راه کارهای‌جدیدکنترل ‌MS

بیماریMultiple sclerosis) MS) ازگروه بیماری‌های خودایمنی است. سیستم‌ایمنی وظیفه‌دارد تا درمقابل باکتری‌ها، ویروس‌ها، بافت‌ها و سلول‌های بیگانه موضع بگیرد و به‌همین دلیل اعضای پیوندی را ردمی‌کند مگر اینکه حتی‌المقدور، دهنده با گیرنده بسیار نزدیک بوده و HLA آنها سازگاری نشان‌دهد. با این‌‌حال پس‌زدن عضو بیگانه درمواردی اتفاق می‌افتد مگر اینکه با داروهای خاصی سیستم ایمنی را بسیار ضعیف  کنیم که آن نیز عوارض خود را دارد و ممکن‌است گیرنده عضو با دخالت یک باکتری ضعیف و حتی غیربیماری‌زا به‌طرف مرگ برود. سیستم ایمنی درمقابل هر بیگانه‌ای وارد عمل‌می‌شود و ضد آن را می‌سازد و به‌همین‌دلیل است که در‌مقابل واکنش‌ها مقاومت پیدا می‌کنیم و دربرابر بیماری‌های عفونی ویروسی و میکروبی پس از ابتلا مقاوم می‌شویم، زیرا که درخلال بیماری پادتن ضدعامل بیماری را به‌دست آورده‌ایم. بایدتوجه‌داشته ‌باشیدکه ویروس‌ایدز (HIV) به‌طورمستقیم به سیستم‌ایمنی حمله‌می‌کند و دیگر از‌دست سیستم‌ایمنی کاری ساخته نیست، پس قرارنبوده است که سیستم‌ایمنی برعلیه بافت‌های خودی آنتی‌بادی بسازد. البته معلوم نیست که به‌چه‌‌علتی این سیستم درمواردی‌ بعضی‌از اندام‌ها، بافت‌ها و سلول‌های خودی را بیگانه می‌پندارد و برضد آنها وارد عمل‌می‌شود و کادر درمانی را با مشکل بزرگی به‌نام بیماری‌های خودایمنی مواجه‌می‌کند. از نمونه‌های این بیماری‌‌‌ها، بیماری هماشیماتوز یعنی بیگانه پنداشتن غده‌تیروئید و ایجاد آنتی‌بادی برضد آن می‌باشد. ایجاد آنتی‌بادی برضد اسپرماتوزوئید و عقیمی مردان، تولید آنتی‌بادی برضد عضلات‌صاف، برضد کلیه‌و‌کبد، برعلیه هسته سلول‌ها و میتوکندری، برضدلنفوسیت‌هایT و برضد DNA، تمامی از بیماری‌های خودایمنی هستند.

امروزه تعداد بیماری‌های خودایمنی بسیار زیاد‌شده‌ که دراین‌مقاله جای مطرح‌کردن آنها نبوده و دراینجا هدف، پرداختن به بیماریMS می‌باشد. در بیماریMS برضدغلاف مییلین، رشته‌های‌عصبی آنتی‌بادی ساخته‌می‌شود و درنتیجه در عملکرد سیستم‌عصبی اختلال ایجاد می‌گردد. این بیماری معمولاً درسنین ۱۵تا۴۰سالگی پدیدارگشته و مبتلاشدن خانم‌ها ۳‌برابر مردان است و بیشتر در زنان جوان دیده‌می‌شود. در MS از آنجا که رشته‌های عصبی غلاف مییلین ندارند انتقال ارتباط  بین سلول‌های عصبی انجام‌نمی‌شود. ایوساووا (Yves savoie) رئیس و عالی‌ترین مقام تصمیم‌گیرنده درانجمن‌MS کانادا می‌گوید: رشته عصبی بدون غلاف مییلین مانند سیم مسی برق است که موش روکش آن‌را جویده باشد که ‌چنین سیمی، برقی را انتقال‌نمی‌دهد. نزدیک‌ به ۸۵درصد از بیماران، به‌طور متناوب عود و خاموشی عوارض را دارند. ایوساووا می‌گوید: مراحل قطع و وصل عوارض می‌تواند به تضعیف شدید و محدودیت حرکتی جدی بیمار منجرشود و حتی سبب فلج‌شدن از کمر به پایین و گاهی تمام بدن نیز می‌گردد و پس از این شدت، فروکش‌کردن و تخفیف عوارض دیده‌می‌شود. حدود نیمی از بیمارانی‌که MS در آنها تشخیص داده‌‌شده و مراحل عود و خاموشی را دارند، پس‌ازگذشت ۱۰تا۲۰سال عوارض شدیدتری را نشان‌می‌دهند. مرگ‌و میر در اثر فلج و  عفونت ریه گاهی دیده می‌شود که بسیار نادر است. دکتر پل‌اُکانر‌(Paul o connor) متخصص اعصاب و رئیس درمانگاه MS  بیمارستان سن میشل‌تورنتو می‌گوید: به‌طورمعمول در MS مرگ‌ومیر نداریم ولی این خبرخوش، خبربدی به‌دنبال دارد که؛ کانادا بالاترین میزان شیوع این بیماری را درجهان دارد که علت آن مشخص‌نیست. نشانه‌های بیماری را از زبان بیماری به‌نام میشل شرح‌می‌دهیم: او تعریف‌می‌کند که روز بعد‌از آغاز مدرسه متوجه‌شدم که در راه‌رفتن با دیگران هماهنگی ندارم، روز پنجشنبه با مسئول بهداشت تماس‌گرفتم، یک پرستار به من گفت که فوراً به پزشک مراجعه‌کنم، چندساعت‌ بعد پزشک مرا دید و مرا نزد متخصص اعصاب فرستاد و او مرا برای بررسی و انجام تست‌های تشخیصی به بیمارستان ارجاع‌داد که قرارشد آزمایشات فردا انجام‌شود و روز جمعه با مثبت‌بودن تست‌ها، ابتلای من به بیماری‌MS که مغز و نخاع را درگیرمی‌کند، قطعی‌شد. چهارشنبه در بیمارستان توانستم راه بروم و سه‌روز بعد که بیمارستان را ترک کردم بدون واکر نمی‌توانستم راه بروم، شش‌ماه پس‌از تشخیص نمی‌توانستم کارکنم و مجبور به استفاده از ویلچر شدم. از درد انقباضی عضلاتم در عذاب بودم و دردست و پایم سوزشی احساس‌می‌کردم که انگار آنها را در روغن جوشان فرو برده‌باشند. در ۲۴ساعت شبانه‌روز فقط ۹ساعت را در بستر نبودم، ۴ساعت صبح و ۵‌ساعت شب را بیدار بودم، داروها مؤثر بودند ولی عوارض جانبی شدیدی داشتند که باید درهر زمان مصرف آن را تنظیم کنم زیرا اثر داروها متغیر است. میشل یکی از صدهزار کانادایی مبتلا به MS است که تعداد آنها رو‌به‌ازدیاد نیز می‌باشد. همسر میشل مجبورشد کارش را ترک‌کند و تمام‌وقت در خدمت میشل باشد؛ بله MS همه‌چیز را عوض‌می‌کند!

درتشخیص‌MS برای اثبات خودایمنی بودن آن، می‌توان به‌طور مقدماتی از تست‌های اولیه مانند تجسس سلول‌LE، آزمایشات ANA و Anti DNA و بررسی آنتی‌بادی‌های ضدغلاف مییلین استفاده‌کرد ولی متخصص اعصاب معمولاً دستور‌MRI می‌دهد که برای تشخیص ضایعات مغز و نخاع بسیار راه‌گشا بوده و اسکلروز را نشان‌می‌دهد. دکتر اُکانر می‌گوید: بسیاری‌از مواقع تشخیص آن بسیار مشکل‌بوده و نشانه آن برای پزشک خانواده شناخته‌شده نیست. بسیاری‌‌از نشانه‌های‌عمومی آن مانند ضعف‌عمومی، خارش و سوزش در پاها، کاهش‌دید و کاهش هماهنگی‌حرکتی در تمام بیماران یکسان نیست. ساووا می‌گوید: نشانه  بیماری در اشخاص مختلف متفاوت است؛ در برخی‌از بیماران عوارض آ‌‌نقدر شدید است که روی ویلچر هستند  و در‌مقابل مبتلایانی نیز وجود دارند که ۳۰سال است مبتلا‌هستند و در دوی ماراتن شرکت‌می‌کنند. Jenny  Howe ۳۸ساله، گزارشگر ترافیک شبکه CBC امید دارد که از دسته دوم باشد. ۷سال پیش، ابتلای او به MS با نشانه‌های عود و خاموشی تشخیص‌داده ‌شد. عود و شدت بیماری هر ۹ماه یک‌بار مشاهده‌می‌گردید، پس‌از عذاب و شکنجه حاصل‌از درد، ۱۲ساعت می‌خوابید و هنگامی‌که بیدار‌می‌شد فکرمی‌کرد که چگونه توانسته از بستر خارج شود؟ باید تمام توانش را برای کارش بین ساعت‌۳‌تا‌۶بعدازظهر ذخیره‌می‌کرد تا متوجه ‌نشوند که چه روز بدی داشته‌است. پس‌از ۱‌هفته، درد و خستگی رفع‌‌می‌شد و احساس‌می‌کرد که کاملاً سالم است و هفته‌ها فراموش‌می‌کرد که MS دارد. ۲سال پس‌از تشخیص‌MS، نیمه اول دوی‌ماراتن را دوید. او تعریف‌می‌کند: «زمانی‌که شروع به دویدن‌نمودم، فکرمی‌کردم اگر قراراست بدنم در مرحله شدت بیماری ضعیف شود بهتر‌است هرچه می‌توانم قوی‌تر باشم».

• درمان:

برای‌ MS هیچ درمان قطعی (Cure) وجود ندارد اما داروهایی هستند که می‌توانند به‌صورت تناوبی حدت و خاموشی بیماری را کنتـــرل‌کنند. امــروزه «۱۰» داروی کنترل تحت‌نام Disease Modifying  therapies) DMTs) در کانادا وجود دارند که به اشکال خوراکی یا تزریقی یا انفوزیون (Infusion) هستند و زمان حدّت بیماری را کوتاه‌می‌کنند؛ ساووامی‌گوید: بدون مرحله حمله بسیاری‌از بیماران به‌صورت رهایی از بیماری و سالم زندگی می‌کنند و مولّد و مفید نیز هستند. بسیاری‌از بیمارانی که تحت درمان دارویی قرارمی‌گیرند با عوارض‌جانبی دارو مشکلی ندارند. دکتر اُکانر می‌گوید: داروهای جدید خوب تحمل‌می‌شوند و اگر عوارض‌جانبی وجود داشته باشد می‌تواند به‌صورت ریزش خفیف موها، تهوع، اسهال و فشارخون بالا باشد. تجویز دارو برای بیمارانی‌که MS آنها به‌صورت تناوبی حدت و خاموشی است می‌تواند به‌صورت آزمون و خطا باشد. دکتر مارک‌فریدمن(Mark Freedman) پروفسور بخش اعصاب دانشگاه  اُتاوا و دانشمند ارشد  انستیتوی تحقیق بیمارستان اُتاوا می‌گوید: اگر MS خیلی  تهاجمی باشد، تمامی روش‌های ‌ممکن را باید برای متوقف‌کردن تهاجم به‌کاربرد. روش پرخطر، درمان پیوند مغزاستخوان به بیمار است که بهبودی طولانی ایجاد‌می‌کند و در بیماران زن و مرد خطر مرگ را دارد و در زنان موجب عقیمی ‌می‌شود که حتمی نیست و تنها احتمال آن وجود دارد. میشل ۴داروی DMTs را امتحان کرده است و می‌گوید اطمینانی وجود ندارد که این داروها مؤثر باشند و مشخص ‌نیست که بتوانند سرعت بیماری را بکاهند و درجه اثر آنها را نمی‌شود تخمین‌زد. او اضافه‌می‌کند که سایر داروهای من برای تخفیف درد هستند و به از‌بین‌بردن درد کمک‌می‌کنند و این امتیاز بزرگی است زیرا بسیاری‌از مبتلایان داروهای DMTs را قطع‌می‌نمایند زیرا احساس بهبودی نمی‌کنند. برخی‌از مبتلایان به MS مانند جنی(Jenny) که برای درمان حدّت بیماری از استروئیدهای خوراکی استفاده‌می‌کنند، عقیده دارند که این درمان برای کوتاه‌مدت است.جنی می‌گوید: پزشک اعصاب درمان‌کننده من فکرمی‌کند که این داروها مؤثرهستند و دوره‌حدت بیماری را کمترمی‌کنند ولی تناوب در دوره بیماری من به آن سرعت نیست، اگر من در بسیاری‌از اوقات احساس سلامتی می‌کنم، چرا باید یک داروی قوی مصرف‌نمایم که عوارض‌جانبی زیادی دارد، من نمی‌خواهم برای به‌دست‌آوردن سلامت بدنم بهای سنگینی بپردازم. متخصصان اعصاب عقیده‌دارند که کندکردن تهاجم بیماری، مبتلایان را در درازمدت از بروز نشانه بیماری مصون‌می‌کند. دکتر اُکانر می‌گوید: این مانند عارضه فشارخون بالاست زیرا حتی اگر مبتلا، احساس سلامت کامل‌کند، برای پیشگیری‌از حمله قلبی و ضربه مرگبارآن، باید به درمان ادامه‌داد و این درمورد MS نیز صدق می‌کند. بنابراین درصورت سلامت کامل نیز باید درمان را ادامه‌داد تا از حمله بیماری پیشگیری‌شود و بیمار به‌ناتوانی عصبی مبتلا ‌نگردد. درست‌است که برای درمان MS تهاجمی داروی اختصاصی نداریم ولی ساووا می‌گوید که امتحان داروهای در دسترس خوب است و نشانه‌های اولیه اثر آنها ظاهر‌می‌شود و تجویز این داروها برای بیماران مبتلا به MS تهاجمی و یا بیمارانی که در خطر این تهاجم هستند،  مفید می‌باشد.

• درمان‌های غیردارویی:

ورزش و رژیم‌غذایی سالم برای پیروزی بر MS مؤثر هستند. جنی(Jenny) سعی‌می‌کند بااستفاده از طب‌سوزنی از موارد مولد استرس جلوگیری‌کند، همچنین از یوگا و ریکی(Reiki) نیز استفاده می‌‌کند. او می‌گوید: دوهفته پس‌از تشخیص بیماری با یک  متخصص طب طبیعی مشورت کردم و از مصرف غذاهای مولد التهاب مانند گلوتن، لبنیات،حبوبات، بقولات و بنشن‌ها و تخم‌مرغ خودداری‌کردم. تا زمانی‌که یک‌رژیم خاص غذایی برای پیشگیری‌از حدّت بیماری توسط کارشناسان معرفی‌نشده‌است جنی عقیده‌دارد که با خودداری از مصرف غذاهایی که گفته‌شد، شخصاً روی خودش کارکرده است و می‌گوید احساس‌می‌کنم که مواظب خودم بوده‌ام. میشل برای پیروزی بربیماری، مثبت‌بودن را انتخاب‌کرده و می‌گوید اگر هیچ کار و برنامه‌ای ندارید احساس‌می‌کنید که بدترشده‌اید. بنابراین من سعی‌کردم تا از راه‌های مختلف خودم را مشغول‌کنم، کارهایی مانند گذراندن یک دوره Taichi (تائی‌چی) و عضویت در انجمن بیمارانMS که امروزه نایب رئیس این انجمن محلی است و همسرش نیز عضو فعال انجمن می‌باشد. خانمی‌که قبل‌از ابتلا به‌بیماری عضو یک‌گروه‌موسیقی بود، در دوره بیماری برای نوه‌اش که دخترخانمی بود آهنگی ساخت تا او باپیانو بنوازد. او می‌گوید برای تثبیت توانایی‌های خود هرکاری که می‌توانید انجام‌دهید. تصورمی‌شد بین بیماری‌CCSVI (نارسایی مزمن سیاهرگ مغزی‌نخاعی) (Chronic Cerebrospinal Venus Insufficiency) و MS ارتباطی وجود داشته‌باشد. ولی بررسی‌های چند سازمان علمی مانند انجمن‌MS کانادا نشان‌داده که‌هیچ‌گونه ارتباطی بین این دو وجودندارد. درسال‌۲۰۰۹ توسط پائولوزانبونی(Paolo Zanboni) محقق ایتالیایی شرح داده‌شد که در CCSVI درجریان خون مغز و نخاع عارضه‌ای غیرطبیعی ایجاد‌می‌شود که موجب صدمه به سیستم اعصاب مرکزی می‌شود و درنتیجه حمله MS  ایجاد‌می‌شود. گزارشاتی وجود دارد که حدس‌زده‌ می‌شود بیش‌از پنج‌هزار کانادایی برای درمان و بازکردن انسداد ورید و برقراری بهتر جریان خون سیاهرگی به خارج سفرنموده و ده‌ها‌هزار دلار خرج کرده‌اند. ایوساووا می‌گوید: این یک درمان  آزمایشی بود و هیچ‌گونه اثری نداشت، بسیاری‌از بیمارانی‌که این تجربه را کرده‌اند گزارش‌داده‌اند که ‌نیروی بیشتر و ابهام مغزی کمتری داشته‌اندکه بیش‌از ۱‌هفته دوام نداشته است. یک موضوع قطعی است که عملCCSVI آخرین تجربه درمان‌MS نیست، دکتر مارک فریدمن می‌گوید:  «در۲۸سالی‌که روی MS کارکرده‌ام، راه‌های متعددی برای درمان MS پیشنهاد شده است که آمده‌اند و رفته‌اند و ایده‌آل نبوده‌اند.

• عوامل خطرآفرین برای ایجاد MS:

درحالی‌که عامل اصلی ایجاد ‌MS خودایمنی است و عامل اصلی ایجاد این خودایمنی ناشناخته می‌باشد، عوامل زیر می‌توانند درایجاد آن موثر باشند:

کمبود ویتامین‌D: کریستین‌اولف‌سن (Kristina wolfson) استاد اپیدمیولوژی و آمار حیاتی دانشگاه مک‌گیل مونترال می‌گوید: هرچه از خط‌استوا دورشدیم‌ MS بیشتر دیده‌می‌شود! بررسی‌ها نشان‌داده‌است‌که ویتامین‌D، بدن را از بروز بیماری محافظت‌می‌کند. او می‌گوید با این‌حال میلیون‌ها انسان هستند که ویتامین‌D زیادی مصرف‌نمی‌کنند اما بیماری درآنها دیده نمی‌شود،  بنابراین تنها عامل ایجاد MS ویتامین‌D نیست. موسسه راهنمای غذایی‌کانادا، مقدار نیم‌لیتر شیر در روز را برای دریافت ویتامین‌D توصیه‌می‌کند و برای سن بالای پنجاه‌سال روزانه ۴۰۰‌واحد آن‌را به‌صورت مکمل لازم می‌داند.

ویروس‌ها: ویروسEpstein-Barr) EB) که عامل ایجاد بیماری منونوکلئوز انفکسیوز می‌باشد را در ایجاد MS مؤثر‌می‌دانند ولی خانم ولف‌سن می‌گوید که بسیاری‌از مردم با این ویروس آلوده گشته ولی به MS مبتلا نشده‌اند، بنابراین اثر آن تحت بررسی است.

• سیگار:

ارتباطی بین اعتیاد به سیگار و افزایش شانس ابتلا به MS مشاهده شده‌است، خانم ولف‌سن می‌گوید: «این‌امر احتمالاً مربوط به سیستم‌ایمنی است ولی بررسی‌ها نشان داده‌اند که مصرف سیگار زیاد، بیماری‌را تشدیدمی‌کند».

تأثیر ژن: ممکن‌است ژن در ایجاد زمینه ابتلا مؤثر باشد اما برخی‌از عوامل محیطی مانند ویروس موجب فعال‌شدن اثر ژن می‌شوند. دکتر مارک‌فریدمن می‌گوید: ژن‌ها به منزله تفنگ پُراز فشنگ هستند اما عامل دیگری این گلوله‌ها را شلیک می‌کند.

چاقی: ایوساووا می‌گوید: ممکن‌است بتوان بیان‌کرد که بین زنان چاق MS شایع‌تر است و سیستم ایمنی زنان چاق به‌روش دیگری غیر‌از سیستم ایمنی مردان عمل می‌کند. چاقی همچنین می‌تواند علت بالارفتن نسبت ایجاد MS بین کودکان و جوانان شود.