار چشمگیر می‌باشد. با خوردن یک‌فنجان گیاه تاج خروس پخته‌شده 29درصد آهن، 40درصد منیزیم، 36درصد فسفر و ۱۰/۰درصد از منیزیم بدن تأمین می‌گردد.
بهطورخلاصه، در ترکیبات شیمیایی تاجخروس می‌توان هیالوریک‌اسید، پالمیتیک‌اسید، استِاریک اسید، لینولییک‌اسید، گلوبولین، پرولامین، چربی، فیبر و کربوهیدرات را مشاهده کرد. فیبر موجود در تاجخروس برای سلامتی دستگاه‌گوارش و پیشگیری از یبوست اهمیت ویژه‌ای دارد. یک‌فنجان گیاه تاجخروس پخته‌شده، ۵گرم فیبر‌غذایی دارد و 20درصد از نیاز روزانه‌ی ما را تأمین‌می‌کند. بخش اعظم این فیبر، غیرقابل حل می‌باشد که سالم و دست‌نخورده از روده‌ها عبور‌کرده و اثر ضد‌یبوستی دارد. البته تاجخروس حاوی فیبر حلّال نیز می‌باشد که علاوه‌بر جذب آب و کاهش هضم، به کاهش کلسترول نیز کمک می‌کند. بنابراین گیاه تاجخروس غذای مناسبی برای رژیم‌غذایی جهت کاهش‌وزن است. چربی موجود در دانه‌های تاجخروس، یکی‌از بهترین چربی‌ها است که سبب کاهش‌چربی و کلسترول‌خون می‌شود و با ویتامینE موجود در آن، از تصلب‌شرایین پیشگیری کرده و خطر سکته‌ی قلبی و بیماری‌های قلب وعروق را کاهش‌می‌دهد. به‌علاوه تاجخروس را برای درمان برخی‌از بیماری‌های پوستی، بیماری‌های توموری، جریان نامناسب گردش‌خون محیطی و پیشگیری از برخی بیمار‌ی‌ها مؤثر‌دانسته‌اند.
اهمیت تاجخروس، که درگذشته نا‌شناخته بود و جای آن در بسیاری از کتاب‌های گیاه‌شناسی و گیاهان‌دارویی خالی می‌باشد، در‌این‌است که به‌دلیل داشتن پروتئین بالا و ویتامین‌ها و موادمعدنی و از همه مهمتر نداشتن گلوتن، غذایی مناسب برای کسانی است که به گلوتن غلات حساسیت دارند و یا به بیماری سلیاک مبتلا هستند.
گلوتن، پروتئینی است که در گندم، جو و چاودار وجود دارد. گلوتن، واژه‌ای لاتینی به‌معنای چسب می‌باشد. گلوتن، همان ماده‌ای است که سبب کش‌آمدن خمیر نانوایی می‌گردد. گلوتن نه‌تنها برای کسانی‌که از بیماری سلیاک رنج‌می‌برند مضر است، بلکه برای هر‌کسی که حساسیت به گلوتن ندارد نیز نامناسب است زیرا پروتئینی به‌نام زنولین را فعال‌می‌سازد.
تاجخروس، مانند کینُوا به‌طور‌طبیعی بدون گلوتن است و از‌این‌رو برای کسانی‌که باید از گلوتن پرهیز‌کنند و نیز بیماران مبتلا به بیماری سلیاک بسیار مناسب است.
کسانی‌که به بیماری سلیاک مبتلا هستند با خوردن گلوتن دچار عوارض متعدد می‌شوند. بیماری سلیاک، نوعی اختلال گوارشی است که به پرزهای روده‌ی‌کوچک آسیب رسانده و جذب موادمغذی را مختل‌می‌کند. افرادی‌که به بیماری سلیاک مبتلا هستند نمی‌توانند گلوتن موجود در گندم، جو، چاودار و احتمالاً جو‌دو‌سر را تحمل‌کنند. بیماران مبتلا به سلیاک وقتی غذاهای حاوی گلوتن می‌خورند، سیستم ایمنی بدن آنها پاسخی را مبنی بر تخریب مخاط‌روده‌ی کوچک صادر می‌کند. در‌این‌صورت دردهای شکمی، اسهال چرب، کاهش‌وزن، کم‌خونی، نفخ، انقباض ماهیچه‌ها، خستگی، دردهای‌استخوانی و مفاصل، سوزن‌سوزن‌شدن پاها و عوارض دیگری بروز می‌کند. در‌واقع در‌پی این پاسخ سیستم ایمنی، پرزهای انگشتانه‌ای روده که موادمغذی در داخل آنها جذب می‌شوند، آسیب می‌بینند. در‌پی این اختلال، فرد بدون‌توجه به مقدار غذایی که می‌خورد، دچارسوء‌تغذیه می‌شود.
نشانه‌های کلاسیک بیماری سلیاک شامل اسهال حجیم و بدبو، درد شکم، ورم شکم، نفخ، کاهش‌وزن، کندی رشد، کوتاهی‌قد، خستگی مزمن، سوء‌جذب چربی، کم‌خونی فقر‌آهن و یا فولات، آفت دهانی، سوزن‌سوزن‌شدن و بی‌حسی در دست‌و‌پا، درد‌استخوان و حتی افسردگی می‌باشد.
همان‌طور که اشاره‌شد، تاجخروس یا گل‌حلوا که با نام‌های بستان‌افروز و گل‌یوسف نیز شناخته می‌شود، مانند کینُوا، گیاهی بدون گلوتن است که بیماران مبتلا به سلیاک و کسانی‌که به گلوتن حساسیت دارند به‌راحتی می‌توانند از آن استفاده‌کنند. البته وجود ویتامین‌ها و موادمعدنی مختلف در تاجخروس و نیز این که دانه‌های آن بین 14تا18درصد پروتئین (بیش‌از پروتئین موجود در غلات) و نیز 8 اسید‌آمینه‌ی ضروری را دارا می‌باشد، ارزش بیشتر این گیاه را در تغذیه‌ی سالم‌تر مشخص‌می‌نماید.
تاجخروس غنی‌از آهن است و کلسیم موجود در آن نیز ۳برابر کلسیم شیر است. بنابراین ممکن‌است به کاهش خطر پوکی‌استخوان کمک‌کند و نارسایی‌های مربوط به کمبود کلسیم را کاهش‌دهد. به‌علاوه، این گیاه سرشار از مواد آنتی‌اکسیدان و موادمعدنی ضروری است که به‌راحتی هضم و جذب بدن می‌شود. وجود این مواد در تاجخروس به سلامت پوست‌و‌مو و ناخن‌ها نیز کمک شایانی می‌کند.
بهطورخلاصه می‌توان گفت:
* تاجخروس گیاهی فاقد گلوتن است. از‌این‌رو برای کسانی‌که به گلوتن حساسیت دارند، می‌تواند جانشین مناسبی برای گندم و جو و غذاهای دارای گلوتن باشد.
* برای تاجخروس طبع سرد و خشک قایل شده‌اند و شربت آن را برای کاهش حرارت معده و کبد تجویز می‌کنند.
* شربت دم‌کرده‌ی تخم تاجخروس، دفع ادرار را افزایش‌داده و نیز از سوزش مجاری ادرار‌می‌کاهد.
* تاجخروس ویتامینC وB دارد و مصرف برگ، گل و دانه‌ی آن در موارد کمبود این ویتامین‌ها و نیز برای پیشگیری از بیماری بری‌بری و پلاگر مفید است.
* ضماد این گیاه ورم‌های موضعی را کاهش‌داده و به التیام زخم‌های پوستی کمک می‌کند.
* چربی موجود در دانه‌های تاجخروس، کلسترول‌خون را کاهش‌داده و از تصلّب‌شرایین پیشگیری می‌کند.
در‌عین‌حال باید توجه داشت که: مصرف زیاد و مداوم این گیاه ممکن‌است سبب سمیّت گوارشی شود.
مصرف تاج خروس در دوران بارداری و شیردهی و نیز توسط کودکان توصیه نمی‌شود.
ثبت نظر