درآمدی بر بیمه دندانپزشکی در ایران

سازمان جهانی بهداشت سلامت ، دهان را به عنوان یک شاخص کلیدی در تأمین سلامت عمومی و کیفیت زندگی افراد معرفی می‌کند. بیماری‌های دهان و دندان از نظر هزینه‌های درمان، چهارمین بیماری گران به شمار می‌آید. سالانه ۲۹۸ میلیارد دلار برای هزینه‌های مستقیم دندانپزشکی در جهان صرف می‌شود و حتی کشور‌های پر‌درآمد نیز ۵ تا ۱۰ درصد از هزینه‌های دولتی سلامت را در زمینه مراقبت‌های دهان و دندان صرف می‌کنند. هزینه بالای خدمات و پوشش بیمه ناکافی از جمله عوامل شایع در عدم دسترسی افراد به خدمات دندانپزشکی به شمار می‌روند.

بیمه‌های درمانی پایه، از اساسی‌ترین عوامل رفاه، تامین و توسعه اجتماعی در جوامع هستند که توسط موسسات دولتی ارائه می‌شوند، اما در‌بر‌گیرنده تمامی خدمات سلامت نیستند و به دلیل بالا بودن هزینه‌های سلامتی، افراد مجبور به استفاده از بیمه‌های تکمیلی هستند. بیمه‌های تکمیلی با هدف سهولت دسترسی افراد بیمه شده به خدمات درمانی غیر دولتی، زمینه‌سازی برای نوآوری، تنوع و رقابت در فعالیت بیمه‌های درمانی با تاکید بر مشارکت افراد در فرآیند تامین مالی و پر کردن شکاف خدمات و تعهدات بیمه‌های پایه ایجاد شدند و به دو طریق می‌توانند پوشش بیمه پایه را کامل کنند:

۱.  پُر کردن شکاف خدمتی از طریق افزایش سطح پوشش بیمه‌ای

۲. مرتفع ساختن شکاف هزینه‌ای با گسترده‌تر کردن هزینه‌های تحت پوشش

گزارش‌های ارائه شده از سوی مسئولان وزارت بهداشت حاکی از آن است که در سال‌های ۹۴ تا ۹۶ به طور متوسط ۱۷.۵ درصد از کل پرداخت از جیب برای خدمات سلامت مربوط به هزینه‌های دندانپزشکی بوده است. این میزان در سال ۹۷ با بیش از ۵ درصد افزایش، به ۲۲.۷ درصد رسید که پس از هزینه‌های دارویی با سهم ۲۸.۵ درصدی، رتبه دوم را در هزینه‌های درمانی خانوار به خود اختصاص داده است.

براساس سالنامه آماری بیمه مرکزی در سال ۱۳۹۷، ۲۶ شرکت بیمه غیردولتی در کشور در زمینه درمان فعال هستند که می‌توانند خدمات دندانپزشکی را به افراد متقاضی ارائه دهند.

بیمه مکمل درمان سهم تقریبا ۲۳ درصدی از پرتفوی صنعت بیمه ایران را در اختیار دارد و با ضریب خسارت بیش از ۱۰۰ درصد در بیشتر سال‌های گذشته به رشته‌ای زیان‌ده برای بیمه‌گذاران در این عرصه تبدیل شده است. خدمات دندانپزشکی، به دلایلی چون گران بودن و احتمال بالای مراجعه افراد برای دریافت خدمت، همواره به عنوان حوزه‌ای با ضریب خسارت بسیار بالا در رشته درمان بیمه‌های تکمیلی مطرح بوده است.

پوشش مناسب خدمات دندانپزشکی عاملی مهم در خرید بسته‌های خدمات درمانی بیمه‌های مکمل از سوی مردم به شمار می‌رود، به گونه‌ای که اگر خدمات دندانپزشکی به طور مناسب در بسته خدماتی بیمه‌های تکمیلی، تحت پوشش قرار گیرد، با افزایش ۲.۵ برابری حق بیمه، ۶۷.۵ درصد از افراد برخوردار از بیمه تکمیلی باز هم این بیمه را خریداری خواهند کرد و با افزایش ۲ برابری حق بیمه، ۸۳ درصد از افرادی که بیمه تکمیلی را خریداری نکرده اند اقدام به خرید بیمه تکمیلی می‌کنند.

در یک نگاه کلی می‌توان یک جایگاه دو جانبه برای بیمه‌های تکمیلی دندانپزشکی در نظر گرفت. این بیمه‌ها از یک سو به عنوان عاملی مهم در توسعه اقتصادی و رفاه جوامع مطرح هستند و از سویی دیگر به عنوان یک فاکتور توانمند کننده در بهبود دسترسی افراد به خدمات دندانپزشکی شناخته می‌شوند. در طی سال‌های فعالیت این بیمه‌ها، جنبه اقتصادی این بیمه‌ها بیشتر مورد توجه قرار گرفته است و می‌توان گفت که جنبه دوم مغفول مانده یا توجه بسیار اندکی به آن شده است. در حالی که بر اساس فلسفه شکل‌گیری بیمه‌های مکمل، این بیمه‌ها به عنوان یکی از متولیان اصلی تامین اطمینان افراد جامعه از موضوع سلامت در کشور محسوب می‌شوند. حال پرسش اصلی این است که چرا به این موضوع بی‌توجهی می‌شود و بیمه‌های تکمیلی در حوزه دندانپزشکی جایگاه قابل قبولی ندارند؟

اولین نکته‌ای که باید به آن توجه نمود این است که وقتی از بیمه به عنوان عامل "توانمند کننده" یاد می‌شود، ایجاد توانمندی برای چه کسانی مد نظر است؟ دیدگاه اصولی و حتی اخلاقی این است که شرایط استفاده از بیمه تکمیلی باید برای افراد با سطح اقتصادی اجتماعی پایین‌تر و به عبارتی افراد کم‌برخوردار فراهم باشد. یعنی شرایط استفاده از بیمه تکمیلی به گونه‌ای تعریف شود که این افراد که نیاز به حمایت مالی بیشتری دارند، از این عامل توانمند کننده برخوردار شوند. اما در حال حاضر این گونه به نظر می‌رسد که امکان استفاده از این بیمه‌ها برای تمام افراد جامعه فراهم نیست و تنها گروه‌هایی خاص و با سطوح درآمدی بالاتر، از بیمه تکمیلی دندانپزشکی برخوردار هستند. بنابراین در گام نخست می‌توان گفت که رسالت بیمه تکمیلی به عنوان یکی از دو متولی اصلی تامین اطمینان افراد جامعه از موضوع سلامت در کشور مورد پرسش است.

شاید مهم‌ترین موضوع در زمینه فعالیت بیمه‌های مکمل در رشته درمان را بتوان این گونه بیان کرد که بیمه‌های مکمل در حوزه دندانپزشکی و به طور کلی‌تر در حوزه درمان بایستی از سیاست‌های بیمه پایه تبعیت کنند و به عبارتی تکمیل کننده فعالیت بیمه‌های پایه در این زمینه باشند. متأسفانه عدم شفافیت سیاست‌ها و ارائه نامناسب خدمات دندانپزشکی تعریف شده در بیمه‌های پایه و عدم هماهنگی میان سازمان‌های بیمه‌گر پایه و بیمه‌های مکمل سبب ایجاد نگاه سلیقه‌ای به حوزه دندانپزشکی شده است و سیاست واحد و شفافی در این زمینه وجود ندارد. این نگاه سلیقه‌ای در برداشت‌ها و تفسیر‌های مختلف از قوانین و آیین نامه‌های بیمه نیز دیده می‌شود که دست افراد را برای سودجویی باز می‌گذارد.

مطالعات انجام شده در مورد بیمه‌های دندانپزشکی در طی سال‌های اخیر نیز حاکی از آن است که افراد دارای بیمه تکمیلی دندانپزشکی نسبت به افرادی که از این بیمه برخوردار نیستند، فقط تعداد ویزیت‌های دندانپزشکی بیشتری دارند و در ارزیابی شاخص‌‌های پوسیدگی دندان، وضعیت بدتری داشته‌اند. همچنین مشخص شده است که وضعیت بیمه افراد موجب تفاوت در نوع خدمات دریافتی می‌شود. به گونه‌ای که خدمات با هزینه بالا در افراد با پوشش هر دو نوع بیمه (پایه و مکمل) و کشیدن دندان در افراد فاقد بیمه یا دارای بیمه پایه بیشتر است. بنابراین می‌توان به این نتیجه رسید که نداشتن بیمه تکمیلی برای خدمات دندانپزشکی، می‌تواند به عنوان عاملی برای سوق دادن افراد به سمت از دست دادن دندان عمل کند.
در پایان می‌توان گفت که اصلاح سیاست‌ها، تدوین اهداف و نیز قوانین شفاف در بیمه‌ها، گامی ضروری و اساسی برای دستیابی به سیستم یکپارچه در راستای ارائه خدمات با کیفیت، بهبود دسترسی به خدمات و در نهایت ارتقای سلامت دهان افراد می‌باشد که مسیر نیل به جامعه‌ای با وضعیت دهان و دندان مطلوب را هموار می‌سازد.