همانطور که بیان شد ایمنی بیمار یک مفهوم دوسویه است.
این درحالی است که بیشتر متن های منتشره درباره ی «ایمنی بیمار» برسویه ی اول یعنی شناسایی و کنترل خطراتی که سلامت بیمار را به مخاطره می اندازند تأکید دارند وآنقدر روی این جنبه تمرکز دارند که سویه ی اصلی و هدف اولیه مراقبت بالینی که همانا «تأمین سلامت و بهبودی بیمار» است مغفول واقع می شود. به نظر می رسد این خود ناشی از زاویه ی دید کارشناسان امر است که نســـبــت به موضوع رویکردی «واکنشیReactive» داشته باشند یا رویکردی پیشگیرانه proactive. دیدگاهی که روی جنبه ی« شناسایی نقاط خطرزا، سیستم گزارش دهی و...» استراتژی هایی ازاین قبیل تأکید می کند نسبت به موضوع زاویه یی«واکنشی» دارد. اما رویکرد«پیشگیرانه» برارتقای کیفیت استانداردهای فرایند درمان وبهره گیری ازجدیدترین شواهد علمی بالینی تأکید دارد. مقصود این است که بدون مغفول گذاشتن هر یک از رویکردهای یاد شده باید تلاش شود ساز و کارهایی تعریف و اجرایی شود که رویکردهای دوگانه،تواماً و دریک فرآیند سازگارمند یکدیگر راهمپوشانی کنند. دراین خصوص که »تعیین وزن» هریک از دو رویکرد بالا تاچه میزان ضروری است و «وزن» کدامیک از دو رویکرد سنگینی بیشتری دارد شاید به لحاظ نظری ضروری باشد که ازجنبه های مختلف بررسی وتحلیل شود اما با ملاحظه ی عناوین گروه های پنجگانه یی که ذیل استانداردهای بیمارستان دوستدار ایمنی بیمار(بیمارستان های دوستدار صفحه29 ) آمده است معتقدم در دید نویسندگان محترم کتاب، رویکرد »پیشگیرانه» وزن وسهم بیشتری نسبت به رویکرد «واکنشی» داشته است.چه معتقد به رویکرد «واکنشی» باشیم و چه به رویکرد «پیشگیرانه» باور داشته باشیم اما درهر دو حالت نقطهی عزیمت ما در بررسی مقوله ی «ایمنی بیمار»، «بررسی وضعیت موجود» خواهد بود. «بررسی ضعیف موجود» دربیمارستان نیز با هدف احصای مجموع عوامل تأثیر گذارنده بر مقوله ی «ایمنی بیمار» انجام خواهد شد. کارشناسان امر عوامل متعددی ازجمله عوامل انسانی،فنی، تجهیزاتی، شرایط محیط ارائه ی مراقبت، عوامل مربوط به بیمارستان و... درایجاد خطاهای پزشکی را بازگو کرده اند (فرحنازصدوقی). اما ما نباید به این حد از«بررسی» اکتفا کنیم.زیرا که این یافته ها، یافته هایی هستند که «توده وار»اند. شکل نیافته اند، طبقه بندی و درجه بندی نشده اند، بنابراین در «بررسی وضعیت موجود» بیمارستان با موضوع «ایمنی بیمار»، باید درسه مرحله فرآیند بررسی را هدایت کنیم:1ـ مرحله ی احصاء 2ـ مرحله ی گروه بندی 3ـ مرحله ی درجه بندی
مرحله ی «احصاء» فراوانی یافته ها وعوامل دخیل را روشن می کند. مرحله ی«گروه بندی» جنس ونوع عوامل دخیل را و مرحله ی «درجه بندی» وزن وسهم عوامل را درحدوث رویدادهای ناگوار آشکار می کند. این متد به ما کمک خواهد کرد که درتدوین برنامه ی عملیاتی ایمنی بیمار با توجه به شاخص فراوانی، طبقه بندی و درجه بندی، عوامل دخیل را اولویت بندی کنیم و اهداف اختصاصی و استراتژی ها وخط مشی های خود را حول فاکتورهای در اولویت متمرکز کنیم. معتقدم «رویدادهای ناگوار» که سلامت وایمنی بیمار را به مخاطره می اندازند وباعث تحمیل هزینه های جانی، مالی وسازمانی می شوند دراغلب اوقات برخاسته از سه منشاء زیر هستند:
1ـ منشاء سازمانی. دراینجا مقصود ازسازمان (مجموعه ی نظام مدیریتی، سیاست های تیم حاکمیتی ومدیران ارشد، بخشنامه ها و دستورالعمل ها وکلاً سیاست های راهبردی تیم حاکمیتی سازمان (بیمارستان) درموضوعات متنوع مدیریتی است که لاجرم کل مجموعه ی سازمان (بیمارستان) به خصوص عملکرد منابع انسانی و منافع فیزیکی را تحت تأثیر قرار می دهد.
2ـ منشاء انسانی «منابع انسانی» به معنی عام کلمه، کلیه ی کادرهای بیمارستانی (اعم از مدیران ارشد، ماما، پرستاران، کارکنان شاغل در واحدهای پاراکلینیکی واداری ـ مالی وخدمات عمومی و پشتیبانی) را شامل می شود. منابع انسانی شاغل دریک مرکز درمانی به طور مستقیم درمقوله ی ایمنی بیمار تأثیر می گذارند.درجه بندی گروه های مختلف کاری دربیمارستان از نقطه نظر بررسی میزان تأثیر هریک درمقوله ی ایمنی بیمار بسیار حائز اهمیت است. مواردی مشاهده شده است که بیمار یا همراه وی ازپزشک یا پرستار رضایت داشته ولی ازعملکرد گروه خدمات عمومی شکایت داشته است که البته ممکن است عکس قضیه نیزصادق باشد.
3ـ منشاء فیزیکی. منشاء فیزیکی گستره ی وسیعی ازعوامل مثل: تجهیزات پزشکی، لوازم مصرفی و دارویی، تأسیسات ساختمانی ومکانیکی، عفونت وبهداشت درمحیط ها وفضاهای مراقبتی را شامل می شود. این عوامل همگی بی جان و فاقد روح بوده ومادی و فیزیکی اند. همین مختصه ی مشترک نیز آنها را دریک گروه وتحت یک عنوان گرد آورده است. به عنوان مثال منشاء فیزیکی ممکن است یک ماشین بیهوشی مدرن با امکاناتی مثل ونتیلاتور باشد. درضمن ممکن است یک ابزارساده مثل«دستگیره Handle» یا نرده ی کنار تخت Bed Side نیز باشد. یک سر سوزن ناقابل اما آلوده نیز ممکن است باشد. هریک ازاین ابزارها، صرفنظر از پیچیدگی یا سادگی ساختار تکنیکی،ممکن است درقالب یک فاکتور در تأمین یا تهدید سلامت و ایمنی بیمار نقش آفرینی کند وبر بهبود کیفیت خدمات بالینی تأثیر گذارد.
تاکنون دو مرحله ی «احصاء» و«گروه بندی» عوامل دخیل درحدوث رویدادهای ناگوار دریک مرکز درمانی را بررسی کردیم. مرحله ی سوم ونهایی«بررسی وضعیت موجود» به تعیین درجه ی تأثیر هریک از گروه های سه گانه ی فوق می پردازد. سوال این است: کدام یک از گروه بندی های سه گانه ی یاد شده تأثیر تعیین کنند گی درمقوله ی ایمنی بیمار دارد؟ با قبول تأثیرگذاری همه ی فاکتورها دریک پدیده اما می دانیم که ازبین مثلاً 5 فاکتور تأثیر گذار در یک موضوع تنها یک فاکتور ممکن است تأثیر تعیین کننده داشته باشد. درمقوله ی ایمنی بیمار نیز بسیار مهم است که ما در بررسی خود ازبین سه فاکتور یاد شده ی بالا عامل تعیین کننده را معین کنیم. به عبارت دیگر به این سوال جواب بدهیم که وزن و سهم کدام یک از منشاهای سه گانه در بروز وحدوث «رویدادهای ناگوار» بیشتر است؟ فرایند مراقبت بالینی یک عمل آگاهانه وهدفمند است که به منظور دستیابی به یک هدف معین توسط انسان و به کمک ابزار از نقطه یی زمانی شروع شده و درنقطه ی زمانی دیگر خاتمه می یابد. دراین فرایند سه عامل نقش دارند. عامل مدیریتی(سازمان) که خصلت فرایند را تعیین می کند. عامل انسانی که مجری فرایند است. وتجهیزات و لوازم مصرفی که به عنوان ابزار انجام فرایند توسط مجری (مجریان) به کاربرده می شود. وقتی صحبت ازعمل آگاهانه می کنیم مسلماً اشاره ی ما به انسان ذیشعور و هدفمند است و نه ابزار بی جان وفاقد قدرت ادراک.به بیان دیگر دریک فرایند ، بازار و مصالح قطعاً نقش دارند اما درربط با نتیجه ی فرایند و میزان اثربخشی آن مسوولیتی متوجه آنان نخواهد بود. اما این انسان متفکر است که ابزار را درخدمت خود می گیرد. در چگونگی انجام یک فرایند چنانچه بخواهیم میزان وزن وسهم سه عامل اساسی درگیر در آن فرایند را بسنجیم به نظر می رسد که عامل ابزار، وزن وسهم کمتری نسبت به دو عامل دیگر خواهد داشت.با این استدلال که عامل ابزار فاقد «شعور» است ومسوولیتی متوجه آن نخواهد بود. اما موضوع درباره ی دو منشاء «انسانی» و «سازمانی» در ماهیت متفاوت است. زیرا همانطور که گفته شد آگاهی وشعورمندی مختصه ی اساسی این دو را تشکیل می دهد. این دو برخلاف منشاء فیزیکی درجایگاه تصمیم سازی و تصمیم گیری واجرایی و بالطبع«پاسخگویی» قراردارند.
منابع انسانی شاغل درمراکز درمانی اعم از پرستار ونگهبان و... تیم حاکمیتی وگروه مدیریت اجرایی که شاکله ی اصلی»سازمان» را تشکیل می دهند مسوولیت پاسخگویی نتایج تصمیمات و برنامه های مرکز را دارند. این «تیم حاکمیتی» است که دررأس سازمان تصمیم سازی و تصمیم گیری وبرنامه ریزی کرده با تدوین شرح وظایف کارکنان وصدور دستورالعمل ها وبخشنامه ها وآیین نامه های اجرایی نقشه ی راه سازمان را ترسیم می کند. منابع انسانی شاغل نیز موظف به تکمیل اند و باید تابع دستورهای مدیریت ارشد سازمان باشند. براین اساس ازبین دوعامل «منشاء انسانی» و«منشاء سازمانی» بیشترین نقش و سنگین ترین مسوولیت با عامل سوم یعنی عامل«سازمانی» است. به رغم ملحوظ داشتن این موضوع که «عامل انسانی» نیز دراجرا، توانایی تأثیرگذاری (مثبت ـ منفی) بر تصمیمات و برنامه ها را دارد، اما معتقدم دررابطه با «رویدادهای ناگوار» درمراکز درمانی درتحلیل نهایی و در درجه ی اول بارمسوولیتی عامل «سازمانی» یا به دیگر سخن «تیم حاکمیتی» وگروه مدیریت اجرایی سازمان نسبت به عوامل دیگر بسیار بیشتر است. حاصل سخن اینکه نقطه ی عزیمت ونقطه ی تمرکز«تغییرات» باید ازعالی ترین سطوح مدیریتی آغاز شود. پس ازآن و درمراحل بعدی گروه مدیران میانی و مسولان داخلی و درمراحل نهایی سایر منابع انسانی (پرستاری، مامایی، خدماتی، اداری...) و به موازات این ها تغییرات درمنابع فیزیکی راشامل می شود.
نکته ی پایانی که در ارتباط با سه عامل فوق نیاز به یادآوری دارد این است که یک «سازمان » یا «منابع انسانی» یا «منابع فیزیکی» درشرایطی می توانند از ایمنی و سلامت بیمار مراقبت کنند که خود «ایمن» باشند. به این معنی که یک «سازمان ناایمن» یا«منابع انسانی ناایمن» یا «منابع فیزیکی ناایمن» بالمال توانایی تأمین وصیانت ازایمنی وسلامت بیمار را نخواهند داشت. براین اساس مهم است که سازمان، منابع انسانی و منابع فیزیکی به عنوان سه عامل اصلی تأمین وصیانت ازایمنی بیمار در وهله ی اول و به عنوان پیش شرط هرگونه خدمت رسانی ایمن، خود شرایط ایمن بودن یعنی دوری از خطر را داشته باشند. توجه به این نکته ی اساسی ما را درهدفگذاری و تعیین اولویت های استراتژیک در برنامه ریزی عملیاتی مرکز یاری خواهد رسانید. طوری که استراتژی های برنامه ی عملیاتی خود را براساس دستیابی به 3 هدف اختصاصی:سازمان سالم ـ منابع انسانی سالم ـ منابع فیزیکی سالم تعریف و مشخص خواهیم کرد. در وقوع به نظر می رسد تمامی استانداردها و شاخص ها و هدفگذاری ها واستراتژی های بیمارستانی با محوریت «ایمنی بیمار» بربنیاد و زیرساخت سه گانه ی فوق تدوین خواهد شد. کما اینکه نگارنده براین باور است که استانداردهای پنجگانه ی بیمارستان دوستدار ایمنی بیمار(استانداردهای بیمارستان های ...صفحه۹۲) نیز صورت بسط یافته ی «بنیاد سه گانهی» فوق است.
ثبت نظر