لیکن پلان‌دهان Oral lichen planus ، یک بیماری التهابی مزمن است که غشاهای مخاطی درون دهان را گرفتار می‌کند. لیکن پلان دهان ممکن‌است به‌صورت لکه‌های سفید توری، بافت‌های متورم قرمز یا ناسورهای باز ظاهر‌شود. این ضایعات ممکن‌است سبب سوزش، درد یا سایر ناراحتی‌ها گردد.
لیکن پلان دهان مسری نیست و از شخصی به شخصی دیگر انتقال نمی‌یابد. این نابسامانی وقتی بروز می‌کند که دستگاه ایمنی به‌علل نامعلوم به یاخته‌های غشاهای مخاطی دهان حمله‌می‌کند (نابسامانی خود ایمنی autoimmune disorder).
معمولاً می‌توان نشانه‌های این بیماری را تدبیر کرد ولی بیماران دچار لیکن پلان دهان به پایش منظم نیاز دارند زیرا ممکن‌است درمعرض خطر سرطان دهان درمنطقه‌ی گرفتار باشند.
شناسه‌ها و نشانه‌های لیکنپلان دهان غشاهای مخاطی دهان را گرفتار می‌کند.
نمای ظاهری:
ضایعات به‌صورت‌های زیر ظاهر می‌شوند:
• لکه‌های بافتی برجسته‌ی توری و سفید رنگ
• لکه‌های‌قرمز، متورم وحساس به لمس بافتی
• ناسورهای باز
محل ضایعه:
این ضایعات در نقاط زیر
دیده می‌شوند:
• درون گونه‌ها که شایع‌ترین محل است
• روی لثه‌ها
• زبان
• بافت‌های درونی لب‌ها
• کام
درد یا ناراحتی:
ضایعات ملتهب قرمز و ناسورهای بازلیکن پلان دهان ممکن‌است سبب بروز احساس سوزش یا درد شوند. لکه‌های سفید توری درصورتیکه در سطح درونی گونه‌ها جای داشته باشند سبب ناراحتی نمی‌شوند ولی وقتی زبان را گرفتارکنند درد ایجاد می‌کنند.
شناسه‌ها و نشانه‌های دیگر:
سایر شناسه‌ها یا نشانه‌ها عبارتنداز:
• تغییر مزه یا عدم احساس مزه درصورت گرفتاری زبان
• حساس‌شدن نسبت به غذاهای گرم یا پرادویه
• خونروی و آغالش ضمن مسواک‌زدن دندان
• التهاب لثه‌ها (ژنژیویتgingivitis)
سایر انواع لیکنپلان:
درصورت گرفتاری به لیکنپلان دهان، ممکن‌است ضایعات لیکنپلان سایر بخش‌های بدن را نیز گرفتار نماید.
• پوست. ضایعات معمولاً به‌صورت برجستگی‌های ارغوانی با بالای مسطح ظاهر شده وغالباً خارش دارند.
• اندام‌های تناسلی. ضایعات به‌وجود آمده روی دستگاه تناسلی زنان غالباً سبب درد یا سوزش و ناراحتی ضمن مقاربت می‌شود. این ضایعات معمولاً قرمز و سائیده شده بوده و گاهی به‌صورت نواحی سفیدرنگ بروز می‌کنند. درنهایت این ضایعات جوشگاه ایجاد‌کرده و سبب از‌دست‌رفتن عملکرد واژن و ناتوانی درانجام مقاربت می‌گردند.
• گوش‌ها. لیکن پلان گوش به کری منتهی می‌شود.
• فرق سر. وقتی ضایعات پوستی لیکن پلان در فرق سر دیده می‌شود که بسیار نادر است به ریزش موقتی یا دائم مو می‌انجامد.
• ناخن‌ها. لیکن پلان‌ناخن انگشتان دست یا پا که نادر است نیز درنوک ناخن‌ها سبب نازک‌شدن یا شکستن ناخن و از دست‌دادن موقت یا دائمی ناخن می‌گردد.
• چشم‌ها. به‌ندرت لیکنپلان غشای مخاطی سطوح چشم را گرفتار می‌کند و ممکن است سبب ازبین‌رفتن عملکرد مجرای اشک یا جوشگاهی شدن پلک گردد.
• مری. لیکن پلان مری نیز نادر است ولی در صورت بروز، سبب باریک شدن مجرای درونی یا ایجاد نوارهای سفت شبیه حلقه در مری شده و بلع را دشوار می‌سازد.
علت لیکن پلان دهان ناشناخته است. بعضی گویچه‌های سفید درگیر التهاب ازجمله لنفوسیت‌های T به‌طور طبیعی درمحل بیماری یا صدمه فعال بوده و سبب ایجاد ضایعه می‌شوند. هنوز علت واقعی فعال‌شدن لنفوسیت‌هایT در لیکن پلان دهان معلوم نیست. اما در بعضی افراد، بعضی عوامل ازجمله عوامل زیر سبب شعله‌وری نابسامانی‌التهابی می‌شوند:
• عفونت هپاتیت C وسایر انواع بیماری کبد
• واکسن هپاتیت B
• عوامل ایجاد‌کننده‌ی آلرژی (آلرژن) مانند خوراکی‌ها، مواد دندانی یا سایر مواد
• داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی(NSAID) مانند ایبوپروفن و ناپروکسن
• بعضی داروهای بیماری قلب، فشارخون بالا یا آرتریت
بعضی عوامل سبب افزایش احتمال ایجاد لیکن پلان دهان می‌شوند:
• خانم‌های میانسال غالباً دچار این بیماری می‌گردند ولی هرکسی ممکن‌است به لیکنپلان دهان گرفتار شود.
• دچار بودن به یک بیماری که با دستگاه ایمنی مصالحه کند سبب افزایش احتمال ایجاد لیکن پلان دهان می‌شود.
•ژن‌ها درایجاد لیکنپلان دهان نقش دارند.
عوامـلی که سبــب پیدایش عارضه یا وخامت نشانه‌ها می‌شوند عبارتنداز:
• فرآورده‌های توتون
• الکل
• کارهای سخت دندانپزشکی
• اندازه‌نبودن دندان‌های مصنوعی
• ضعف بهداشت‌دهان مثل گزیدن لب یا درون گونه
• انباشت پلاک یا جرم دندان
• استرس
افزون براین، لیکن پلان دهان سبب افزایش احتمال بروز سرطان دهان به‌خصوص از نوع اسکواموس سل کارسینوما Squamous cell carcinoma می‌شود.
برای کمک به پیشگیری از سرطان باید اقدامات زیر انجام شود:
• غربالگری سالانه‌ی سرطان دهان یا طبق دستورپزشک
• ترک الکل
• ترک سیگار
تشخیص لیکن پلان دهان براساس نشانه‌ها، معاینه‌ی دقیق ضایعات غیرطبیعی دهان و درصورت لزوم، نتایج آزمایشگاهی انجام می‌شود. این آزمایش‌ها عبارتند از:
• بیوپسی. نمونه‌ی کوچکی از بافت یک یا چند ضایعه‌ی دهان برداشته می‌شود. این بافت زیر میکروسکوپ بررسی می‌شود تا الگوی خاص لنفوسیت‌هایT مشخص‌گردد که با تشخیص لیکنپلان دهان سازگار است. ممکن‌است برای شناسایی دورنمای پروتئین‌های دستگاه ایمنی که بیشتر با این بیماری همراه است به آزمون‌های اختصاصی‌تر میکروسکوپی نیاز باشد.
• کشت. با استفاده از سواب پنبه‌یی یک نمونه ازیاخته‌های دهان گرفته شده و سپس نمونه را زیر میکروسکوپ مشاهده می‌کنند تا مشخص شود آیا عفونت ثانوی قارچی، باکتریال یاویروسی هم وجود دارد یا نه.
• آ زمایش خون. این آزمایش‌ها برای رد حالاتی مانند هپاتیتC انجام می‌شود که به‌ندرت با لیکنپلان دهان همراه است و لپوس که شبیه لیکنپلان دهان است.
• آزمون‌های آلرژی. ممکن‌است برای آزمایش پچ پوستی جهت شناسایی عواملی که دربیمار سبب آلرژی می‌شود و به عنوان عامل شعلهورکننده، آزمایش‌هایی انجام شود.
لیکنپلان دهان یک بیماری مزمن است، بنابراین هدف‌های درمان بر کمک به ترمیم ضایعات شدید وکاهش درد یا سایر ناراحتی‌ها استوار است. بیمار باید ازجهت افزایش یا کاهش مقدار دارو، تغییر دارو یا درصورت لزوم، قطع درمان زیر نظر باشد.
درصورتی که درد یا ناراحتی موجود نبوده و فقط ضایعات سفید توری وجود داشته باشند، هیچ درمانی لازم نیست. درموارد وجود نشانه‌های شدید، ممکن‌است به یک یاچند داروی زیر نیاز باشد:
درمان‌های علامتی:
استفاده از عوامل کرخت‌کننده‌ی موضعی سبب تسکین موقتی مناطقی می‌گردد که درد شدید دارند.
کورتیکوستروئیدها:
استفاده‌از کورتیکوستروئیدها از التهاب ناشی‌از لیکن پلان دهان می‌کاهد.
عوارض‌جانبی این داروها متفاوت است و به‌نحوه‌ی استفاده بستگی‌دارد مثل مصرف به‌صورت دهانشویه، پماد یا ژل که به‌طور مستقیم روی غشای مخاطی (توپیکال) قرارمی‌گیرد یا به‌صورت تزریق مستقیم درضایعه انجام می‌شود و یا به‌صورت قرص (خوراکی) مصرف می‌شود. استفاده از کورتیکوستروئیدهای توپیکال در لیکنپلان دهان ترجیح داده می‌شود. دراین مورد باید با پزشک درمورد عوارض‌جانبی احتمالی و منافع و مضار دارو صحبت شود.
رتینوئیدها:
رتینوئیدهاretinoid نوع صناعی ویتامینA به‌شمار می‌آیند و به‌صورت پماد موضعی یا داروی خوراکی در بازار موجودند ولی معمولاً دردرمان لیکنپلان دهان به کارنمی‌روند. درمان موضعی با این داروها، ممکن‌است سبب آغالش غشای مخاطی دهان شود.
ازآنجا که رتینوئید موضعی و خوراکی، هر دو سبب بروز نقایص زایمانی می‌شوند، در‌نتیجه ازاین داروها نباید درخانم‌های باردار یا خانم‌هایی استفاده شود که درآینده برای بارداری برنامه‌ریزی کرده‌اند. احتیاطات لازم دراینمورد توسط پزشک باید توضیح داده شود.
داروهای پاسخ ایمنی:
می‌توان از داروهایی که سبب فرونشانی یا تعدیل پاسخ ایمنی بدن می‌شوند به‌صورت پماد، ژل یا داروی خوراکی استفاده کرد. داروهایی که ناهنجاری‌های دستگاه ایمنی را فرو می‌نشانند سبب بهبود ضایعات شدیدتر و کاستن از درد می‌گردند.
به‌عنوان‌مثال، بنا‌به گزارش‌های موجود، تأثیر‌بخشی داروهای توپیکال موسوم به مهارکننده‌های کالسی نورین calcineurin inhibitor به اثبات رسیده است. این داروها رابطه‌ی نزدیک با داروهای خوراکی مورد استفاده در پیشگیری از دفع عضو پیوند شده دارند و یا با آنها مشابه می‌باشند. این داروها دردرمان لیکن پلان دهان مؤثرند. اما در بسته‌بندی این داروها، اخطاریه‌ی سازمان غذا و داروی آمریکا در مورد استفاده از این داروها و بروز سرطان نوشته شده است. از نمونه‌ی این داروها تاکرولیموس tacrolimus وپیمکرولیموس pimecrolimus قابل ذکرند.
درموارد شدید که لیکنپلان دهان سایر مناطق را نیز درگیر کرده است، مثل فرق سر، اندام تناسلی یامری، می‌توان از داروهای سیستمی برای فرونشانی دستگاه ایمنی استفاده کرد. اما در لیکنپلان دهان، ازاین داروها به‌ندرت استفاده می‌شود مگر آنکه سایر مناطق بدن نیز گرفتار باشند.
برخورد با عوامل شعلهورکننده:
درصورتیکه حدس‌زده شود لیکن‌پلان‌دهان با مصرف دارو یا عفونت هپاتیتC ، آلرژن یا استرس ارتباط دارد، باید به بیمار در رفع عوامل شعلهورکننده توصیه‌هایی شود. اقدامات لازم دراینمورد عبارت است‌از:
• داروها. ممکن‌است لازم باشد داروی شعلهورکننده قطع شود یا داروی دیگری به جای آن مورد استفاده قرارگیرد. دراین مورد باید زیروبم کار را با پزشک بررسی کرد.
• هپاتیتC. دراینمورد احتمالاً بیمار به متخصص بیماری‌های عفونی یا متخصص بیماری‌های کبد برای ارزیابی بیشتر تشخیصی و تدبیر بیماری ارجاع خواهد شد.
• آلرژن. درصورتیکه نتایج آزمایش‌ها حاکی از وجود یک عامل بالقوه شعلهورکننده باشد، به بیمار توصیه می‌شود از تماس با آلرژن دوری کند. ممکن‌است لازم باشد بیمار برای انجام آزمایش‌های بیشتر مانند تست چسب پوستی آلرژی به درماتولوژیست یا آلرژیست رجوع‌کند. درصورتیکه وسایل مورد استفاده در درمان دندانپزشکی، آلرژن مشکوک باشند برای برداشتن مواد به کاررفته و جانشین‌کردن انها باید به دندانپزشک رجوع نمود.
• محدودکردن ضربه‌های وارده به دهان. انجام پاکسازی ملایم دهان و انتخاب خوراکی‌های نرم به محدود‌شدن ناراحتی ناشی‌از لیکنپلان دهان کمک می‌کند.
• استرس. از‌آنجا‌که استرس، نشانه‌ها را دچار عارضه می‌کند یا بازگشت نشانه‌ها را سبب می‌شود، ممکن است لازم باشد برای پرهیز یا تدبیر استرس از مهارت‌هایی استفاده کرد. در‌این‌صورت ممکن‌است لازم باشد بیمار به خبرگان بهداشت روان ارجاع شود تا به وی کمک شود بتواند عوامل ایجاد‌کننده‌ی استرس را بشناسد وراهکارهای تدبیر استرس را بیاموزد یا سایر نگرانی‌ها درمورد سلامت روان را رفع کند.
افزون بردرمان منظم طبی و دندانپزشکی، انجام اقدامات تیمار از خود به بهبود نشانه‌های لیکنپلان دهان کمک می‌کند تا از بازگشت رخدادهای بروز نشانه‌های وخیم جلوگیری نماید. این اقدامات شامل است بر:
• بهداشت خوب دهان. دهان را باید پاکیزه نگاه داشت تا از شدت نشانه‌ها کاسته شود و از بروز عفونت پیشگیری گردد. حداقل دوبار در روز باید دندان‌ها را شست ونخ کشید. برای بررسی دهان و پاکسازی طبق نظر دندانپزشک باید دو بار در‌سال یا بیشتر به دندانپزشک رجوع نمود.
• تطبیق‌دادن جیره‌‌ی‌غذایی. درصورتی که خوراکی‌های اسیدی یا دارای ادویه علت شعله‌وری نشانه‌ها یا وخامت آنها باشند، باید از مصرف این خوراکی‌ها پرهیز کرد. از کافئین، الکل یا توتون نباید استفاده شود.
ثبت نظر