مننژیت‌ها

تعریف
مننژیت meningitis، آماس پرده‌های(مننژmeninge) پوشاننده‌ی مغز وطناب نخاعی (نخاع شوکی) است.
ورمی که با مننژیت همراه است، غالباً سبب شعله‌وری شناسه‌ها و نشانه‌های شاخص مننژیت ازجمله سردرد، تب وسفتی گردن می‌شود.
بسیاری از موارد مننژیت به علت عفونت ویروسی ایجاد می‌شود ولی عفونت‌های باکتریال و قارچی نیز ممکن است به مننژیت منتهی شوند. برحسب علت عفونت، ممکن است ظرف چند هفته، این بیماری به خودی خود بهبود یابد و یا به اورژانس تهدیدکننده‌ی زندگی تبدیل شود ومستلزم درمان فوری با آنتی بیوتیک باشد. در صورتی که به وجود مننژیت شک موجود باشد باید بلافاصله به مراقبت طبی اقدام شود. درمان زودرس مننژیت باکتریال از عوارض وخیم بیماری پیشگیری خواهد کرد.
نشانه‌ها
به‌آسانی شناسه‌ها ونشانه‌های زودرس مننژیت با فلو(آنفلوانزا) اشتباه می‌شود. شناسه‌ها و نشانه‌های مننژیت ممکن است ظرف چند ساعت یا ظرف یک یا دو روز ایجاد شود.
شناسه‌ها و نشانه‌هایی که ممکن است دربیماران بالاتر از دو سال سن بروز نماید عبارتند از:
ـ تب بالای ناگهانی
ـ سردرد شدید که به آسانی با سایر انواع سردرد اشتباه نمی‌شود.
ـ سفتی گردن
ـ استفراغ یا تهوع همراه سردرد
ـ اغتشاش فکرConfusion یا دشواری تمرکز
ـ تشنج
ـ خواب‌آلودگی یا دشواری بیدار شدن از خواب
ـ حساسیت به نور
ـ فقدان علاقه به نوشیدن و غذا خوردن
ـ دربعضی موارد، بثورات جلدی مثل حالتی که در مننژیت مننگوکوکی دیده می‌شود.
شناسه‌ها درنوزادان
درنوزادان و شیرخواران ممکن است شناسه‌ها و نشانه‌های کلاسیک سردرد و سفتی گردن وجودنداشته باشد. شناسه‌های مننژیت در این گروه سنی ممکن است به صورت زیر باشد:
ـ تب بالا
ـ گریه دائمی
ـ خواب آلودگی یا آغالش‌پذیری بیش ازحد
ـ عدم فعالیت یا بی‌حالی و وارفتگی
ـ نداشتن میل به تغذیه
ـ برجستگی‌درقسمت نرم یا بالای سرنوزاد (ملاج)
ـ وجود سفتی در بدن و گردن نوزاد
آرام‌کردن شیرخوار مبتلا به مننژیت دشوار است وحتی با در آغوش گرفتن، گریه‌اش شدیدتر می‌شود.
زمان ملاقات با پزشک
به محض بروز نشانه‌ها و شناسه‌های مننژیت ازجمله نشانه‌های زیر باید به پزشک مراجعه کرد:
ـ تب
ـ سردرد شدید آرام نشدنی
ـ اغتشاش فکری
ـ استفراغ
ـ سفتی گردن
مننژیت ویروسی ممکن است بدون درمان بهبود یابد ولی مننژیت میکربی (باکتریال، باکتریایی)وخیم بوده، به سرعت مستقر شده و برای بهبود بخت رستن ازبیماری به درمان با آنتی‌بیوتیک مناسب نیاز دارد. تأخیر دردرمان مننژیت باکتریال، احتمال بروز صدمه‌ی دائمی مغز یا مرگ را می‌افزاید. افزون بر این، ممکن است مننژیت باکتریال ظرف چند روز سبب هلاکت بیمار شود.
بدون مراجعه به پزشک وانجام آزمایش مایع مغزی نخاعی، راهی برای دانستن نوع مننژیت وجود ندارد.
همچنین درصورتی که هریک از اعضای خانواده یا هر یک از افراد در محل کار به مننژیت مبتلا شده‌باشند ضروری است نظر پزشک خواسته شود. زیرا برای پیشگیری از این عفونت در افراد سالم، لازم است دارو مصرف شود.
علل
معمولاً، مننژیت درنتیجه‌ی عفونت ویروسی حاصل می‌شود ولی ممکن است به سبب عفونت باکتریایی هم ایجاد شود. گاهی هم ممکن است، آلودگی یا عفونت قارچی سبب بروز مننژیت شود. ازآنجا که عفونت‌های باکتریال،وخیم‌ترین نوع مننژیت بوده و برای زندگی بیمار تهدید کننده به شمار می‌آیند، شناسایی منشا وسرچشمه‌ی عفونت، بخش‌مهم ‌طرح‌ریزی برنامه‌ی درمانی به شمار می‌رود.
مننژیت باکتریال
معمولاً وقتی باکتری وارد جریان خون شده و به مغز و طناب نخاعی مهاجرت می‌کند، مننژیت حاد میکربی acute bacterial meningitis به وجود می‌آید. اما این حالت ممکن است زمانی هم به وجود آید که باکتری‌به طور مستقیم به مننژها یورش ببرد و یا درنتیجه‌ی‌ عفونت گوش یا سینوس یا شکستن جمجمه‌و یا به ندرت بعد از بعضی اعمال جراحی به وجود آید.
تعدادی ازسویه‌های میکربی ممکن است سبب پیدایش مننژیت حاد باکتریال شوند. شایع‌ترین این سویه‌ها عبارتند از:
استرپتوکوکوس پنومونیه (پنوموکوک). این باکتری Streptococcus Pneumoniae که پنوموکوکPneumococcus هم نامیده می‌شود شایع‌ترین علت مننژیت باکتریایی درشیرخواران، کودکان خردسال و بزرگسالان است. این میکرب بیشتر سبب بروز ذات‌الریه(پنومونیPneumonia) یا عفونت‌های گوش یا سینوس می‌گردد. برای کمک به کاهش وقوع این عفونت، واکسن وجود دارد.
نیسریا مننژیتیدیس (مننگوکوک).  این باکتری Neisseria meningitidis یا Meningococcus یکی دیگر از علل شایع ‌مننژیت باکتریال است. مننژیت مننگوکوکی بیشتر وقتی بروز می‌کند که باکتری، مجاری تنفسی فوقانی را آلوده ساخته و وارد جریان خون شده است. این عفونت بسیار مسری است. اصولاً نوجوانان و بالغان جوان را مبتلا می‌کند وممکن است درخوابگاه‌های دانشجویی، مدارس شبانه‌روزی وپادگان‌های نظامی سبب بروز همه‌گیری‌های محلی شود. برای کمک به کاهش وقوع این عفونت، ازواکسن استفاده می‌شود.
هموفیلوس آنفلوانزه (هموفیلوس). باکتری هموفیلوس انفلوانزه تیپ‌b، علت اصلی ایجاد مننژیت باکتریال درکودکان است. اما واکسن‌های جدید این ویروس (Hib) به عنوان بخشی از برنامه‌ی ‌معمولی واکسیناسیون کودکان دربعضی نقاط دنیا ازجمله آمریکا مورد استفاده است و به نحو بارزی ازمیزان بروز این نوع مننژیت کاسته است.
لیستریا منوسیتوژنس (لیستریا). این باکتری‌ها (listeria) را می‌توان در پنیرنرم، هات‌داگ و گوشت‌های بازار یافت. خوشبختانه، بسیاری از افراد سالمی که با این باکتری‌ها تماس می‌یابند بیمار نمی‌شوند ولی خانم‌های باردار، نوزادان، سالمندان و افرادی که دستگاه ایمنی ضعیفی دارند نسبت به این باکتری تأثیرپذیرترند. لیستریا ازسد جفت می‌گذرد و ‌آلودگی با این باکتری‌ در اواخر بارداری ممکن است سبب مرده‌زایی شده و یا نوزاد اندکی بعد از ولادت بمیرد. افرادی که دستگاه ایمنی ضعیفی دارند، به علت بیماری یا تأثیر داروهای مصرفی، نسبت به این عفونت‌تأثیر پذیرترند.
مننژیت ویروسی
هرسال، ویروس‌ها،نسبت به باکتری‌ها، موارد بیشتری ازمننژیت را سبب می‌شوند. معمولاً مننژیت‌های ویروسی خفیف بوده وغالباً به خودی خود ازبین می‌روند. دربسیاری از موارد مننژیت ویروسی، یک گروه از ویروس‌ها موسوم به آنتروویروس‌ها enterovirus مسوول هستند. این ویروس‌ها در اواخر تابستان و اوایل پائیز در طبیعت به گردش در می‌آیند. ویروس‌هایی مانند ویروس‌ هرپس سیمپلکس herpes simplex ، اچ آی وی HIV، اوریون، ویروس نیل غربی و سایر ویروس‌ها نیز ممکن‌است سبب بروز مننژیت ویروسی شوند.
مننژیت مزمن
وقتی اندامه‌ها (ارگانیسم ‌Organism)‌یی بارشد آهسته به پرده‌ها و مایع اطراف مغز یورش می‌برند، اشکال مزمن مننژیت پدید می‌آید. با وجودی که مننژیت حاد به ناگهان تظاهر می‌کند، مننژیت مزمن ظرف دو هفته یا بیشتر پدید می‌آید. به هرحال، شناسه‌ها و نشانه‌های مننژیت مزمن (سردرد، تب، استفراغ وتیره شدن ذهن) مشابه شناسه‌ها ونشانه‌های مننژیت حاد است.
مننژیت قارچی
مننژیت قارچی نوعی مننژیت مزمن و نسبتاً غیر شایع است. گاهی این نوع مننژیت شبیه مننژیت حاد باکتریال می‌شود. اما، این نوع مننژیت ازشخص به شخص منتقل نمی‌شود. مننژیت کریپتوکوکی cryptococcal meningitis شکل شایع ‌قارچی بیماری است و افرادی را دچار می‌کند که  دچار بیماری‌های کمبود ایمنی مانند ایدز هستند. در صورتی که این بیماری با داروهای ضدقارچ درمان نشود برای زندگی بیمار تهدید کننده است.
به‌سال2012، مننژیت‌قارچی، اخبار جهان طب را تحت الشعاع قرار داد زیرا تزریق کورتیکوستروئید آلوده سبب شد این بیماری درچند ایالت آمریکا شایع شود. موارد مننژیت قارچی در این موارد با تزریق داروی آلوده به قارچ در فقرات بیماران مبتلا به درد پشت یا گردن ایجاد شده بود.
سایر علل مننژیت
ممکن‌است مننژیت به علت غیرعفونی ازجمله واکنش‌های شیمیایی، آلرژی‌های دارویی، بعضی انواع سرطان وبیماری‌های التهابی مانند سارکوئیدوز sarcoidosis نیز ایجاد شود.
عوامل خطرساز
عوامل خطرساز مننژیت عبارتند از:
صرف نظرکردن از واکسیناسیون. درصورتی که برنامه‌ی‌توصیه شده‌ی واکسیناسیون دوران کودکی یا بزرگسالی انجام نشده باشد، احتمال بروز مننژیت بالاتر است.
سن. بسیاری از موارد مننژیت ویروسی درکودکان کمتر از 5 سال سن بروز می‌کند. مننژیت باکتریال بیشتر در افراد زیر20 سال و به ویژه در آنهایی دیده می‌شود که در مؤسسات اجتماعی زندگی می‌کنند.
زندگی درمؤسسات اجتماعی. دانشجویان دانشگاه که درخوابگاه‌های دانشجویی زندگی می‌کنند، افراد ساکن پادگان نظامی و کودکان مدارس شبانه‌روزی و مؤسسات مراقبت ازکودک درمعرض افزایش خطر بروز مننژیت مننگوکوکی می‌باشند. به احتمال زیاد این افزایش خطر ناشی از انتشار باکتری از راه تنفس است و هرجا که مجموعه‌ی‌ بزرگی از آدمیان وجود داشته باشد، این انتشار سریع‌تر است.
بارداری.خانم‌های باردار، درمعرض افزایش خطر بروز لیستریوزlisteriosis هستند. این عفونت به علت لیستریا ایجاد می‌شود و ممکن‌است به پیدایش مننژیت بیانجامد. درصورت ابتلا به لیستریوز، کودک نازاده نیز درمعرض خطر است.
دستگاه ایمنی‌سازش کرده. عواملی که ممکن است سبب یافتن و مصالحه‌ی دستگاه ایمنی شوند ازجمله ایدز، الکلیسم، دیابت و استفاده از داروهای کاهنده‌ی‌ قدرت ایمنی سبب حساس‌شدن بیمار نسبت به مننژیت خواهند شد. برداشتن طحال که بخش مهمی از دستگاه ایمنی است نیز این احتمال را افزایش خواهد داد.
عوارض
ممکن است عوارض مننژیت شدید باشد. هرچه مدت بیماری، بدون درمان طولانی‌تر باشد، خطر بروز تشنج و صدمه‌ی دائمی پی‌شناسیک بیشتر است. ازجمله:
ـ کری
ـ اختلال حافظه
ـ ناتوانی‌های یادگیری
ـ صدمه‌ی مغزی
ـ مشکلات راه رفتن
ـ تشنج
ـ نارسایی کلیه
ـ شوک
ـ مرگ