مروری بر حمام‌های درمانی(۳) (بخش پایانی)

 حمام پا:

1ـ حمام‌گرم پا:
دراین روش، بیمار باید ساق‌های پا را درظرفی پراز آب گرم با درجه حرارت‌40‌تا‌45 قرار‌دهد. پیش‌از گرفتن این حمام، بیمار باید یک لیوان آب بنوشد و بدن را باید با یک پتو بپوشاند به‌این‌ترتیب گرما یا بخار از حمام پا خارج نخواهد شد. سر بیمار را باید با یک کمپرس سرد محافظت نمود. مدت حمام معمولاً 5تا20‌دقیقه است. بلافاصله پس ازحمام، بیمار باید دوش سرد بگیرد.

حمام داغ پا سبب تحریک عضلات غیرارادی رحم، روده، مثانه و سایر اندام‌های لگن و شکم می‌گردد. این حمام سبب تسکین پیچ‌خوردگی و درد مفصل قوزک، سردردهای ناشی‌از احتقان مخ و سرماخوردگی می‌شود.

درخانم‌ها، استفاده از‌این حمام به بازگشت قاعدگی کمک می‌کند و درصورت تعلیق سبب افزایش مقدارخون به‌ویژه دررحم و تخمدان‌ها می‌گردد.

2ـ حمام سرد پا:

دریک لگن یا سطل، مقداری آب سرد به ارتفاع 7/5 تا 10‌ سانتی‌‌متر و درجه حرارت 7/2 تا 12/7 درجه‌سانتی‌گراد ریخته می‌شود. پاها باید به‌‌طور کامل به‌مدت یک تا پنج دقیقه در آب غوطه‌ور باشند. درتمام طول این حمام باید دائماً پاها را مالید و این کار یا توسط بیمار با استفاده از مالش یک پا روی پای دیگر ویا توسط شخص دیگر انجام می‌شود.
حمام سرد پا به مدت یک تا دو دقیقه طول می‌کشد و احتقان مخ وخونروی رحم را تسکین می‌دهد. استفاده از این حمام به درمان ضربدیدگی، کوبیدگی و پینه‌های التهابی کمک می‌کند. از این حمام درموارد حالات التهابی اندام‌های ادراری تناسلی، کبد وکلیه نباید استفاده شود.

حمام بخار:

حمام بخار Steam bath یکی‌از مهم‌ترین روش‌های درمان با آب است که درطول زمان آزموده شده و به طریقی طبیعی سبب تعریق می‌شود. بیمار باحداقل لباس یا زیرپیراهن روی چهارپایه‌یی درون اتاقکی می‌نشیند که به‌این‌منظور طرح‌ریزی شده‌است. بیمار باید قبل‌از ورود به این اتاقک، یک یا دو لیوان آب خنک بنوشد و سرش را درحوله‌یی سرد بپوشاند. مدت حمام بخار معمولاً 10تا20دقیقه و یا تا زمانی است که به‌شدت عرق کند. بلافاصله بعد ازاین حمام باید دوش سرد گرفت.
بیماران بسیار ضعیف، خانم‌های باردار،بیماران قلبی و آنها که دچار فشارخون بالا هستند نباید ازاین حمام  استفاده کنند. درصورتی‌که بیمار ضمن حمام بخار دچار سرگیجه بوده یا راحت نباشد، باید بلافاصله از اتاقک بیرون آمده و یک لیوان آب خنک نوشیده و صورتش را با آب خنک بشوید.
استفاده از حمام بخار به دفع مواد بیمارگن ازسطح پوست کمک می‌کند. همچنین این حمام سبب بهبود گردش خون و فعالیت بافتی می‌شود. استفاده از این حمام سبب تسکین روماتیسم، نقرس، مشکلات اسیداوریک و چاقی می‌گردد. استفاده از حمام بخار درتمام اشکال توکسمی‌های مزمن سودمند است و نیز نورالژی‌ها، نفریت‌مزمن، عفونت‌ها، کزاز و میگرن را تسکین می‌دهد.

حمام‌های غوطه‌وری:

این نوع حمام‌ها راحمام کامل هم می‌نامند. این نوع حمام‌ها در ظرفی انجام می‌شود که باید کاملاً مناسب این کار بوده و به لوله‌‌ی‌ آب سرد و گرم ارتباط داشته باشد. این نوع حمام با درجه حرارت سرد، خنثی، داغ، تدریجی و متناوب مورد استفاده است.

حمام غوطه‌وری سرد:

مدت استفاده از‌این حمام چهارثانیه تا‌‌20‌دقیقه و با درجه‌حرارت ‌10‌ تا 23/8 درجه سانتی‌گراد است. پیش‌از ورود به حمام، باید روی سر، سینه وگردن بیمار آب سرد ریخته شده و سر بیمار را با یک حوله‌ی سرد مرطوب محافظت کرد. درطول این حمام، بیمار باید باشدت تن خود را بمالد. بعد‌از حمام، باید بدن را به‌سرعت خشک‌کرد و در یک پتو پیچید، درصورتی‌که هوا مناسب باشد، باید نرمش متعادلی هم انجام گردد.

استفاده از این حمام به پایین‌آوردن تب کمک می‌کند و نیز وقتی که پس‌از حمام طولانی داغ به‌مدت 5‌تا‌15‌ثانیه گرفته شود ازطریق گردش‌خون و تحریک دستگاه‌عصبی سبب بهبود پوست می‌گردد.

درکودکان خردسال یا افراد بسیار سالمند ونیز در موارد التهاب حاد بعضی اندام‌های درونی مانند پریتونیت‌ حاد، گاستریت، آنتریت و حالات التهابی رحم و تخمدان نباید ازاین حمام استفاده شود.

حمام تدریجی:

بیمار باید در درجه حرارت‌31 وارد حمام شود. دمای آب باید به‌تدریج و با سرعت یک درجه در دقیقه پایین‌آورده شود تا به 25‌درجه سانتی‌گراد برسد. حمام‌گرفتن باید تا زمانی ادامه یابد که دربیمار لرزیدن شروع شود. حمام تدریجی برای پرهیز از شوک عصبی با ورود ناگهانی در آب سرد مورد استفاده است. درموارد وجود تب، غالباًهر سـه‌ساعت ایـن حمـام تـجویز می‌شود.
استفاده از این حمام به‌صورتی مؤثر به‌جز تب مالاریا، هر تبی را پایین می‌آورد. به غیر ازاین، دارای تأثیر تقویت‌کننده‌ی عمومی، افزایش مقاومت حیاتی و انرژی دهنده‌ی قلب است.

حمام غوطه‌وری خنثی:

ازاین حمام از 15‌تا‌60 دقیقه و در دمای 26‌تا‌28‌درجه استفاده می‌شود. از این حمام می‌توان به مدت طولانی‌تر نیز استفاده نمود. زیرا دمای آب دراین‌حالت مشابه دمای پوست است. استفاده از حمام خنثی سبب کاهش سرعت نبض بدون تغییر تنفس می‌شود.
استفاده از این روش دارای بهترین تأثیر آرام بخشی است، زیرا حمام خنثی سبب تحریک فعالیت پوست و کلیه می‌شود و در موارد مربوط به بیماری‌های این دو  عضو توصیه شده است. استفاده از‌این حمام درموارد بیماری‌های عضوی مغز و طناب نخاعی ازجمله حالات التهابی مزمن مانند مننژیت، روماتیسم و التهاب مفاصل سودمند است.
مدت حمام غوطه‌وری خنثی 30تا60 دقیقه است و در خیز عمومی بدن به‌علت بیماریهای قلب یا کلیه نافع است. همچنین برای افراد دچار نوریت متعدد، الکلیسم و سایر عادات نارکوتیک، اسهال‌مزمن، پریتونیت وبیماری‌های مزمن شکم سودمند است. دراینگونه موارد می‌توان روزانه به‌‌مدت 15تا‌30 دقیقه از‌این حمام استفاده کرد. استفاده از‌این حمام در حالات توکسمیک ناشی‌از سوء‌هاضمه و خارش سودمند است. از حمام خنثی نباید در بعضی موارد اگزما و سایر اشکال بیماری‌های پوستی که نشانه‌ها با آب تشدید می‌شوند و نیز درموارد ضعف مفرط قلبی استفاده نمود.

حمام غوطه‌وری داغ:

مدت این حمام از 2‌تا‌15‌دقیقه است و از دمای 36/6‌ درجه تا 40درجه سانتی‌گراد متغیر است. معمولاً این حمام از دمای 37درجه آغاز می‌شود و سپس دما به‌تدریج افزایش یافته و با افزودن آب داغ به‌حد لازم می‌رسد. پیش‌از ورود به حمام، بیمار باید آب سرد نوشیده و نیز با آب، سر، گردن و شانه‌ها را نمدار کند. در تمام طول درمان باید کمپرس سرد به‌کار برد. این حمام را می‌توان درموارد استسقا به کاربرد، یعنی زمانی که قدرت قلب و خون به‌شدت از‌بین‌رفته است. همچنین استفاده از این حمام درتسکین برنشیت مویرگی و پنومونی برنشی درکودکان مؤثر است. استفاده از این حمام سبب تسکین احتقان ریه‌ها و فعال‌شدن رگ‌های خونی عضلات پوست می‌شود. این حمام به محض قرمز شدن پوست باید خاتمه یابد.

درپنومونی و فرونشستن قاعدگی، این حمام باید دردمای 37/7‌ تا ‌40‌ درجه به‌مدت 30‌تا‌45 دقیقه مورد استفاده قرارگیرد. زمانی که قاعدگی سر موقع است باید ازاین حمام استفاده کرد و می‌توان ازآن به‌مدت 2‌تا‌3 روز متوالی استفاده کرد. در قاعدگی دردناک، ازاین حمام دردمای 38 تا 44/4 درجه به‌مدت 15‌دقیقه استفاده می‌شود.
در برنشیت مزمن به‌مدت 5 تا7 دقیقه حمام بسیار داغی گرفته می‌شود که باید با مالش و کیسه‌کشیدن همراه باشد. این حمام سبب تسکین احتقان غشای مخاطی و تسکین فوری می‌شود. بعد‌از حمام، در‌صورت لزوم باید روی پوست روغن زده شود.

حمام داغ روش درمانی باارزشی در روماتیسم مزمن و چاقی است، وقتی به‌علت سنگ در کیسه‌ی‌صفرا و کلیه‌ها درد موجود باشد، استفاده از‌این حمام سبب تسکین فوری می‌شود. درموارد بیماری‌های عضوی مغز یا نخاع شوکی و نیز در موارد ضعف قلب و هیپرتروفی قلـب نبـاید از حمـام داغ استــفاده شود.

حمام نمک اپسوم:

ظرف حمام غوطه‌وری را باید با 135 لیتر آب 40 درجه پرکرد و یک تا 1/5‌ کیلوگرم نمک اپسوم Epsom در این آب حل کرد. بیمار باید یک لیوان آب سرد بنوشد سر را با یک حوله‌‌ی سرد بپوشاند و سپس وارد ظرف شود و کاملاً تنه، ران‌ها و ساق‌ها را به‌مدت 15‌تا‌20‌دقیقه در آب نگاهدارد. بهترین زمان برای گرفتن این حمام درست پیش ازرفتن به بستر است. این حمام درموارد سیاتیک، لومباگو، روماتیسم، دیابت، نوریت، سرماخوردگی و نزله، نابسامانی‌های کلیه وسایر بیماری‌های پوست و اسیداوریک سودمند است.

احتیاطات:

ضمن استفاده از این حمام‌های درمانی، انجام احتیاطاتی چند ضروری است.
ظرف3 ساعت پس‌از هر‌ وعده‌ی غذایی و یک‌ساعت پیش از‌آن نباید حمام کرد. حمام‌های محلی مانند حمام لگن و حمام پا را می‌توان دو ساعت پس‌از صرف غذا گرفت. برای حمام‌کردن باید از آب تمیز و خالص استفاده شود و آب یک‌بار مصرف شده نباید دوباره مورد استفاده قرارگیرد. ضمن گرفتن حمام، برای به‌دست‌آوردن نتیجه‌ی‌ مطلوب باید به‌شدت دمای آب و مدت استفاده را زیر‌نظر داشت.  برای اندازه‌گیری دمای حمام همیشه باید از یک دماسنج استفاده نمود. در زمان قاعدگی، خانم‌ها نباید حمام بگیرند. در دوران بارداری تا پایان ماه سوم، خانم‌ها می‌توانند فقط از حمـام‌های ناحیه‌ی تهیگاه استفاده کنند.