غنـی‌سـازی

کاهش میزان سرمی 25 هیدروکسی D علاوه بر مشکلات اسکلتی و پوکی‌استخوان سبب افزایش خطر بیماریهایی مانند سرطان، دیابت نوع‌1و اختلالات خود‌ایمنی می‌شود. نتایج بررسی‌های اخیر نشان داده‌اند که ویتامین‌D دریافتی در کشورهایی که غنی سازی مواد غذایی با ویتامین‌D در‌آنها صورت نمی‌گیرد، نمی‌تواند سطح 25‌هیدروکسی‌D را در‌محدوده‌ی تأمین سلامت افراد نگه‌دارد. در‌بسیاری از بررسی‌های صورت گرفته مشخص شده‌است که مکمل یاری با ویتامین‌D در گروههای در معرض خطر مانند سالمندان ممکن‌است یکی از راههای بی‌خطر و موثر در‌بهبود وضعیت کمبود این ویتامین که ناشی‌از کاهش سنتز آن است شود. این در‌حالی‌است که مصرف مکمل‌های ویتامین‌D تنها 6 تا47% از میانگین ویتامین‌D دریافتی را تامین می نماید. از طرف دیگر منابع غذایی حاوی ویتامین‌D بسیار محدود بوده (مانند ماهی‌سالمون) و یا به‌طور مرتب مورد استفاده قرار‌نمی‌گیرند (مانند دل‌و‌قلوه). همچنین استفاده‌ی مستقیم از نور‌آفتاب نیز به‌دلیل مسائلی همچون استفاده از کِرم‌های ضد‌آفتاب، آلودگی‌هوا و ... نمی‌تواند سنتز مقادیر کافی ویتامین D را به همراه داشته باشد. با توجه به همه‌ی این مسائل غنی‌سازی مــواد‌غــذایی بــا ویتامیـــن D جهت حفـظ سلامت افراد ضــروری به نظر می‌رسد.

غنــی‌ســازی مــواد‌غــذایــی درکشورهای صنعتی سابقه‌ای طولانی دارد به‌طوری‌که اضافه ‌نمودن ویتامین‌‌D ،A و برخی‌از خانواده‌ی ویتامین‌B به‌همراه آهن و ید سال‌هاست که در نقاط مختلف جهان صورت می‌گیرد. این صنعت با اضافه کردن ید به نمک در اوایل 1920 در کشورهایی مانند سوییس و آمریکا آغاز و سپس به بسیاری از کشورهای جهان منتقل شد. از اوایل سال 1940، غنی سازی غلات صبحانه با تیامین، ریبوفلاوین و نیاسین به صورت متداول صورت می‌گیرد. بعدها در دانمارک مارگارین با ویتامین‌A و در ایالات متحده شیر با ویتامین‌D غنی‌گردید. سپس غنی‌سازی با آهن و حتی اسید‌فولیک در‌بسیاری از نقاط جهان صورت می‌گیرد. همانطور‌که گفته شد در‌ابتدا غنی‌سازی مواد‌غذایی تنها به‌صورت تهیه‌ی نمک‌ید‌دار و یا شیر‌غنی‌شده با ویتامین‌D بود. این در‌حالی‌است که امروزه آب میوه‌های غنی شده با کلسیم و ویتامین D ، نان غنی شده با اسیدهای چرب امگا3 و‌... در‌دسترس می‌باشند.
با وجود اهمیت موضوع بررسی‌های محدودی در این رابطه در‌سراسر جهان صورت‌گرفته است که مهمترین علت آن محدودیت‌های موجود در غنی‌سازی مواد‌غذایی درکشورهای مختلف می‌باشد. به‌طور مثال غنی‌سازی موادی چون گوشت، مرغ و یا ماهی در ایالات متحده و محصــولات‌غـــذایــی پروسس نشده در‌کشــــورهای اروپـــایی ممنوع می‌باشد.
براساس نتایج بررسی‌های موجود مصرف شیر غنی‌شده ممکن‌است پایین‌آمدن میزان سرمی 25 هیدروکسی ویتامین‌D را که در‌طی فصل‌زمستان اتقاق می‌افتد را حدود‌50% کاهش دهد. به‌همین دلیل پیشنهاد‌شده که غنی‌سازی شیر با ویتامین‌D دربسیاری از کشورهای جهان به‌خصوص کشورهای اروپایی که عرض جغرافیایی بالایی دارند به‌منظور کاهش اثرات ناشی از فصل روی میزان سرمی‌25 هیدروکسی ویتامین‌D به‌صورت متداول صورت‌گیرد. مصرف این نوع شیر حتی در کاهش میزان از دست رفتن استخوانی نیز موثر گزارش شده است، به‌طوری‌که درنتایج برخی بررسی‌ها نشان‌داده شده‌است که استفاده از شیر غنی‌شده توسط دانش‌آموزان علاوه بر بهبود میزان سرمی ویتامین‌D محتوا و دانسیته‌ی‌استخوانی کودکان را نیز بهبود می‌بخشد.
در ایران نیز بررسی‌هایی دراین‌زمینه صورت‌گرفته است. دکتر حسین‌نژاد و همکارانش یک ارزیابی در‌سال‌1382 جهت بررسی میزان اثربخشی شیر غنی شده با ویتامین‌D در بالا‌بردن میزان سرمی این ویتامین روی 216 نفر از افراد بالغ انجام دادند. این بررسی یک کارآزمایی بالینی چند مرکزی بود که در آن کل شرکت کنندگان به‌صورت تصادفی به دو گروه تقسیم شده بودند. یک‌گروه به‌مدت دو‌ ماه دو‌لیوان شیر غنی‌شده با ویتامین‌D در روز و گروه شاهد بودند به‌همان میزان شیر غنی‌نشده استفاده می‌کردند. نتایج نشان‌دهنده‌ی افزایش قابل‌ملاحظه میزان سرمی ویتامین‌D در‌گروهی که شیر غنی‌شده مصرف می‌نمودند بود.
در بررسی دیگری دکتر نیستانی و همکاران در میان حدود 600 کودک پایه‌ی ابتدایی شیر غنی‌شده، شیرساده، آب‌پرتقال غنی‌شده و آب‌پرتقال‌معمولی توزیع نمودند. آنها گزارش‌نمودند که آب‌پرتقال و شیر غنی‌شده در‌مقایسه با انواع معمولی آنها در‌افزایش میزان سرمی ویتامین‌D موثرتر می‌باشند. آنها با تأکید بر لزوم انجام مداخلات صحیح و اصولی در‌تغذیه‌ی کودکان بیان نمودند که در‌صورتی‌که روی تغذیه‌ی کودکان مداخله‌ای انجام می‌شود، ابتدا باید از کیفیت ماده‌ی‌غذایی مطمئن بود. دربررسی دیگری این گروه به بررسی اثربخشی دوغ غنی شده با ویتامین‌D و کلسیم پرداختند. آنها بیان‌نمودند افزودن کلسیم به دوغ باعث اثر مضاعف این‌ نوشیدنی برسلامت افراد می شود. این بررسی همچنین نشان‌داد که تصحیح وضعیت دریافت ویتامین‌D درجامعه ابتلا به بیماری‌های قلبی و دیابت به‌علت دچار‌شدن به‌سندرم متابولیک را نیز کاهش می‌دهد. در بررسی دیگری که در‌مرکز تحقیقات استئوپوروز پژوهشگاه علوم‌غدد و متابولیسم دانشگاه علوم‌پزشکی تهران انجام گرفت، دکتر کشتکار و همکاران اثربخشی استفاده از شیر غنی‌شده با دوزهای بالاتر را در‌بهبود میزان سرمی ویتامین D نشان‌دادند. این بررسی که در مقاطع راهنمایی و دبیرستان شهر‌تهران با‌همکاری وزارت آموزش و پرورش، دفتر بهبود تغذیه‌ی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و همچنین یونیسف انجام گرفت نشان داد که با توجه به‌شیوع بالای کمبود ویتامین‌D در‌میان کودکان و نوجوانان ایرانی نیاز به انجام مداخلات در‌سطح ملی برای تصحیح وضعیت موجود و پیشگیری از ‌عوارض ناشی‌از پوکی‌استخوان درسنین بالاتر ضروری‌است. باتوجه به اهمیت دوران نوجوانی در رسیدن به اوج تراکم‌استخوانی انتخاب این گروه بعنوان گروه هدف می‌تواند گام موثری در مبارزه با پوکی استخوان و عوارض آن از یک طرف و کاهش بار این بیماری از طرف دیگر بردارد.