کاربرد فتودینامیک‌تراپی در اندودنتیکس

فتودینامیک‌تراپی(PDT)که تحت عناوین:
Photo radiation therapy , photo  therapy, photochemo-therapy نیز نامیده می‌شود؛ عبارت از کاربرد رنگ فعال شـونده در برابر نـــور(photo active dye) یـــــــا PS)photosensitizer) است که در برابر اکسیژن در طول موج مشخصی فعال می‌شود.
 انتقال انرژی PS)photosensitizer) فعال‌شده به اکسیژن موجود منتهی به‌تولید اکسیژن فعال (Singlet) و رادیکال‌های آزاد آن می‌شود. این ترکیبات شیمیایی بسیار فعال قادر به آسیب‌رساندن به پروتئین‌ها، چربی‌ها، اسیدهای نوکلئیک وسایر اجزای سلولی می‌باشند.
 با توجه به نوع (PS) می‌توان آن را به صورت وریدی، بلع‌دهانی یا موضعی به کاربرد.
(PDT) شامل سه جزء است: نور، (PS) و اکسیژن.
 (PS) یا پیش ساز متابولیک آن بسته به نوع درمان دربیمار به کارگرفته شده و به دنبال تابش نور باطول موج مشخص از فاز انرژی پایین به فاز تحریک شده منتقل می‌شود.(PS) می‌تواند به فاز اولیه بازگشت کند یا وارد فاز سوم با سطح انرژی بالاتر شود. فاز سوم می‌تواند با اکسیژن موجود جهت تولید اکسیژن فعال و سایر انواع رادیکالهای آزاد واکنش داده وباعث تخریب سریع وانتخابی بافت شود. فاز سوم (PS) فعال شده ازدوطریق با بیومولکولها واکنش نشان می‌دهد.
 نوع I شامل انتقال مستقیم الکترون/ هیدروژن از (PS) که باعث تولید یونها یا برداشته شدن الکترون/ هیدروژن ازمولکول سوبسترا جهت تولید رادیکالهای آزاد می‌شود. این رادیکالها به سرعت با اکسیژن واکنش داده وباعث تولید انواع بسیار فعال اکسیژن مانند (سوپراکسید رادیکال های هیدروکسیل وپراکسید هیدروژن) می‌شوند.
 واکنشهای نوع II باعث تولید اکسیژن بسیار فعال آزاد می‌‌شوند.
 مکانیسم آسیب‌وابسته به فشار اکسیژن وغلظت (PS) دارد.
(PS) ایده‌آل باید سمی نبوده وتحت تابش نور به طور موضعی عمل کند(شکل۱).

انواع(PS) باتوجه به نوع درمان:
•methylene blue, Toluidine Blue O)Phenothiazine)
•Phthalocyanines
•Chlorines
•Porphyrins
•Xanthenes
• Monoterpene
منبع نوری:
 نسوج انسانی نور قرمز را به خوبی منتقل می‌کنند. غالب (PS) توسط نور قرمز بین طول موجهای 630 و 700 نانومتر فعال می‌شوند. نفوذ نور دراین مورد از0/5تا1/5 سانتی‌متر است(شکل۲).

 ازآنجایی که لیزرهای با قدرت بالا حرارت وابسته به دوز ایجاد می‌کنند، به‌رغم کشتن باکتری‌ها درصورت کاربرد پارامترهای نادرست قادر به آسیب رساندن به عاج، آنکیلوز ریشه، ذوب سمان، تحلیل ریشه ونکروز بافت اطراف ریشه می‌باشند.
 منبع نور امروزه؛ سیستم‌های لیزری diode بوده که کار با آن راحت می‌باشد از طرفی قابل حمل و مقرون به صرفه هم می‌باشند.اخیراً ازمنابع نوری غیرلیزر مانند LED استفاده می‌شود که کوچک، ارزان وسبک می‌باشند.
 همچنین می‌توان از فیبر نوری برای بهبود تابش اشعه به ویژه در داخل کانال ریشه استفاده کرد. فیبر، نور را به طور یکنواخت پخش کرد و منتج به واکنش نوری بهتر می‌شود.
کاربرد (PDT) دردندانپزشکی شامل درمان سرطان دهان، درمان عفونتهای قارچی و باکتریایی و تشخیص تغییر ساختار ضایعات دهانی به نوع  بدخیم است. درمان لکوپلاکی، لیکن پلان و سرطان سر و گردن از موارد دیگر درمانی می‌باشد. ازکاربرد آن دردرمان بیماری‌های پریودنتال به ویژه پریودنتیت مزمن، پوسیدگی‌ها و peri-implantitis نیز استفاده شده است.
از(PDT) به عنوان درمان کمکی برای کاهش باکتری‌ها به دنبال درمان کانال ریشه‌ی دندانهای شیری و دائمی بعد از شستشوی کانال پیشنهاد شده است.
 ازآنجایی که قسمت اعظم میکروارگانیسم‌های بیماری‌زا طی آماده سازی کانال ریشه حذف می‌شوند ولی باکتری‌های باقی مانده حدوداً در نیمی از دندان‌ها به رغم شستشوی کانال با هیپوکلریت سدیم قابل ردیابی هستند. وجود لایه‌ی اسمیر بعد از آماده‌سازی کانال ریشه اثر شستشو دهنده‌ها و داروهای موقت داخل کانال را در تمیز کردن توبولهای عاجی کاهش می‌دهد. درنهایت پیچیدگی سیستم کانال ریشه مانند ایسموسها، توبولهای عاجی و ... دبریدمان کامل کانال ریشه را ازباکتریها به دنبال آماده سازی و شستشوی کانال ریشه غیرممکن می‌سازد.
 اصولاً میکروارگانیسم‌های همراه با شکستهای درمان کانال ریشه کاملاً مغایر با انواع موجود درکانال عفونی قبل از درمان کانال ریشه می‌باشند وشامل ارگانیسم‌های هوازی و اختیاری گرم مثبت است.
 Enterococcus faecalis به طور شایع در درصد بالایی ازشکستهای درمان کانال ریشه همراه با انواع Actinomyces, Streptococci, Peptostreptococcus, Prevotella دیده شده است.
 باکتری‌های گرم منفی درمقایسه با نوع گرم مثبت کمتر به PDT حساس می‌باشند. هرچند PS حاوی بار مثبت قادر به افزایش قدرت کشندگی آنها می شود. لایه‌ی متخلخل پپتید‌وگلیکان و لیپوتئکوئیک اسید در غشای سیتوپلاسمی گرم مثبت‌ها اجازه نفوذ (PS) به نواحی حساس باکتری ‌را می‌دهد. محدوده‌ی وسیعی از باکتری‌های دهان ممکن است زیر نور قرمز بعد از حساس‌سازی با PS کاتیونی آبی تولوئیدین ومتیلن‌بلو از بین بروند.
 دردرمان کانال ریشه غالباً از متیلن بلو استفاده می‌شود. سمیت نوری فنو ـ ‌تیازینها ازطریق تأثیر رویDNA وغشای خارجی گونه‌های هدف صورت می‌گیرد.
 آب دوستی متیلن بلو و وزن مولکولی پایین آن و بار مثبت موجود اجازه‌ی عبور آن را از کانال‌های پروتئینی پورین واقع درغشای خارجی باکتری گرم منفی می‌دهد. متیلن بلو با مولکول لیپوپلی ساکارید آنیونی واکنش نشان داده و دیمرهای متیلن‌بلو را تولید کرده و به‌این طریق در روند (PS) شرکت می‌کنند.
 بررسی‌های اولیه انجام شده روی تأثیر PDT روی گونه‌های پاتوژن اندو به ویژه Enterococcus faecalis حاکی از آن است که از PDT می‌توان به عنوان یک روش ضد‌میکروبی کمکی در درمان‌های اندو استفاده نمود ولی پارامترهای مختلف نور ازلحاظ شدت و مدت تابش و نوع ومقدار PS نیاز به بررسی بیشتر جهت حذف کامل میکروارگانیسم‌های کانال ریشه دارد.
مزایایPDT :
• غیرمهاجم
•کاربرد سریع دارو به داخل کانال ریشه
•کشته شدن سریع باکتریها بعد از تابش کوتاه مدت نور
• نفوذ کامل photosensitizer به‌درون بیوفیلم وتوبولهای عاجی
• نفـوذ و سمیــت محدود photosensitizer و نور به استخوان مجاور و لیگامان پریودنت
• فقدان عوارض حرارتی در بافت‌های احاطه‌کننده‌ی ریشه
­• فقدان اثرات موتــاژن و genotoxic
(PDT) قادر به جانشینی درمان دارویی ضدمیکروبی نیست ولی قادر به بهبود درمان عفونت‌های دهان، تسریع وکاهش هزینه‌ی درمان خواهد بود(شکل۳).

 تولید انواع جدیدPS و سیستم‌های کارا در انتقال نور و بررسی‌های بیشتر روی حیوانات قبل از انجام بررسی‌های کلینیکی وکاربردی کردن آن نیاز به زمان دارد. در مواردی شواهدی از برتری (PDT) بر درمان‌های متداول وجود نداشته وگاه هزینه‌ی درمان توسط آن بالاتر می‌باشد.