استویا
طبقه‌بندی علمی
سلسله: گیاهان
طبقه‌بندی نشده: نهان دانگان
طبقه‌بندی نشده: آستریدها
رده: آسترال‌ها
عشیره: اوپاتوریاسه
جنس: استویا
Stevia eupatoria
Stevia ovata
Stevia plummerae
Stevia rebaudiana
Stevia salicifolia
Stevia serrata
نام های دیگر: در این مقاله بیشتر از استویا ریبودیانا سخن به میان آمده است. این گیاه در بسیاری از نقاط جهان به نام استویا شناخته می‌شود و نام علمی دیگر آن Eupatorium rebaudiana است (١). نام‌های دیگر این گیاه در کشورهای انگلیسی زبان عبارت است از:
- Candyleaf
- Sugarleaf
- Sugarleaf (آمریکا)
- Sweet honey leaf (استرالیا)
- Sweet herb of Paraguay
جنس استویا شامل حدود ٠٤٢گونه‌ی علفی و بوته‌ای از تیره‌ی گل آفتابگردان (آستراسه) است که بومی مناطق تحت حاره و حاره‌ی شمال غرب تا جنوب قاره‌ی آمریکا است. این گونه‌ها تقریبا در تمام نقاط جهان به نام استویا نامیده می‌شوند و به علت شیرین بودن برگها کشت می‌شوند. به عنوان شیرین‌کننده و جانشین قند و شکر، مزه‌ی استویا دیرتر حس می‌شود ولی نسبت به قند، بیشتر می‌ماند، اما بعضی از عصاره‌های غلیظ این گیاه ممکن است پس مزه‌ای تلخ یا شبیه شیرین بیان داشته باشند (شکل١).
عصاره ی استویا تا ٠٠٣ برابر شیرین‌تر از شکر است، ضمن آنکه قند را بالا نمی برد و به همین جهت توجه جهانیان را به عنوان جانشین غذایی کم کربوهیدرات به خود جلب کرده است. نتایج پژوهش های طبی انجام شده حاکی از منافع عملی آن در درمان چاقی و بالا بودن فشار خون است.
استویا بوته‌ای پایابه بلندای٠٨ سانتیمتر با برگهای کوچک و گلهای ریز است. این گیاه در زمین های مرتفع ماسه ای بهتر می روید.
استویا بومی بخشهای شمال شرق پاراگوئه و مناطق مجاور این کشور در برزیل است ولی در حال حاضر به صورت تجارتی هم کشت می شود و در بسیاری از کشورها از جمله برزیل، پاراگوئه، اوروگوئه، آمریکای مرکزی، ایالات متحده، اسرائیل، تایلند وچین مورد استفاده است.
تاریخچه
بنا به ارزیابی بیش از ٠٨ گونه استویا وجود دارد که در آمریکای شمالی به صورت خودرو (وحشی) می رویند و شاید بیش از٠٠٢گونه ی دیگر بومی آمریکای جنوبی باشند. اما خواص شیرین کننده ی گیاه در نوع استویا ربودیانا و گونه sای دیگر مشخص شد که اکنون وجود ندارد.
همان گونه که گفته شد جنس استویا شامل٠٤٢ گونه‌ی گیاهی بومی آمریکای جنوبی، آمریکای مرکزی و مکزیک است(٢) و چند گونه‌ی دیگر در شمال این منطقه در آریزونا، نیومکزیکووتکزاس می‌رویند(٣).
این گیاهان برای نخستین بار توسط گیاه شناس و پزشک اسپانیایی پـــدروخایمه استو Pedro Jaime Esteve مورد پژوهش قرار گرفت و نام استویا نیز از نام همین پژوهشگر گرفته شده است(٤).
استفاده‌ی انسان از استویا و به ویژه گونه‌های شیرین آن از آمریکای جنوبی آغاز شده است. سرخپوستان گوآرانی Guarani در پاراگوئه، مستیزوسMestizos و سایرین از قرن‌ها پیش، از این گیاه برای شیرین کردن نوشابه‌های تلخ مانند ماته mateاستفاده می‌کرده‌اند.
درحال حاضر مشخص شده است، برگهای گیاه استویا به میزان ٠٣ تا ٥٤ برابر بیشتر از قند معمولی خاصیت شیرین‌کنندگی دارند(٥). برگهای این گیاه رامی‌توان به صورت تازه خورد یا به چای و اغذیه افزود.
کشف استویا توسط اروپائیان به قرن شانزدهم بر می‌گردد، یعنی زمانی که کاشفان اسپانیایی بهموطن خود بازگشتند. بـــه سال ٩٩٨١، گیــاه‌شناس سویسـی Moise Santiago Bertoni( که اکنون به عنوان دانشمند علوم طبیعی آمریکای جنوبی شناخته می شود) ضمن پژوهش در شرق پاراگوئه، برای نخستین بار این گیاه را شرح داد و جزئیات مزه‌ی شیرین گیاه را به طور مشروح بیان داشت (٦) اما در مورد این مساله، پژوهش‌های انجام شده محدود بود تا آنکه به سال ١٣٩١، دو شیمی‌دان فرانسوی گلیکوزیدهایی را جدا کردند که سبب بروز مزه‌ی شیرین استویا می‌شد (٧). این ترکیبات را استویوزید stevioside و ربودیوزید rebaudioside نامیدند که٠٥٢ تا ٠٠٣ بار شیرین‌تر از سوکروز بوده، در حرارت پایدار بوده، pH ثابت داشته و قابل تخمیر نیستند(٨).
ساختمان دقیق آگلیلون و گلیلوزید به سال ٥٥٩١ انتشار یافت (شکل٢).
توجه آمریکا به این گیاه از اوایل قرن بیستم به علت پژوهش‌های انجام شده در برزیل آغاز شد. در این زمان دکتر برتونی، استویا را با ساکارین مقایسه کرده و نتایج بررسی‌های دکتر ربودی Rebaudi در مورد سلامت بخش بودن و قدرت شیرین کردن استویا بدون ایجاد کالری تائید شده بود(٩). همان گونه که گفته شد، به سال ١٣٩١، با کار استخراج اکتشافی دو شیمی‌دان فرانسوی روی برگهای گیاه، ترکیبی خالص، سفیدرنگ و بلوری به دست آمد که استویوزید نام گرفت (٠١). این گیاه به صورت طبیعی ٠١ تا ٥١ بار شیرین‌تر از قند معمولی است، اما عصاره‌ی استویوزیدهای حاصل از آن ٠٠١ تا ٠٠٣ ( ٠٥٢ تا ۳۰۰) بار شیرین‌تر از قند است.سالها است که سرخپوستان پاراگوئه و برزیل از استویوزید در درمان دیابت استفاده می‌کنند.
به سال١٤٩١ به خاطر کمیاب شدن شکر و سایر مواد شیرین‌کننده در انگلستان، به دنبال یک شیرین‌کننده‌ی جانشین می‌گشتند تا بتوان آن را در جزیره‌ی انگلستان کشت داد و استویا یکی از این جانشین‌ها بود (شکل٣).
در اوایل دهه‌ی٠٧٩١، ژاپن به‌عنوان جانشینی برای شیرین‌کننده‌های مصنوعی مانند سیکلامات و ساخارین که هر دو مشکوک به ایجاد سرطان بودند، شروع به کشت استویا نمود (شکل4). از برگهای گیاه، عصاره‌ی آبی برگ استویا و استویوزیدهای تصفیه شده به عنوان شیرین‌کننده مورد استفاده‌اند. اولین شیرین‌کننده‌ی تجارتی استویا در سال١٧٩١در ژاپن به بازار آمد (١١). در ژاپن از استویا در فرآورده‌های غذایی، نوشابه‌ها (از جمله کوکاکولا) و برای مصرف‌خانگی، استفاده می‌شود (٢١). در حال حاضر در ژاپن، بیش از کشورهای دیگر از استویا استفاده می‌شود و استویا٠٤٪بازار شیرین‌کننده‌ها را به خود اختصاص داده است(٣١).
امروزه در سایر مناطق شرق آسیا از جمله چین (از سال ٤٨٩١)، کره، تایوان، تایلند و مالزی، استویا کشت شده و در غذا مورد استفاده قرار می‌گیرد. همچنین از استویا در بخش‌هایی از آمریکای جنوبی از جمله برزیل، کلمبیا، پرو، پاراگوئه و اروگوئه مورد استفاده است. چین بزرگترین صادرکننده‌ی استویوزید است.
ثبت نظر