تاثیر گل راعی یا علف چای در روند درمانی اختلالات خلقی

اختلالات خلقی (Mood Disorders) ، عارضه‌ای که امروزه و متاسفانه در میان مردم جهان ، به ویژه با وجود همه‌گیری کرونا نیز بسیار شایع شده است و مطابق آمار سازمان بهداشت جهانی حدود ۳.۸ درصد از جمعیت جهان، از جمله ۵ درصد بزرگسالان و ۵.۷ درصد افراد بالای ۶۰ سال با این عارضه دست و پنجه نرم می‌کنند . حدود ۲۸۰ میلیون نفر در جهان دچار افسردگی هستند.^۱

گیاهان دارویی نیز امروزه به طور گسترده در پیشگیری و درمان برخی اختلالات و بیماری‌ها نقش موثری را ایفا می‌کنند. با توجه به پیشینۀ طب گیاهی در جهان و به‌ویژه ایران ، امروزه این گیاهان در کانون توجه بسیاری از پژوهشگران ، دانشمندان و پزشکان قرار گرفته است . اما با پیشرفت علم پزشکی و فن‌آوری‌های آزمایشگاهی و همچنین صنعت داروسازی ، امروز شاهد شناسایی ویژگی‌های درمانی بارزتر در گیاهان هستیم. از گیاهانی که مدت‌هاست با توجه به ویژگی‌های منحصر به‌فرد آن ، توجه پزشکان و پژوهشگران را به خود جلب نموده است، گل راعی یا علف چای است . از ویژگی‌های بارز این گیاه، تسکین اضطراب و افسردگی‌های خفیف تا متوسط است که کاربرد فراوانی دارد.^۲

▪ مشخصات کلی گل راعی :

ظاهر این گیاه نیز همچون ویژگی‌های منحصر بفرد خود زیباست . گیاه راعی گل‌های زردرنگ و به شکل ستاره دارد. برگ‌های این گیاه تخم‌مرغی و دراز می‌باشد و در زمین‌های بایر ، مناطق باز ، مراتع آفتابگیر و خاک‌های آهکی با آب و هوای معتدل می‌روید. گل راعی در نواحی گوناگونی از ایران مانند دامنه کوه‌های البرز، چالوس، مازندران و نقاط غرب ایران و خراسان، بروجرد، کوه الوند و نهاوند می‌توان یافت.

▪ نام‌های گل راعی :

گل راعی را در علم گیاه‌شناسی Hypericum perforatum می‌نامند . در زبان پارسی با نام‌های هوفاریقون، گل شهناز و علف چای نیز شناخته می‌شود و سالیان طولانی است که در طب گیاهی مورد استفاده قرار می‌گیرد. 

▪ نقش گل راعی در صنعت داروسازی :

استفاده از این گونه به عنوان یک داروی گیاهی با هدف درمان بیماری‌ها به دوران ایرانیان و یونانیان باستان باز می‌گردد.از آن زمان،این گیاه برای اضطراب، افسردگی، بریدگی و سوختگی مورد استفاده قرار می‌گرفت.^۳ پژوهش‌ها نیز حاکی از اثربخشی این گیاه در روند درمانی بیماری‌هایی از جمله سرطان، اختلالات مرتبط با التهاب و بیماری‌های باکتریایی و ویروسی و به عنوان یک عامل آنتی اکسیدانی و محافظت کننده عصبی می‌باشد.

شرکت‌های داروسازی، به ویژه در اروپا، با استخراج فرمول‌های استانداردی از گیاه گل راعی، داروهایی تهیه نموده‌اند که توسط میلیون‌ها نفر در جهان مصرف می‌شود. فروش سالانه محصولات تولید شده از این گیاه در سراسر جهان در حال حاضر بیش از چندین میلیارد دلار است. ^۳ 

علاوه بر این، گل راعی، ده‌ها ماده فعال بیولوژیکی تولید می‌نماید، از جمله: هایپریسین(hypericin) و هایپرفورین (hyperforin) که سرشار از ارزش‌های مفید پزشکی هستند. به سایر ترکیبات این گیاه، از جمله فلاونوئیدهای روتین(flavonoids rutin)، کوئرستین(Quercetin) و کامفرول(kaempferol) نیز می‌توان اشاره نمود.

▪ نقش گل راعی در درمان اختلالات خلقی :

گیاه H. perforatum روی نمونه‌ بافت‌های جدا شده و با استفاده از مدل‌های حیوانی ، همچنین از طریق آزمایش‌های بالینی انسانی به شدت مورد ارزیابی قرار گرفته و اثربخشی گل راعی به عنوان یک عامل ضد افسردگی نیز مورد مطالعه است.

پژوهش‌های اولیه پیرامون این گیاه و تاثیر آن بر افسردگی نشان داد که هایپریسین ترکیب اصلی موثر بر ضد افسردگی در گیاه علف چای یا گل راعی است که جریان خون را برانگیخته می‌نماید.^۴ بعدها، پژوهش‌ها روی میتوکندری مغز موش نیز نشان داد که هایپریسین به شدت آنزیم‌های MAO-A و B- را مهار می‌کند.^۵

MAO در تخریب انتقال دهنده‌های عصبی آمین (amine neurotransmitters) نقش موثری دارد. مهار تخریب، سبب افزایش سطح انتقال‌دهنده‌های عصبی آمین در سیناپس(synapse) می‌گردد. با این حال، مطالعات بیشتر نشان داد که توانایی هایپریسین برای مهار MAO کمتر از آنچه در ابتدا تخمین زده شده بود، می‌باشد. علاوه بر این، سطوح هایپریسین موردنیاز برای مهار میزان قابل توجه MAO ، بسیار بیشتر از سطوحی بود که احتمالاً در بافت مغز انسان در دوزهای طبیعی یافت می‌شود.^۶ نشان داده شده است که هایپریسین تمایل زیادی به گیرنده‌های سیگما دارد که سطح دوپامین را تنظیم می‌کنند. همچنین به عنوان یک آنتاگونیستِ گیرنده در گیرنده‌های آدنوزین(adenosine)، بنزودیازپین(benzodiazepine) و اینوزیتول‌تری‌فسفات (inositol triphosphate) و همچنین گیرنده‌های GABA-A، GABA-B عمل می‌کند که پتانسیل‌های عمل ناشی از انتقال دهنده‌های عصبی را تنظیم می‌کند. عامل دیگری که در این گیاه وجود دارد ، هایپرفورین است و پژوهش‌ها روی این ماده به عنوان عامل ضد افسردگی تمرکز داشته است. هایپرفورین یک مهارکننده قوی بازجذب سروتونین، دوپامین، نوراپی‌نفرین، گابا و L-گلوتامات از شکاف سیناپسی است.^۷

برخلاف داروهای ضدافسردگی شیمیایی که گیرنده‌های 5-HT را مسدود می‌کنند، هایپرفورین با افزایش غلظت سدیم و کلسیم درون سلولی، جذب سروتونین را مهار می‌کند. مسدود نمودن بازجذب سروتونین (5-HT ) از شکاف سیناپسی با اجازه دادن به سروتونین برای اتصال به گیرنده‌های 5-HT و ایجاد پاسخ بیشتر، نشانه‌های افسردگی را کاهش می‌دهد.

برطبق بررسی‌های بالینی کنترل شده متعدد با حدود ۳۰۰۰ نفر شرکت کننده، اثر درمانی عصاره هایپریکوم با ایمی‌پرامین و فلوکستین برروی افسردگی خفیف تا متوسط یکسان هستند، اگر چه عوارض جانبی هایپریکوم بسیار کمتر می‌باشد.^۲

اثر ضد اضطراب عصاره هایپریکوم ممکن است مربوط به عملکرد گیرنده بنزودیازپین باشد.این عصاره سبب کاهش نشانه‌های اضطراب مانند تنش، نگرانی، ضدافسردگی،رفع اختلال پیش از قاعدگی، تحریک پذیری،گرفتگی عضلانی، دندان قروچه و بی‌خوابی می‌گردد .

▪ عوارض مصرف گل راعی :

در صورت مصرف این گیاه در دوزهای توصیه شده توسط متخصص و به تنهایی ، عوارض جانبی اندکی از آن گزارش شده است . با این حال، تداخل‌های متعددی با سایر داروها نیز گزارش شده است. پژوهش‌های اخیر نشان می‌دهد که این تداخل‌ها ناشی از توانایی ترکیبات گل راعی در تحریک آنزیم‌های روده یا کبدی است که یا داروها را از بدن دفع و خارج نموده یا آن‌ها را به اشکال غیرفعال متابولیزه می‌کنند. ^۳

اما در حالت کلی عوارض مصرف این گیاه خفیف، متوسط یا گذرا هستند و به طور کلی، شایع‌ترین عوارض جانبی عبارتند از علائم گوارشی، واکنش‌های آلرژیک، سرگیجه، گیجی، بی‌قراری، بی حالی و خشکی دهان^۳ که بسیار نادر و نزدیک به صفر است.

طی کارآزمایی‌های بالینی انجام گرفته روی عوارض جانبی این گیاه و نرخ توقف مصرف آن برای بیمارانی که داروی این گیاه را دریافت می‌کنند کمتر از ۲.۵ درصد است، که بسیار کمتر از افرادی است که داروهای ضد افسردگی معمولی مصرف می‌نمایند.^۸

عصاره هایپریکوم از نظر کلینیکی بسیار سالم بوده و تحمل آن توسط بیمار به راحتی صورت می‌گیرد و به ندرت عوارض جانبی ناچیز مشاهده می‌شود.

▪ منابع :

1.World Health Organization / Institute of Health
2. dinehiran.ir
3. Herbal Medicine: Biomolecular and Clinical Aspects. 2nd edition.
4.DerMarderosian and Beutler -2002
5.Suzuki et al. 1984; Robbers and Tyler 1999; Barnes, Anderson, and Phillipson 2001
6.Suzuki et al. 1984; Chavez and Chavez 1997
7. Calapai et al. 1999; Vormfelde and Poser 2000; Müller, Singer, and Wonnemann 2001; Zanoli 2004
8. Chavez and Chavez 1997; Jellin et al. 2002