شیرین‌بیان گیاهی است علفی، پایا و دارای ساقه‌های بلند، با برگ‌های مرکب که تعداد برگچه‌های آن تا11برگچه نیز می‌رسد. برگچه‌ها تخم‌مرغی شکل با کناره‌ی صاف و سبزرنگ دیده می‌شوند. گل‌های شیرین‌بیان به‌صورت گل‌آذین و به رنگ آبی‌روشن، سفید، زرد و بنفش است. ریشه‌ی زرد‌‌رنگ گیاه در پزشکی مصرف می‌شود. ریشه‌های شیرین‌بیان به‌طور عمیق در زمین فرو می‌روند. معمولاً در سال سوم و فصلی که گل‌های گیاه می‌ریزد ریشه و ریزوم گیاه را برای مصارف دارویی برداشت می‌کنند. شیرین‌بیان بومی مناطق با آب‌و‌هوای مدیترانه‌ای است و در بیشتر مناطق ایران نیز می‌روید.
استفاده از شیرین بیان برای درمان بیماری‌ها، از صد‌ها سال پیش‌از میلاد مسیح، به‌ویژه در مصر و هند و بابل معمول بوده‌است و برای درمان اسپاسم ماهیچه‌ها، برونشیت، روماتیسم و ورم مفاصل و نیز به‌عنوان دارویی خلط‌آور و تسکین‌دهنده‌ی سرفه‌ی کودکان و بزرگسالان استفاده شده‌است. امروزه مهمترین کاربرد ریشه‌ی شیرین‌بیان در درمان زخم‌های معده است که باعث مهار باکتری مولد زخم معده نیز می‌گردد.
در طب سنتی ایران شیرین‌بیان را برای رفع تشنگی و بهبود التهاب معده تجویز می‌کردند.
از خیسانده‌ی شیرین‌بیان برای نرم‌کردن سینه و رفع‌تنگی نفس و برطرف‌کردن نفخ و تسکین سرفه و افزایش ترشح ادرار و رفع قولنج‌های سرد بهره می‌بردند. نتایج آزمایش‌ها نشان می‌دهد که ریشه‌ی شیرین‌بیان خاصیت ضدباکتری و ضدالتهاب و ضداسپاسم دارد و خلط‌آور است.
باید توجه داشت که مصرف بیش‌از اندازه‌ی شیرین‌بیان سبب تحریک غدد‌فوق‌کلیوی و ترشح بیش‌از اندازه‌ی هورمون آلدسترون می‌شود که منجر به تجمع سدیم در بدن شده و باعث ایجاد فشارخون می‌گردد.
مهمترین ماده‌ی ریزوم و ریشه‌ی شیرین‌بیان گلیکوزیدی به نام گلیسریزین از دسته‌ی ساپونین‌ها است که50 برابر قند شیرینی دارد. ترکیب شیمیایی گیاه شامل گلیسیریزین، گلیسیرتینیک اسید، گلیسیریزیک اسید (اثری شبیه هورمون‌های آدرنال، دزوکسی‌کورتیکوسترون و کورتیزول دارد) و مواد دیگر است. در ریشه‌ی شیرین‌بیان یک ماده‌ی تلخ، اسانس و لیکوییریتوزید نیز وجود دارد.
در بسیاری‌از کشورهای جهان و نیز ایران از ریشه‌ی شیرین‌بیان قرص‌هایی تهیه شده‌است که برای درمان زخم معده و دوازدهه و نیز ضد‌نفخ تجویز می‌گردد. در بروشور دارویی این قرص‌ها آمده‌است که: «امروزه اثرات آنتی‌اسپاسمودیک فلاونوئیدهای شیرین‌بیان و همچنین اثرات مفید و اختصاصی آن در جلوگیری از نفوذ اسید‌معده به داخل مخاط و ترمیم زخم‌معده و اثنی‌عشر به اثبات رسیده‌است. ریشه‌ی شیرین‌بیان، بــه‌علت داشتن گلیسیریزین، اثرات مینـــرالوکورتیـــکوئیدی و گلوکوکورتیکوئیدی خاصیت ضدآماسی نیز دارد و بــه‌همین علت درمواردی به‌جای کورتیکواستروئیدها مصرف می‌گردد، به‌همین‌دلیل و وجود حدود 14% گلیسیریزین در ریشه و حدود30 درصد در عصاره‌ی شیرین بیان مصرف آن را در درمان زخم معده و اثنی‌عشر برای مدت طولانی محدود می‌سازد (خطر بروز فشار خون و ورم). البته در فرآیند داروسازی با تقلیل گلیسیریزین به حدود 3% اثرات جانبی مصرف آن به حداقل و سطحی غیرقابل ملاحظه می‌رسد.
درجای دیگر آمده‌است کـه: «هر قرص د ـ رگلیس را حاوی 380 میلی‌گرم عصاره‌ی شیرین‌بیان ذکرکرده‌اندکه البته مقدار گلیسیریزین آن تا‌حد کمتراز 3% کاهش داده شده‌است. مواد موثره‌ی این دارو را نیز فلاونوئیدها، گلیکوزیدهایی نظیر لیکوئی‌رتین، ایزولیکوئی‌رتین و رامنولیکوئی رتین و مشتقات کومارین (هرنیارین) تشکیل می‌دهد».
اثرات درمان‌کننده‌ی زخم معده و اثنی‌عشر این فرآورده مربوط به ترکیبات فلاونوییدی گیاه شیرین‌بیان می‌باشد که احتمالاً با تأثیر برموکوس معده، سد موکوسی را نسبت به تأثیر اسید معده تقویت می‌کند. عصاره‌ی تام شیرین‌بیان به‌علت داشتن اثرات شبه مینرالو‌کورتیکوییدی سبب احتباس برگشت‌پذیر آب و سدیم شــده و دفـــع پتاسـیم را افـزایش می‌دهد . البته عصاره‌ی د ـ گلیسیریزه‌ی شیرین بیان معمولاً این اثر را ندارد ولی توصیه می‌گردد این دارو در افرادی که ناراحتی‌های قلبی ـ عروقی و یا فشارخون بالا دارند با احتیاط مصرف شود.
در واقع مهمترین خاصیت شرین بیان که در بسیاری از کشورها مورد استفاده قرار‌گرفته است، درمان‌کننده‌ی زخم معده و احتمالاً کمک به بهبود سرطان معده است. یکی‌از روش‌های استفاده از شیرین‌بیان برای این منظور مصرف شربت شیرین‌بیان است که در یک دوره‌ی چهار ماهه، هر روز به‌مقدار یک قاشق غذا‌خوری شربت را قبل‌از غذا به بیمار می‌دهند.
امروزه فرآورده‌های ریشه‌ی شیرین‌بیان و یا عصاره‌ی غلیظ گلیسیریتینیک اسید را برای درمان زخم‌های معده و دوازدهه تجویز می‌کنند. علاوه بر این‌ها، شیرین‌بیان برای درمان عفونت‌های ویروسی و سندرم تنش پیش‌از قاعدگی (P.M.S) نیز کاربرد دارد. شیرین‌بیان در‌این دوره سطح استروژن را متعادل می‌سازد. باید توجه‌داشت که مصرف بیش‌از اندازه‌ی شیرین‌بیان ممکن‌است سبب از‌دست‌رفتن پتاسیم و احتباس‌سدیم گردد (بروز ورم).
از شیرین‌بیان می‌توان دم‌کرده‌ای۱۰تا۵۰ در هزار تهیه کرد و روزانه سه تا پنج فنجان آن را نوشید. همچنین می‌توان از عصاره‌ی آبی آن استفاده کرد. برای تهیه‌ی عصاره‌ی آبی شیرین‌بیان 5گرم ریشه‌ی بدون پوست آن را در 100سسانتی‌متر مکعب آب‌سرد ریخته و برای 24ساعت آن را می‌خیسانند. پس‌از این مدت محلول را صاف‌کرده و سپس محلول صاف‌شده را گرم و تبخیر می‌کنند تا مقدار آن به 20سانتی‌متر مکعب برسد.
ثبت نظر