پوکی استخوان، علائم بالینی، تشخیص و پیشگیری

افزایش سن با ضعف، شکستگی استخوان، خمیدگی پشت و کوتاه شدن قد همراه است و اغلب افراد از آنها به‌عنوان نشانه‌های پیری یاد می‌کنند، اما این علائم درواقع نشانه‌های ابتلا به پوکی استخوان نیز می‌باشند. از دیگر عوامل‌خطرساز مهم در‌بروز این بیماری می‌توان به مواردی همچون عدم‌تحرک، یائسگی، رژیم‌غذایی فاقد‌کلسیم، مصرف برخی داروها همانند کورتیکو استروئید، ، مصرف سیگار، عدم تماس با نور خورشید و نیز زمینه‌های ارثی و عوامل ژنتیکی اشاره کرد. نتایج بررسی‌های مختلف نشان‌داده‌اند که این بیماری تا 70درصد مواردممکن است تحت کنتـرل ژن‌ها باشـد و در‌خانواده تکـرار شود.
خانم‌ها با میزان بالاتری نسبت به‌آقایان به این بیماری مبتلا می‌شوند که البته دلایل زیادی برای آن ذکر شده‌است که از مهم‌ترین آنها می‌توان به‌یائسگی اشاره کرد. در این دوران به‌علت کاهش هورمون استروژن از میزان تراکم‌استخوانی کاسته می‌شود.
این بیماری علائم قابل‌توجهی ندارد لذا به‌بیماری خاموش شناخته می‌شود. در‌مراحل اولیه‏ی بروز، علائم آن به‌ندرت ظاهر می‏شود و به همین دلیل تشخیص بیماری را دشوار می‏کند. از مهم ترین علائم آن می‌توان به‌شکستگی خود‌به‌خود با‌کمترین ضربه اشاره کرد که به‌میزان بالایی در گردن ران و لگن و ستون مهره‏ها ایجاد می‌شود و به تبع این شکستگی‌ها، درد درنواحی دارای شکستگی ایجاد می‌شود. انحراف ستون مهره‌ها و کوتاه‌شدن قد نیز از علائم آن می‌باشد.
این بیماری هزینه‌های زیادی را به‌جامعه و فرد تحمیل می‌نماید به‌طوری‌که براساس بررسی‌هایی که دردانشگاه علوم پزشکی‌تهران صورت گرفته‌است، استئوپوروز مسؤول از‌دست‌رفتـن بیش‌از 36هــزار سال زندگی مردان و زنان ایـرانی در‌مقیاس D(DALY)Disability Adjusted Life Years می‌باشد. لذا می‌توان گفت که مرگ‌و‌میر و بار ناشی از استئوپوروز به دلیل شکستگی‌های مکرر استخوان‌ها و هزینه‌های درمانی و بستری همیشه قابل‌توجه بوده و درنتیجه پیشگیری از آن نقش مهمی در‌بهبودکیفیت زندگی، کاهش مرگ‌و‌میر و هزینه‌های خدماتی و درمانی دارد.
برای تشخیص این بیماری از روش‌های متفاوتی استفاده می‌شود که شامل گرفتن شرح‌حال کامل، انجام معاینات فیزیکی، ارزیابی آزمایشگاهی، تست سنجش تراکم‌استخوان و گاهی عکس‌های رادیولوژی می‌باشد. یکی از مهم‌ترین ابزارهایی که برای پیش‌بینی خطر شکستگی و درنتیجه شناسایی افراد در معرض خطر به‌کار برده می‌شود، ابزار فرکس می‌باشد.
همانطور‌که اشاره شد روش‌های متفاوتی برای تشخیص استئوپوروز وجود دارد که گرفتن شرح‌حال کامل از مهمترین آنها است چراکه این مرحله به تشخیص اولیه یا ثانویه بودن استئوپوروز فرد کمک ‌بسزایی می‌نماید. بررسی علایم رادیولوژیک به‌خصوص به‌صورت شکستگی مهره‌ها و کاهش تراکم‌استخوان نیز در این زمینه کمک کننده می‌باشند. تست سنجش تراکم‌استخوان به‌عنوان تست‌طلائی برای تشخیص استئوپوروز است. مارکرهای آزمایشگاهی همانند میزان سرمی کلسیم‌، فسفر، آلکالین‌فسفاتاز، آلکالین فسفاتاز استخوانی، هورمون پاراتورمون و همچنین بیومارکرهای استخوانی شامل استئوکلسین و C ترمینال تلوپپتید (CTX) نیز در این روند کمک‌کننده‌ هستند. البته بیوپسی‌استخوان نیز در‌تشخیص بیماری و بررسی کیفیت استخوانی کمک‌کننده ‌است که به‌عـلت تهاجمی بودن کاربردی ندارد.
بنابراین به نظر می‌رسد شناسایی بیماران در‌معرض‌خطر این بیماری و سپس پیشگیری از بروز آن از اهمیت بالایی برخوردار باشد. کیفیت زندگی که شامل داشتن تغذیه‌ی مناسب، فعالیت فیزیکی کافی و تماس با نورآفتاب کافی می‌باشد در این راستا حائز اهمیت است. همانطور که می دانیم تغذیه به‌طور کلی به‌عنوان یک عامل موثر در بسیاری از بیماری‌ها مورد‌توجه بوده‌است که البته بیماری استئوپوروز نیز از این قاعده مستثنی نیست. رژیم‌غذایی دارای کلسیم و ویتامین D کافی برای پیشگیری از این بیماری مورد نیاز است. مواد لبنی از جمله مواد‌غذایی غنی از کلسیم می‌باشند و باید در رژیم‌روزانه‌ی افراد قراربگیرند و از آنجایی که حضور ویتامین‌D به‌همراه کلسیم برای سلامت استخوان‌ها مورد نیاز می‌باشد لذا باید ویتامین‌D کافی نیز در‌بدن وجود داشته باشد.
نور آفتاب به‌عنوان یک منبع مهم برای جذب کافی ویتامینD  شناخته شده‌است. لازم به‌ذکر‌است که تماس با نور‌آفتاب به‌طور مستقیم و نه مثلا از پشت پنجره برای ساخت ویتامین‌D مورد نیاز است. لذا باید تماس مستقیم با نور آفتاب به میزان‌30 دقیقه در روز در‌برنامه‌ی روزانه فرد قرار گیرد.
از دیگر مهمترین راه‌های پیشگیری از استئوپوروز، انجام فعالیت فیزیکی به‌صورت منظم می‌باشد. نتایج بررسی‌های مختلف نشان‌داده‌اند که ورزش‌های تحمل‌کننده‌ی وزن که فشار بالایی به استخوان‌های فرد وارد می‌کنند ممکن است تاثیر مثبتی بر تراکم‌استخوان داشته باشند و به‌این ترتیب موجب افزایش تراکم‌استخوان فرد شوند لذا انجام این ورزش‌ها حداقل‌30‌دقیقه درروز کمک‌کننده است. پیاده‌روی به‌عنوان یک ورزش موثر بر‌تراکم‌استخوان بسیار توصیه شده‌است. از طرفی انجام فعالیت فیزیکی موجب افزایش تعادل فرد می‌شود و به‌این ترتیب در‌دوران کهنسالی برای حفظ تعادل فرد بسیار سودمند است.
برای پیشگیری از این بیماری، افراد باید در‌دوران‌کودکی و نوجوانی یک رژیم‌غذایی غنی از‌کلسیم داشته و به‌طور منظم ورزش نموده و تماس کافی با نور‌آفتاب را همواره مد‌نظر داشته باشند تا به‌این ترتیب قبل‌از رسیدن به اوج تراکم‌استخوانی در‌دهه‌ی سوم‌زندگی ذخیره‌ی کافی استخوانی برای خود تهیه نمایند و به‌این ترتیب با‌افزایش سن این افراد کمتر در‌خطر پوکی‌استخوان قرار‌می‌گیرند.