انواع‌دهانشویه‌ها(۲) (بخش پایانی)

از روغن‌های اولیه در دهانشویه‌ها از قرن 19‌میلادی استفاده شده است. اولین دهانشویه بـــدون نسخه ارائه‌شده در ایالات‌متحده شامل چهار روغن اولیه است: تیمول، منتول، اوکالیپتول و متیل‌سالیسیلات (روغن wintergreen) است. فرمولاسیون اولیه دارای 26/9% محتوای الکل بود و فرمولاسیونهای جدیدتر دارای الکل‌21/6% بودند. فعالیت ضدمیکروبی مشتق از ترکیب ثابت روغن‌های اولیه بوده و ارتباطی به الکل (با حداقل اثر ضد‌میکروبی)ندارد.
شستشوی‌30 ثانیه روزی دوبار باعث نفوذ به بیوفیلم شده و اثر ضدمیکروبی قابل‌توجهی روی بیوفیلم فوق لثه ایجاد می‌کند.
نتایج بررسی‌های بالینی نشان داده که به‌دنبال کاربرد روغن‌های اولیه کاهش پلاک از 13/8% تا 56/3% و کاهش ژنژیویت از 14% تا 35/9% دیده‌شده‌.
بررسی شامل کاربرد نخ‌دندان و مسواک‌زدن همراه با دهانشویه کاهش 15/8% افزون بر ژنژیویت بین دندان در‌مقایسه با گروه نخ‌دندان و مسواک‌زدن بدون کاربرد دهانشویه بود(7/7%).
دهانشویه‌ها دارای روغن‌های اولیه توسط میلیونها مصرف‌کننده از 100‌سال گذشته به‌کار رفته و این فرمولاسیون به‌عنوان شایع‌ترین دهانشویه‌ی درمانی بدون نسخه در بازار موجود است.

(Cetylpyridinium Chloride (CPC

CPC یک ترکیب کاتیونی با فعالیت گسترده‌ی ضد‌میکروبی است که شامل تخریب سریع پاتوژن‌های گرم مثبت و مخمرها است. CPC در بسیاری از دهانشویه‌ها موجود است و شامل انواع با اثر درمانی و نوع صرفاً آرایشی ـ بهداشتی می‌باشد. متاآنالیز اخیر از بررسی سیستماتیک اثر مهارکننده‌ی پلاک و ژنژیویت دهانشویه‌های حاوی CPC را تأییدکرد و معتقد بودند که کاربرد دهانشویه‌های CPC درکنار حفظ بهداشت دهان، مزیت قابل‌توجهی در‌کاهش التهاب لثه و میزان پلاک هر‌چند در مقادیر کم دارند.
فرمولاسیون محصولات حاوی CPC شامل حلال‌ها، نگهدارنده‌ها، تثبیت‌کننده‌ها و ترکیبات‌رنگی است. فرمولاسیون‌های خاص قادر به تأثیر روی زیست سازگاری CPC هستند. افزایش زیست سازگاری همراه با افزایش تأثیر، افزایش خاصیت ضد‌پلاک و کاهش ژنژیویت است. فرمولاسیون دهانشویه‌های CPC دارای مهر و نشان تایید ADA ـ انجمن دندانپزشکان آمریکاـ نوع دیگر دهانشویه با خاصیت ضدمیکروبی با اثرات مشابه روغن‌های اولیه در‌کاهش پلاک و پیشگیری از ژنژیویت هستند. ازآنجایی که این نوع از دهانشویه‌ها حاوی الکل نیستند، برای بیمارانی که تمایل به کاربرد دهانشویه حاوی الکل و یا منع‌مصرف الکل دارند ترجیح داده می‌شود.

کلرهگزیدین گلوکونات:

این ترکیب از 1940 به‌عنوان ماده‌ی ضدعفونی‌کننده ـdisinfectantـ پزشکی و جراحی به‌کاربرده شده. در‌سال‌1970 به موثربودن آن جهت  مصارف  دهان پی‌برده شد. این دهانشویه قابل‌ارائه با نسخه ابتدا حاوی الکل بود ـ 11/6%ـ ولی امروزه فرمولاسیون بدون الکل آن نیز موجود‌است.بیمارانی که تحت‌درمان ترک الکل، مادران باردار یا شیرده، افراد دیابتی و افرادی که به‌علت معذورات مذهبی تمایل به پرهیز از الکل را دارند می‌توانند از این فرمولاسیون جدید استفاده نمایند. کلرهگزیدین گلوکونات از‌طریق adsorption به‌سطوح مختلف حفره‌ی‌دهان بزاق و پلیکل‌دندانی متصل می‌شود. این مسأله تداوم حضور آن در‌حفره‌ی دهان ـsubstantivityـ و طریقه‌‌‌ی عملکرد آن را توجیه می‌کند. براساس غلظت‌های کلرهگزیدین اثرات باکتریوسید یا باکتریواستاتیک روی باکتریهای متصل شونده به‌سطوح دهان تأثیر می‌گذارد و می‌توان از آن به‌عنوان ماده‌ی پیشگیری‌کننده از ایجاد پلاک استفاده کرد تا ماده‌ی برطرف‌کننده‌ی پلاک عمل کند.
کلرهگزیدین گلوکونات استاندارد طلایی برای کاهش باکتری و کنترل پلاک و ژنژیویت است. دهانشویه‌های تجویزی حاوی کلرهگزیدین گلوکونات در فرمولاسیون‌های درمانی حاوی‌الکل 11/6% و یا بدون‌الکل موجود‌است.از‌آنجایی‌که کلرهگزیدین گلوکونات دهانشویه‌ی بسیار موثری‌ است دارای یک‌سری عوارض است. دندانها، پرکردگی‌های دندانی و پشت‌زبان دچار تغییر رنگ ناشی‌از کلرهگزیدین گلوکونات قرار می‌گیرند و بعضی بیماران دچار تغییر در درک طعم و تهوع می‌شوند. علت این تغییر‌رنگ واکنش بین مواد رنگ‌زای غذایی و نوشیدنی و کلرهگزیدین گلوکونات متصل به دندان است. پرهیز از‌این غذاها و نوشیدنی‌ها طی درمان با کلرهگزیدین گلوکونات به‌ویژه بلافاصله بعد‌از کاربرد آن باید از میزان رنگ‌زایی آن بکاهد.

Delmopinol:

دلموپینول هیدروکلراید جدیدترین ترکیب معرفی شده در گروه دهانشویه‌ها است. با‌خاصیت surfactant مانع از اتصال باکتری به‌دندان و سطوح مخاطی شده و مانع از اتصال سلولهای باکتری به‌هم نیز می‌شود. دهانشویه‌های حاوی دلموپینول مانع از سنتز ترکیبات چسبناک گلوکان‌پلی‌ساکارید توسط باکتری می‌شود که موجب اتصال باکتری به‌سطوح دندان و لثه و باکتری‌های مجاور می‌شود لذا کولونی بیوفیلم پلاک دندان را به‌هم‌ می‌زند. هنگامی که کولونی‌های پلاک موجود است نیروی اتصالی بین باکتری‌ها -cohesive- توسط دلموپینول کاهش می‌یابد و حذف مکانیکی پلاک را راحت‌تر می‌کند. این فرمولاسیون الکل کمی دارد 1/5% و برای تمام بیماران تجویز می‌شود، به‌ویژه افراد مستعد تجمع پلاک و ژنژیویت مزمن همراه با مسواک‌زدن و کاربرد نخ‌دندان و سایر روش‌های مکانیکی حذف بیوفیلم پلاک‌دندان به‌کار می‌رود.
نتایج تحقیقات نشان‌داده که دلموپینول باعث برهم‌زدن اتصالات استرپتوکوک‌موتان و سایر باکتری‌های پوسیدگی‌زا و پاتوژنهای پریودنتال می‌شود (شکل‌2).

 این مسأله در زمینه‌ی محدود‌کردن تولید پوسیدگی و بیماری پریودنتال مهم است.کاربرد دلموپینول باعث رنگ‌زایی کمتر‌از کلرهگزیدین می‌شود و رنگ ایجاد‌شده به‌راحتی توسط روش‌های دندانپزشکی و تدبیرهای خانگی بیمار برطرف می‌شود. نتایج بررسی‌های بالینی نشان‌داده که دهانشویه‌ی دلموپینول 0/2% باعث کاهش پلاک از 9/3% تا 35%‌می‌شود و باعث کاهش خونروی به‌دنبال پروب‌کردن لثه از 18% تا 36% و ژنژیویت تا 18%‌ می‌گردد.
تولید بیوفیلم پلاک‌دندان از ناحیه‌ی فوق لثه است. در‌صورت عدم‌کنترل مناسب به‌سمت زیر لثه  و سالکوس لثه تزاید می‌یابد. کاربرد دهانشویه‌های درمانی بیشترین مزیت کاربری را زمانی که پلاک در مرحله‌ی فوق لثه است دارند.دهانشویه‌ها بخشی‌از کنترل بیوفیلم روزانه است. تمام دهانشویه‌های بررسی‌شده در‌کنار بهداشت مکانیکی شامل مسواک‌زدن، نخ‌دندان و تمیز‌کردن نواحی بین‌دندانی مؤثر است(جدول‌۱).

دهانشویه‌ها باید روزی دوبار به‌مدت‌30 ثانیه به‌کار روند و تماماً با‌توجه به بررسی‌های بالینی باعث کاهش پلاک‌دندان و ژنژیویت می‌شوند. علت آنکه بعضی بیماران دچار پریودنتیت شده و برخی گرفتار آن نمی‌شوند مربوط به‌عوامل متعددی شامل پاسخ ایمونو التهابی، میزان باکتری و استعداد ژنتیکی فرد است. حتی مقادیر بالای بیوفیلم باعث پیشرفت ژنژیویت به پریودنتیت در افرادی نمی‌شود که استعداد ژنتیکی ندارند. هرچند ژنژیویت با قرمزی، خونروی و تورم لثه همراه است، یکی‌از شایع‌ترین بیماری‌هایی است که توجه خاصی به‌خود جلب نمی‌کند. کنترل این وضع درمراحل اولیه برای کاهش پیشرفت آن از ژنژیویت به پریودنتیت الزامی است.در‌صورت تشخیص پریودنتیت با همکاری دندانپزشک و بیمار، درمان‌ها و مراقبت‌های خاص با فواصل سه ماهه الزامی است.
بررسی‌های زیادی ارتباط بین سلامت‌جسمانی و سلامت‌دهان را نشان داده‌اند. ارتباط بین بیماری پریودنتال، آترواسکلروز، بیماری قلبی‌عروقی و دیابت نشان‌داده شده است. کنترل و قطع ارتباط بیماری دهان با التهاب کلی بدن و کاهش میزان باکتری به‌ویژه پاتوژن‌های بیماری پریودنتال درکسب سلامت‌دهان و سلامت‌جسمانی الزامی است.

جمع‌بندی:

کنترل مکانیکی بیوفیلم تنها راه کسب سلامت لثه نمی‌باشد. افزودن ترکیبات شیمیایی به عادات روزانه‌ی سلامت دهان کمک بیشتری در کاهش پلاک و التهاب لثه می‌کند. بیمارانی که قادر به‌حفظ و کنترل پلاک‌دندان و سلامت لثه نمی‌باشند، می‌توانند از ترکیبات کمکی مانند دهانشویه‌ها استفاده کنند. بیمار باید بداند که کاربرد ترکیبات ضدپلاک و ژنژیویت فقط در کنار اعمال مکانیکی بهداشت دهان موثر است.تشویق بیمار به کاربرد مسواک با طراحی مناسب و کاربرد روشهای مناسب کنترل بیوفیلم الزامی است.