ویتامین «D» ویتامین خورشید

این ویتامین یک پروهورمون می‌باشد که برای جذب طبیعی کلسیم از‌ روده ضروری است. کمبود این ویتامین به‌خصوص با راشتیسم یا نرمی استخوان درکودکان درحال‌رشد و استئومالاسی در‌ بزرگسالان همراه‌است. برخی یافته‌ها نشان‌می‌دهد که این حالت ممکن‌است استخوان در‌حال‌رشد را دچار اختلال نماید. در‌میان مواد‌غذایی، کلسیم‌ نقش مهمی دررشد استخوان بازی می‌کند، درواقع افزایش دریافت کلسیم درسنین کودکی به‌تشکیل حجم بیشتری از استخوان منجر می‌گردد. کمبود ویتامین‌«D» همچنین به‌عنوان یکی از مهمترین عوامل خطرساز بیماری استئوپوروز یا پوکی استخوان شناخته شده‌است. کمبود این ویتامین همچنین به‌عنوان عامل‌خطرساز بیماری‌های متعددی مانند دیابت، بیماریهای قلبی عروقی و سل علاوه برمشکلات استخوانی می‌باشد. دریافت ویتامین‌D و کلسیم همچنین باعث افزایش قدرت و هماهنگی عضلات بوده و محققان در‌یافته‌اند که در‌حدود 75 درصد از افرادی که دچار ضعف عضلانی می‌باشند دچار کمبود ویتامین‌D می باشند. مصرف ویتامین‌D در‌سلامت مغز و جلوگیری از آلزایمر نیز موثر‌است. در‌یک بررسی جدید مشاهده شده است که اکثر بیماران مبتلا به‌مراحل اولیه‌ی پارکینسون دچار کمبود شدید ویتامین‌D هستند. این بررسی همچنین نشان‌داد که مصرف این ویتامین‌ نمی‌‌تواند پیشرفت بیماری را به‌تعویق بیندازد. متخصصین قلب‌و‌عروق نیز نشان‌داده‌اند که کمبود ویتامین‌D ممکن‌است موجب سفت‌شدن و سختی عروق یا آترواسکلروز شود. براساس تحقیقات موجود کمبود این ویتامین خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی‌و‌عروقی را دو برابر افزایش می‌‌دهد.
کمبود دریافت ویتامین‌D دردوران بلوغ علاوه بر تاثیرات منفی در‌رسیدن به پیک تراکم‌استخوانی باعث توقف رشد، کوتاهی قد به‌ویژه در‌دختران و افزایش چاقی به‌خصوص تراکم‌چربی در ناحیه‌ی شکم می‌شود. مقادیر ناکافی این ویتامین ممکن‌است با افزایش فشارخون درافراد سفید‌پوست مرتبط باشد.
بررسی‌های اخیر در‌این زمینه نشان‌می‌دهد که افراد سفید پوست با میزان سرمی کافی ویتامین‌D تاحدود 20 درصد کمتر از سایرین دچار افزایش فشار خون سیستولی می‌شوند.
کمبود ویتامین‌D همچنین با بیماریهای ریه و افزایش خطر بروز انواع سرطانها رابطه دارد. نتایج‌تحقیقات اخیر نشان‌می‌دهد که کمبود ویتامین‌D خطر بروز سرطان‌سینه را تشدید می‌کند. ازطرف دیگر خطر ابتلا به سرطان پانکراس در‌افرادی‌که مکمل ویتامین‌D  مصرف می‌کنند به نصف کاهش می‌یابد. این ویتامین درپیشگیری و یا حتی مداوای سرطان‌پروستات نیز موثر است.

منبع‌اصلی (جدول‌1) دریافت این ویتامین به‌جز منابع‌غذایی نورآفتاب است، به‌طوری‌که ۱۰‌تا۲۰دقیقه ماندن در زیر نورآفتاب، نیاز روزانه‌ی بدن‌انسان به‌این ویتامین را تامین می‌کند. تابش اشعه‌ی ماورای‌بنفش به‌پوست انسان باعث می‌شود تا ماده‌ای به‌نام دهیدروکلسترول با طی مراحلی در بدن در کلیه به ویتامین‌D تبدیل شود. افراد باپوست روشن‌تر نسبت به تیره‌ترها می‌توانند درمدت کمتری تماس باآفتاب نیاز خود به این ویتامین را تامین کنند. ویتامین‌D تولید شده در‌پوست ویتامین‌D3 نام دارد (کله‌کلسیفرول) و نوع موجود در غذا هم می‌تواند ویتامین‌D3 و یا ملکول مشابهی با ریشه‌ی گیاهی به‌نام ویتامین‌D2 (ارگوکلسیفرول) باشد.
مصرف برخی داروها مانند داروهای ضد‌تشنج (فنوباربیتال یا فنی‌توئین)، رشد سریع‌کودک، سوجذب و دریافت ناکافی موادغذایی حاوی این ویتامین و عدم تماس با نورخورشید باعث کمبود ویتامین‌D در بدن می‌شود.
در شرایط کفایت ویتامین‌D (میزان خونی بالای (nmol/Lا50) میزان جذب روده‌ای کلسیم حدود30% می‌باشد و این میزان در سنین رشد تا60 تا80% افزایش می‌یابد. در شرایط کمبود ویتامین‌D در‌بدن، جذب روده‌ای کلسیم حدود‌۱۰تا۱۵% بوده و همچنین کاهش مشخصی در بازجذب ماکزیمم فسفر می‌گردد. در این شرایط، میزان پایین کلسیم یونیزه ترشح پاراتورمون (PTH) را تحریک نموده و باعث افزایش بازجذب کلسیم در کلیه، افزایش فعالیت 1ـ آلفاـ هیدروکسیلاز و تشدید تولید1,25می‌شود.  افزایش‌PTH‌ باعث کاهش دفع ادراری فسفر می‌شود. این فرآیند کاهش مینرالیزاسیون استخوانی را به‌همراه دارد. به‌علاوه، میزان سرمی پایین فسفر، آپوپتوز کندروسیتهای هیپرتروفیه و درنتیجه رشد را مختل می‌نماید. نارسایی یا تاخیر در کلسیفیکاسیون استئوییدها به ‌استئومالاسی دراستخوانهای بالغ و اختلال رشد و راشتیسم در استخوانهای در‌حال رشد منجر می‌گردد.
می‌توان نتیجه گرفت که نوجوانی دوره‌ای خاص برای سلامت استخوان می‌باشد. کارآزمایی‌های بالینی متعددی نشان‌داده که مصرف هفتگی ویتامین‌D نه‌تنها باعث بهبود میزان خونی این ویتامین می‌شود بلکه بر رشد استخوانی نیز تاثیر دارد. به‌نظر می‌رسد اندازه‌گیری میزان پایه‌ی این ویتامین در‌تصمیم‌گیری برای برنامه‌های پیشگیری موثر بوده و در‌نهایت به‌بهبود موثر تراکم استخوانی کمک می نماید.
بهترین شاخص بالینی وضعیت ویتامین‌D سرم می‌باشد. مقدار رفرانس برای کمبود ویتامین‌D در‌کودکان، نوجوانان و افراد بالغ یکسان و مــعادل nmol/Lا25 در‌نظر گرفته شده‌است. سطح سرمی در‌افراد چاق کمتر‌از افراد لاغر است. میانگین مورد نیاز ویتامین‌D درافراد مسن جهت رسیدن به‌میزان ســـرمی مـــعــادل ‌75nmol/L برابر20 تا25 میکروگرم روزانه ( IU/dayا۸۰۰ تا ۱۰۰۰)می‌باشد. میزان مصرف ممکن‌است در‌افراد چاق، مبتلایان به پوکی‌استخوان و افرادی که درمعرض نور‌خورشید محدودی قرار‌دارند و همچنین افرادی که مبتلا به سو جذب می‌باشند تا سقف‌50 میکروگرم (2000IU) درروز افزایش یابد که این افزایش باید تحت‌نظر پزشک معالج صورت‌گیرد.
در‌عرضهای جغرافیایی‌شمالی، میانگین سرمی درفصول مختلف تغییر می‌نماید، به‌طوری‌که بالاترین میزان ویتامین‌D در تابستان و کمترین آن در زمستان گزارش شده است که بیانگر میزان تابش خورشید می‌باشد. میزان پایین ویتامین‌D در‌کشورهای مختلف جهان شامل عربستان، لبنان، استرالیا، زلاند نو، آمریکا، انگلستان، و بسیاری از کشورهای اروپایی گزارش شده است. این در حالی‌است که در اولین نشست استئوپوروز آسیا و اقیانوسیه در سنگاپور، کمبود ویتامین‌D به عنوان یک نگرانی عمده در‌منطقه به‌خصوص در‌جنوب آسیا مورد بحث قرار‌گرفت.
با‌وجود اینکه ایران کشوری غنی‌از نور‌خورشید محسوب می‌شود ولی بررسی‌های موجود شیوع بالای کمبود ویتامین«D» را در جمعیت ایرانی گزارش نموده است. طرح جامع کشوری که توسط مرکز تحقیقات استئوپوروز پژوهشگاه علوم غدد و متابولیسم در پنج شهرستان ایران انجام شد نشان‌دهنده‌ی شیوع بالای کمبود ویتامین‌D متوسط تا شدید در افراد بالغ بود. به‌طوری‌که این حالت در 47/2، 45/7 و 44/2% از مردان سنین کمتر از50، ۵۰تا۶۰ و بالای 60 گزارش گردید. این‌حالت به‌ترتیب در 54/2، 41/2 و 37/5% زنان همین گروه‌های سنی نیز دیده‌شد.
کارشناسان براین باورند که تدوین نقشه‌های جهانی ویتامین‌Dیکی‌از راهبردهای موثر در‌جهت بهبود وضعیت این ویتامین درجهان می‌باشد. تهیه‌ی نقشه‌ی ویتامین‌D براساس منطقه و گروه‌های مختلف جمعیتی نمای ارزشمندی از شیوع کمبود این ویتامین در‌سراسر‌جهان را فراهم می‌آورد و اجرا ی استراتژی‌های بهبود وضعیت ویتامین‌D را در‌جوامع مختلف تسهیل می‌نماید.