نقش آموزش در بیماری استئوپوروز

در‌سالهای اخیر آمار هشدار ‌دهنده‌ی مبتلایان به‌این بیماری و انتشار آن در‌رسانه‌ها باعث آشنایی بیشتر مردم با ‌آن شده‌‌است. بیماری پوکی‌استخوان درمان قطعی‌ندارد، اما قابل‌پیشگیری است  و پیشگیری از آن با اصلاح زندگی از‌جمله تغذیه و فعالیتهای بدنی صورت‌می‌گیرد.
همه‌ی ما تا‌حدودی با‌علائم پوکی‌استخوان ازجمله شکستگی استخوان‌ها بدون ضربه، خمیدگی‌پشت و کوتاه‌شدن‌قد آشنا هستیم. با‌آگاهی از‌این بیماری و علائم آن می‌توانیم تا‌حدودی از بروز آن پیشگیری کنیم. از طرفی‌می‌توان گفت استئوپوروز یک مشکل شایع نظام‌های بهداشتی بوده و به‌عبارتی یک اپیدمی پنهان می‌باشد  و تنها با پیشگیری می‌توان از‌عوارض و عواقب آن جلوگیری به‌عمل‌آورد. بررسی‌های مختلفی که در‌سطح‌جهان و کشورمان صورت گرفته‌است نشان‌دهنده‌ی تفاوت معنادار آگاهی، نگرش و عملکرد افراد دراقشار مختلف در‌ارتباط با این بیماری خاموش می‌باشد. متأسفانه گروه‌های درگیر در سلامت  همانند پزشکان‌عمومی، پرستاران و .... بعضاً از آگاهی کافی در‌این‌زمینه برخوردار نیستند. و همین‌طور وقتی به‌بررسی گروه‌های دیگر جامعه از‌جمله عموم مردم می‌پردازیم با وضعیت بدتری مواجه می‌شویم.
آموزش با‌هدف افزایش آگاهی افراد براساس نقش آنها در سیستم سلامت باید در دو‌گروه صورت‌گیرد. گروه اول (از‌جمله پزشکان متخصص و عمومی، پرستاران و بهیاران) افرادی هستند که به‌تبع تحصیلات و وضعیت شغلی در سیستم‌های بهداشتی و درمانی درگیر می‌باشند. لذا در این ارتباط باید آموزش‌های متناسب با وضعیت تحصیلی و موقعیت شغلی برای این افراد فراهم شود. از‌جمله آموزش‌های مهم در‌این زمینه برگزاری کارگاه‌ها، سمینارها و همایش‌ها در‌قالب سخنرانی و بحث و بررسی بیماران خاص مبتلا به استئوپوروز می‌باشد. تا به این‌طریق بتوان روش‌های پرکاربرد و موثر درسطح جهان را در ارتباط باپیشگیری، تشخیص و درمان این بیماران آموزش داد و اما گروه دوم شامل عموم مردم هستند که در قـشـرهـای مخـتلف اجتـمـاعی دسته‌بندی می‌شوند لذا متناسب با جایگاه اجتماعی‌شان آموزش متغیر بوده و باید آموزش‌ها نیز برایشان به‌طور ویژه طراحی ‌شود. همانطور که می‌دانیم سبک‌زندگی افراد تأثیر بسزایی در‌پیشگیری از بیماری‌ها دارد و  بیماری استئوپوروز نیز از این قاعده مستثنی نیست. سلامتی مستلزم ارتقای سبک‌زندگی می‌باشد لذا جهت ارتقای سبک زندگی آموزش و آگاهی لازم ضروری است تا به این طریق نگرش و در‌انتها عملکرد افراد دستخوش تغییر قرار‌گیرد.
در این فرآیند باید نکاتی مد‌نظر قرار‌گیرد. از‌جمله نکاتی که حائز اهمیت است تغییر در سبک‌زندگی نوجوانان  است تا ازاین طریق بتوان از بروز پوکی‌استخوان در‌سنین سالمندی پیشگیری به‌عمل آورد. گروه دیگری که بسیار در‌معرض خطر بوده و باید آموزش‌های لازم برای آنها در‌نظر گرفته‌‌شود زنان هستند. چرا که زنان خانوار نقش اساسی در‌تعیین  سبک‌زندگی خانواده  دارند و می توانند به‌عنوان یک مهره‌ی اصلی ایفای نقش کنند. از طرفی زنان به‌علت کوچکی و ظرافت جثه تراکم‌استخوان پائین‌تری دارند و همین‌طور به‌علت کاهش و توقف ترشح هورمون استروژن در دوران یائسگی به‌شــدت در خطر ابتلا به این بیماری هستند. لذا آموزش به‌ایـــن گـــروه حائز اهمیت فــراوان‌ اسـت.
از‌جمله مسائلی که به‌طور‌کلی باید مورد‌توجه قرار‌گیرد تغییر سبک‌زندگی در‌زمینه‌های تغذیه‌ای، عاداتی همانند استعمال سیگار، داروی‌های خاص موثر بر‌تراکم استخوان، مصرف‌الکل و در‌انتها فعالیت‌بدنی هستند. در این زمینه می‌توانیم به‌ بررسی‌های مختلفی که به این موضوع پرداخته‌است اشاره کنیم به‌طور‌مثال نتایج یک بررسی که روی دانش‌آموزان و والدین آنها صورت‌گرفته نشان‌داده‌است، که رفتار پیشگیری‌کننده‌ی تغذیه‌ای بعداز آموزش، اختلاف معنادار آماری پیدا می‌کند  یعنی سطح آگاهی افراد  بعد‌از آموزش تغذیه‌ای به‌طور معناداری ارتقاء می‌یابد‌.
به‌طور‌کلی آموزش استئوپوروز به‌مردم در‌حیطه‌های زیر صورت‌می‌گیرد.

 • آموزش تغذیه ای در ارتباط با پوکی‌استخوان
از جمله موضوعات مهم جامعه امروز ما موضوع تغذیه‌است که رویکرد متولیان مربوطه باید معطوف به فرهنگ‌سازی در اصلاح عادت‌های‌غذایی مردم باشد.
 گزارش‌های موجود حاکی از آن است که کشور ما با مشکلات تغذیه‌ای در‌ارتباط با کمبود ریزمغذی‌های موثر بر تراکم‌استخوان همانند کلسیم مواجه‌است‌.  اکثریت مواد‌غذایی غیر‌از لبنیات دارای میزان کلسیم کمتر از 20 میلیگرم  به‌ازای هر 100‌کیلو کالری هستند. بنابراین باید لبنیات به‌عنوان یکی‌از مهم‌ترین منابع کلسیم در‌ رژیم‌غدایی روزانه‌ی فرد گنجانده شود. در‌میان سبزی‌ها، سبزی‌های با برگهای‌تیره همانند تربچه، جعفری، کلم‌پیچ، گل‌کلم منابع غنی از کلسیم هستند .
توصیه می‌شود که دریافت کلسیم از منابع‌غذایی و دارویی روزانه 1200‌میلی‌گرم باشد.
به‌طور‌کلی محتوای ویتامین‌D در‌منابع رایج مردم ما حاکم است.لذا توصیه می‌شود تماس مستقیم با نور آفتاب به‌صورت روزانه برای جذب کافی ویتامین‌D وجود داشته باشد و همینطور توصیه می‌شود ازمصرف موادی که باعث کاهش جدب و افزایش دفع کلسیم می‌شود خودداری شود که از جمله این مواد می‌توانیم به نوشیدنی‌های گازدار (کولا) اشاره کنیم.

• فعالیت فیزیکی
استئوپوروز به‌عنوان بیماری دوران کهنسالی شناخته می‌شود. در‌صورتی‌‌که روند شکل‌گیری این بیماری از‌دوران جوانی شروع می‌شود و عوامل مختلف از‌جمله فعالیت فیزیکی نقش اساسی درجلوگیری از‌آن در تمام سنین ایفا می‌کند.
فعالیت‌های ورزشی و بدنی به‌عنوان یک عامل بسیار مهم روی بافت‌استخوانی اثر‌گذار هستند و در واقع، فعالیت‌های بدنی  بااعمال فشار روی استخوان‌ها باعث افزایش توده‌ی‌استخوانی می‌شوند. در این میان ورزش‌های در‌بردارنده‌ی تحمل وزن اثر بیشتری بر‌تراکم مواد‌معدنی استخوان‌ها دارند. لذا انجام حرکات ورزشی دربردارنده‌ی تحمل وزن مانند پیاده‌روی به‌مدت حداقل30 دقیقه در‌ روز توصیه می‌شود.    

• ‌تماس با نور آفتاب
ویتامین‌D  از‌طریق نور مستقیم آفتاب تأمین می‌شود. ویتامین‌D در اصل عاملی است که باعث جذب کلسیم از روده و نشستن آن دراستخوان‌ها می‌شود. تماس با نور خورشید کلید مقابله با پوکی‌استخوان است متخصصان علوم پزشکی گزارش کرده‌اند که افرادی که به تبع شغلی شب‌کاری‌های درازمدت دارند به‌دلیل محرومیت از نور کافی خورشید به‌میزان بالاتری در‌خطر ابتلا به پوکی‌استخوان هستند.
1ـ حیطه‌ی مهم دیگری که آموزش آن حائز اهمیت است، آموزش اهداف درمانی و نحوه‌ی عملکرد بیماران مبتلا درجهت مصرف بهینه‌ی داروها، مراجعات منظم پزشکی و رفتارهای پیشگیری‌کننده. از وقوع شکستگی استخوان‌ها به‌عنوان پی‌آمد اصلی استئوپوروز است .
2ـ‌ برای آموزش موارد یاد شده به‌جز آموزش مستقیم بیماران و گروه‌های پر‌خطر توسط کادر پزشکی و در‌مراکز درمانی، آموزش فراگیر از‌طریق رسانه و حامل‌های جدیدی همچون دیسک‌های فشرده و اینترنت ضروری است. همچنین یاد‌آوردی و تکرار اینگونه آموزش‌ها به‌نحوی که اولاً دردسترس همه‌ی طبقات جامعه قراربگیرند ثانیاً طوری طراحی شده باشند که نیازهای آموزشی همه‌ی سطوح تحصیلاتی را پوشش دهند و ثالثاً مستمر و تأثیرگذار باشند ضروری است .
3ـ‌ چنان که ذکر شد در این راستا آموزش کودکان به‌منظور بهینه‌سازی و نهادینه‌کردن رفتارهای پیشگیری‌کننده از بروز پوکی‌استخوان‌، آموزش زنان به‌عنوان گروه اصلی افراد در معرض خطر استئوپوروز و آموزش سالمندان در‌جهت پیشگیری از بروز شکستگی و آموزش اقدامات لازم برای پیشگیری از زمین خوردن و ایراد ضربه به استخوان‌ها از اهمیت مضاعف برخوردارند.