شناخت بیشتر‌از بیماری لایم

لایم یک بیماری عفونی است که به‌وسیله کنه منتقل می‌شود و در آمریکا وجود دارد. حشرات ناقل بزرگترین مشکلات برای سلامتی انسان هستند و پشه‌ها  و کنه‌ها بیماری‌های زیادی را منتشر می‌کنند و موجب ایجاد بیماری‌های سختی می‌شوند و به‌دلیل اهمیت این موضوع دانشمندان عرصه پزشکی در نواحی مختلف، شدیداً مشغول بررسی و شناسایی بیماری‌های منتقله از حشرات هستند. متخصص اپیدمیولوژی در مدرسه بهداشت‌عمومی دانشگاه Yale می‌گوید:«لایم سردسته این امراض است و نزدیک به آن بیماری‌ دیگری وجود ندارد و اگر بیمار به‌درمان لایم جواب ندهد، به‌طور حتم به یکی دیگر از بیماری‌های منتقله از کنه‌ها مبتلا شده است». برای اجتناب از تشخیص اشتباه، در ذیل بیماری لایم و چند بیماری دیگر نزدیک به آن را شرح می‌دهیم:

 عامل بیماری لایم یک‌باکتری است از دسته اسپیروکت؛ یعنی باکتری‌های بلندِ فنرمانند که عامل سیفیلیس انسان بانام ترپونماپالیدوم از‌این دسته می‌باشد. تب راجعه نیز به‌وسیله کنه منتقل‌می‌شود و عامل ایجاد آن یک باکتری از این‌دسته است و بورلیارکورانتیس (B.recurentis) نام‌دارد. این بیماری در سال‌های دور در ایران شایع بود و کنه اورنی‌تودوروس تولوزاتی آن را منتقل‌می‌کند. این کنه را پزشک ناصرالدین‌شاه، پروفسور تولوزان شناسایی‌کرده‌است و درگذشته به‌این بیماری «غریب گز» می‌گفتند و نظرشان این‌بود که فقط اشخاص غریبه و غیربومی را بیمار می‌کند و از نظر علمی نیز این نام قابل‌قبول است زیرا که اشخاص بومی که با کنه در تماس بودند، در مقابل بورلیا مصونیت پیدا نموده و بیمار نمی‌شدند. بیماری تب راجعه (Fievre Recurrentis) در برخی از شهرهای خراسان مانند شاهرود و سبزوار شایع بوده‌است و شاید هنوز هم باشد، زیرا کنه ناقل این بیماری، در منافذ سقف‌های چوبی خانه‌ها زندگی می‌کند که درآنجا و مکان‌هایی نظیر آن وجود دارد. در سال‌های گذشته اهالی بومی، کنه‌ای را لای نان می‌گذاشتند و به مهمانان غیرمحلی می‌خوراندند تا بیمار نشوند که این موضوع نیز شاید صحیح باشد زیرا که بدین‌وسیله در بدن مهمان خود آنتی‌بادی ایجاد می‌کردند. عامل بیماری لایم، بورلیا بورگ دورفری(Borrelia Burgdorferi) نام‌دارد. CDC (مرکز کنترل و پیشگیری‌از بیماری‌ها در آمریکا) و کلینیک مایو (Mayo clinic) اخیراً دریافته‌اند که باکتری گونه دیگری از بورلیاها به‌نام «B.Mayonii» نیز این بیماری را ایجاد‌می‌کند و باکتری‌هایی از‌این‌جنس، معمولاً اکثرشان رنگ گرم را نمی‌گیرند و اغلب محیط کشت نیز ندارند و به‌همین‌دلیل اغلب آنها واکسن نیز نداشته و تشخیص آنها اغلب برای آزمایشگاه‌ها مشکل است و بیشتر در مرحله سرولوژیکی و با تجسس و تیتراژ آنتی‌بادی می‌شود آنها را شناخت. از نظر میکروب‌شناسی رنگ‌آمیزی فونتاناتریبوند و تست‌های سرولوژیکی آزمایشات ایمونوفلوئورسانس مفید هستند و بررسی میکروسکوپی دارک‌فیلد نیز با ارزش است. در نشانه‌های کلینیکی لایم، قرمزی‌پوست، تب، سر درد و دردعضلات نشانه اولیه هستند و دردمفاصل و عوارض عصبی دیرتر  ظاهر می‌شوند. در آلودگی با کنه‌میونی، تهوع و استفراغ نیز دیده‌می‌شود. تجویز آنتی‌بیوتیک برای  یک‌دوره دو تا چهارهفته نتیجه‌بخش است. یکی‌از متخصصان روماتیسم و لایم معتقد است که هرچه زودتر درمان آغاز گردد، نتیجه بهتری به‌دست‌می‌آید. کنه عامل انتقال لایم،کنه پاسیاه است که کنه آهو نیز گفته‌می‌شود و کنه پاسیاه غربی نیز آن را  انتقال‌می‌دهد.

• بیماری تب کوه‌های‌راکی (Rocky Mountain Spotted fever): نشانه این بیماری تب، سردرد، دردشکم و استفراغ است و قرمزی‌های لکه مانند، ممکن‌است پس‌از چندروز ظاهرشود که همیشگی نیست و در تمام موارد دیده نمی‌شود. تجویز داکسی‌سیکلین برای ۱‌تا‌۲هفته درصورتی‌که چندروز پس‌از شروع بیماری آغاز‌شود، بیماری را به‌طور‌کامل درمان‌می‌کند ولی اگر بیماری بدون درمان رهاشود، باقی‌می‌ماند و ادامه پیدا می‌کند. تشخیص این بیماری درصورتی‌که به آن مشکوک شوند و بخواهند که شناسایی شود آسان است ولی تمامی پزشکان به آن آگاه نیستند. این بیماری برخلاف اسمش در ۶۰درصد از موارد در کارولینای شمالی، اوکلاهما، آرکانزاس و میسوری دیده‌می‌شود که ناقل آن کنه سگ آمریکایی (American dog tick) و کنه سگ‌قهوه‌ای و کنه‌کوه‌های راکی (Rocky Mountain wood tick)  هستند.

بیماری اهرلی‌شیوزیس(Ehrlichiosis): نشانه آن کمتر شناخته شده‌است و به‌سادگی با سرماخوردگی اشتباه می‌شود زیرا وجود قرمزی اغلب عمومیت ندارد و معمولاً دیده‌نمی‌شود و نشانه‌های آن تب، دردعضلات و تهوع می‌باشد و اغلب در جنوب‌شرقی و جنوب‌مرکزی آمریکا دیده‌می‌شود؛ به‌محض اینکه به این بیماری مشکوک‌شدند درمان با ماکسی‌سیکلین باید شروع شود، موارد شدید را باید بستری کرد و ۲درصد نیز  مرگ‌ومیر به‌همراه دارد و کنه‌های عامل انتقال آن کنه تک‌ستاره، کنه پاسیاه «آهو» و پاسیاه‌غربی هستند. بیماری بابزیوز(Babesiosis) یکی از بدترین و شدیدترین و جدی‌ترین بیماری‌های منتقله با کنه‌ها می‌باشد. عامل آن تک یاخته انگلی بوده و شبیه مالاریا است که این نظر رئیس بخش اپیدمیولوژی بیماری لایم درCDC می‌باشد. نشانه آن عرق زیاد، تب‌بالا، خستگی و سرما است و انگل مانند مالاریا گلبول‌های قرمزخون را تخریب می‌کند و همولیز و کم‌خونی ایجاد می‌شود. بیشتر در  شمال شرقی و بالای نیمه غربی دیده می‌شود. برای درمان آن کلیندامیسین مؤثراست و از داروهای مالاریا مانند کینین (گنه‌گنه) نیز استفاده می‌شود. متاسفانه بیماری کشنده است، بخصوص دربیمارانی‌که مشکلی در سیستم‌ایمنی دارند. عامل انتقال آن فقط کنه پا‌سیاه (آهو) است.

• بیماری آناپلاسموزیس:

نشانه این بیماری در تمام مبتلایان یکسان نبوده و از بیماری به بیمار دیگر فرق‌می‌کند و نشانه‌ها شبیه مالاریا؛ سردرد، سرفه، تب و دردشکم است که موجب مشکل‌شدن تشخیص این بیماری می‌شود. آزمایشات تشخیصی تا ۱‌هفته یا بیشتر کمک‌کننده نیستند و پزشکان به‌آثار جنبی آن مانند کم‌شدن پلاکت‌های خون و بالارفتن آنزیم‌های کبدی توجه‌می‌کنند. عامل بیماری انگلی تک‌یاخته‌ای به‌نام آناپلاسما است. درمان یک دوره یک تا دوهفته‌ای داکسی‌سیکلین است و درصورتی‌که درمان زود شروع نشود بیماری کشنده می‌باشد. عامل انتقال آن کنه پاسیاه (آهو) و کنه پاسیاه غربی هستند (اسامی ذکرشده برای کنه‌ها، نام‌های منطقه‌ای است و تمامی آنها اسم علمی جنس و گروه خود را دارند).

پیشگیری‌از بیماری‌هایی که با کنه منتقل‌می‌شوند از درمان آنها بسیار مهمتر است و بهترین راه پیشگیری، مبارزه با کنه است. در درجه اول باید آنها را نابود کرده و در مناطقی‌که اجرای این برنامه کامل نیست باید از آنها  دوری‌ نمود. باید حتی‌المقدور از عبور از راه‌های فرعی و متروک و لبه راه‌ها که کنه‌ها بیشتر حضور دارند خودداری کرد، باید لباس سفید پوشید زیرا کنه‌های بسیار ریز روی پارچه‌های سفید و یا رنگ روشن آسانتر دیده می‌شوند. همواره باید مواظب سرخود بود، فکر  نکنیم که کنه‌ها فقط در سبزه‌ها وجود دارند، زیرا لمس و ایجاد خراش در تنه یک درخت ممکن است موجب انتقال یک کنه به موهای ما بشود. یکی از متخصصان بیماری‌های عفونی و عضو دانشگاه‌پیتسبورگ (Pittshusgh) می‌گوید: «سعی‌کنید یک‌پوشش و کلاه روی سرداشته باشید، می‌شود از پاشیدن موادی که حشرات را دور می‌کند و آنها را رپلنت (Repellent) می‌نامند استفاده کرد. رپلنت را به‌دست‌های خودتان بپاشید و با انگشتان آن را روی صورتتان پخش کنید، موهایتان را به عقب جمع‌کنید، جورابتان را بالا بکشید و پایین شلوارتان را داخل جورابتان کنید تا هیچ قسمتی از پوستتان بدون حفاظ نباشد. اگر برای چند روز به مناطقی که کنه زیاد است می‌روید، حشره‌کش پرمیرتن(Permethrin) به‌لباس‌های خودتان بزنید که اثر آن تا شش نوبت شستشوی لباس باقی می‌ماند و به قسمت‌هایی از پوست که پوشیده نیست رپلنت بزنید». کنه‌ها باسیاست و حیله‌گر هستند، بنابراین باید در مقابل آنها از چندین وسیله دفاعی استفاده کرد. کنه‌ها رطوبت و تاریکی را دوست دارند بنابراین وقتی‌که در جستجوی آنها هستید تمام توجه خودتان را به زیربغل، پشت زانوها و کشاله ران متمرکز کنید. خانم‌ها اغلب قسمت‌های زیر سینه‌بند و بندهای آن‌را فراموش‌می‌کنند، این قسمت‌ها برای کنه‌ها بسیار نقاط مناسبی هستند، در تمام قسمت‌های بدن کنه را زیرنظر داشته‌ باشید و یک انبرک یا موچین ظریف با خود داشته باشید و با آن کنه‌ها را از بدن جدا کنید. آب به‌تنهایی کمکی به زدودن کنه نمی‌کند زیرا شما باید بتوانید کنه‌ها را جدا کنید و برای ‌این‌کار با نیروی کامل آن‌را از محل چسبندگی روی پوست جدا کنید و باید به‌زور متوسل‌ شوید. در بیماری لایم قرمزی‌های پوست به‌شکل محل گزش عنکبوت، تورم‌های گرد و کهیر هستند. به‌محض دیدن هرگونه قرمزی به پزشک مراجعه کنید. در بیماری لایم حتی هنگامی که آن را با آنتی‌بیوتیک درمان می‌کنند، در‌بیمارانی‌که درمان شده‌اند نیز«سندرم لایم پس‌از درمان» مشاهده‌می‌شود که نشانه آن خستگی، درد، نشانه‌های عصبی، دردهای‌مفصلی و عضلانی است که ماه‌ها باقی‌می‌ماند. کارشناسان نمی‌دانند علت این عارضه چیست! ممکن‌است عفونت موجب جوابی در سیستم ایمنی و باقی‌ماندن آزردگی نسجی شده‌باشد. گروه کوچکی از پزشکان بحث‌می‌کنند که این نشانه می‌تواند به‌دلیل باقی‌ماندن عفونت میکروبی باشد و برای درمان آن، نیاز به تجویز ‌درازمدت آنتی‌بیوتیک برای ماهها و حتی سال‌ها می‌باشد. سندرم لایم مزمن است که باید سال‌ها با آن جنگید ولی بیشتر پزشکان با درمان درازمدت آنتی‌بیوتیکی موافق نیستند و یک مقاله جدید چاپ‌شده در New England Journal of Medicine می‌گوید که این روش در درمان تداوم نشانه‌های لایم هیچ کمکی نمی‌کند. در زمینه مبارزه با حشرات پرسشی که ‌مطرح است این‌ می‌باشد که آیا صحیح است که برخی مردم بیشتر حشرات را به‌خود جلب‌می‌‌کنند  و برعکس با گروهی از مردم اصلاً کاری ندارند؟ آری، این نظریه درست است و البته این به‌دلیل شیرین‌بودن خون دسته‌اول نیست بلکه پدیده‌ای ژنتیکی می‌باشد.

در بررسی جدیدی که درPlosone چاپ‌شده ذکر شده‌است؛ در دوقلوهایی که هر‌دو این ژن را دارند، وضعشان در جذب پشه‌ها کاملاً شبیه یکدیگر است.

مردم بیش‌از سیصد ترکیب با بوهای مختلف از خود متصاعد‌ می‌کنند. بعضی از انسان‌ها به‌علت حضور موادشیمیایی مانند اسیدلاکتیک در عرقشان، حشرات را جذب‌می‌کنند و بنابراین نباید تصور‌کنیم بعضی از مردم به‌طور مغناطیسی جاذب پشه‌ها هستند! آیا درست است که قراردادن ترکیباتی از لیمو و سیترونلا (Citronella) در حیات منزل، پشه‌ها را دور می‌کند؟ خیر این درست نیست و این مواد چنین اثری ندارند و اگر پشه‌‌ای سیر باشد و خون کافی خورده باشد و شخصی را نگزد، این به‌دلیل وجود سیترونلا نیست و سیترونلا بوی آدم‌ها را خنثی‌نمی‌کند. آیا  امواج مافوق‌صوت (اولتراسوند) پشه‌ها را دور می‌کند؟ خیر، درست نیست و هیچ اثری ندارد و وسایلی که با ماوراءصوت کار می‌کنند و به‌عنوان رپلنت در بازار عرضه می‌شوند این اثر را ندارند، همین‌طور دستبندها و گیره‌هایی که به DEET آغشته‌اند نیز مؤثر نمی‌باشند. برای اینکه رپلنت اثر کند باید روی پوست افشانده شود تا به‌طور مستقیم مانع گزش پشه شود. همچنین کرم‌هایی که هم رپلنت و هم ضدآفتاب را دارند نیز مورد تایید CDC نیستند. ضدآفتاب فقط وقتی که خالص باشد می‌تواند اثر اشعه ماوراءبنفش آفتاب را خنثی کند و داشتن رپلنت در آن متقابلاً موجب بی‌اثرشدن رپلنت می‌شود.  هنگامی‌که کنه‌ای را گرفتیم و از پوست بدن خود جدا کردیم چه باید بکنیم؟ اول اینکه وحشت نکنید، وقتی‌که کنه‌ای را گرفته‌اید معنی آن این است که کار مهمی کرده‌اید ولی به‌معنی این نیست که بیماری را به شما منتقل نکرده است. بسته به اینکه چقدر باکتری در کنه وجود دارد، باکتری درعرض ۱۲تا‌۷۲ساعت می‌تواند شما را بیمار کند. آلوده‌کنندگی کنه بستگی به‌مقدار خونی دارد که خورده است و هرچه خون بیشتری خورده باشد، نشانه این است‌که مدت بیشتری روی پوست بوده است. به‌گفته افرادی‌که برای کندن کنه استفاده از سوهان ناخن و وازلین را توصیه می‌کنند توجه نکنید و از موچین استفاده کنید؛ آن را ببندید و به  پوست نزدیک کنید و فوری و مستقیم و با قدرت کنه را از پوست جدا کنید. اگر موچین را فروکنید و بچرخانید ممکن‌است به‌پوست خود صدمه بزنید. به‌یاد داشته باشید که کنه ناقل بیماری است و ممکن‌است شما را بیمار‌کند، نگهداری کنه برای بررسی آن درصورت نیاز لازم است. بنابراین آن‌را در یک ظرف درب‌دار مخصوص یا کیسه پلاستیکی زیپ‌دار نگهداری کنید. اگر نشانه‌ای نظیر سرماخوردگی و ایجاد هرنوع قرمزی را روی پوست خود مشاهده‌کردید و این نشانه در چندهفته بعد بیشتر شد، به پزشک مراجعه کنید. در همه جای بدن دنبال قرمزی باشید و فقط به‌همان محل پیداکردن کنه اکتفا نکنید زیرا ممکن‌است جاهای دیگر را نیز گزیده باشد. مطمئن باشید زیربغل و کشاله‌ران خود را معاینه کرده‌اید، موهای خود را کناربزنید و پوست سرخود را دقیقاً جستجو کنید، پشت سرخود را در آینه بررسی کنید و از دیگری بخواهید تا به شما کمک کند. قرمزی گزش ممکن‌است به‌سرعت از‌بین‌برود، اگر نمی‌توانید در یکی‌دو روز آینده به‌پزشک مراجعه‌کنید از قرمزی محل گزش برای ارائه آن به‌پزشک، عکس بگیرید.