پاتوفیزیولوژی
درکشور آمریکا که آمار اهمیت دارد کمخونی یک بیماری شایع است و در یک بررسی در 35 میلیون آمریکایی درهمه‌ی سنین و درتمام نژادها دیده شده است.
تعریف. کمخونی عبارت است از حالتی ازبدن انسان که درآن شماره‌ی گویچه‌های سرخ خون دریک میلی‌لیتر مکعب خون ویا مقدار هموگلوبین یا PCV در100 میلی‌لیتر مکعب خون ازمیزان طبیعی کمتر شوند. این حالت سبب می‌شود تا گنجایش حمل اکسیژن خون از ریه به انساج کاهش یابد. این حالت کمخونی هم درزنان و هم در مردان اتفاق می‌افتد. زنان در سنین باروری بیشتر ازمردان درمعرض کمخونی هستند. سایر جمعیت‌های انسانی که درمعرض ابتلا به کمخونی هستند عبارتند ازکودکان کمتر از 2سال وسالمندان.
عوامل اصلی که انسان را درمعرض خطر کمخونی قرار می‌دهند به قرار زیر می‌باشند:
• فقرمالی، کمبود تغذیه با ذخیره کم مقدار آهن، ویتامین‌ها و املاح لازم
• ازدست دادن خون به وسیله‌ی اعمال جراحی و یا تصادفات
• عارضه‌های بیماریزای روده‌ی کوچک که روی جذب آهن مواد غذایی موثرند مثل بیماریهای کرون، سلیاک یا اعمال جراحی روده که بخشی از روده را که محل جذب املاح آهن است برداشته باشند که سبب کمبود آهن و بیماری فقر آهن شود.
• آبستنی در زنان بارور که درمعرض افزایش خطر کمخونی فقر آهن هستند. به دو علت زیر:
1ـ کاهش نسبی ذخیره‌ی آهن بدن آنها به علت مصرف در افزایش حجم خونشان به دلیل آبستنی.
2ـ مصرف منبع ذخیره‌ی آهن زنان آبستن برای تولید هموگلوبین جنین درحال رشد در رحم.
• بیماریهای مزمن ویا شدید مثل بیماریهای کلیه، سرطان، دیابت، آرتریت روماتوئید،ایدز، بیماری کرون، بیماریهای کبد و تیروئید درهر دوجنس.
• به طور کلی زنان بیشتر از مردان در معرض خطر کمخونی فقر آهن هستند. با از دست دادن خون ماهانه‌ی قاعدگی در معرض خطر شدید کمخونی فقر آهن هستند.
• عفونت‌های مزمن
• وجود سابقه‌ی ابتلا به بیماریهای ژنتیکی مادرزادی مثل بیماری سیکل سل و تالاسمی
سایر عوامل مختلفی که درمتابولیسم گلبول قرمز دخالت می‌کنند و سبب کمخونی می‌شوند به قرار زیر:
• کاهش تولید گلبول قرمز به هر دلیل
• کاهش ذخیره‌ی فریتین سرم و هموزیدرین
• صدمه زدن به مغز استخوان به وسیله‌ی داروها و انفیلتراسیون سلول‌های تومرال
• عدم جواب کمخونی به اریتروپوئیتین (مثل بیماریهای التهابی و نارسایی کلیه)
• کمبود ویتامین(12 B) و فولیک‌اسید و آهن
• بیماری تالاسمی
• مسمومیت دارویی (مثل داروهای شیمی درمانی)
• افزایش تخریب گلبولی یا خونروی و از دست رفتن خون
• همولیز (نقیصه‌ی اتوایمون)
• هموگلبوبینوپاتی‌ها مثل بیماری سیکل سل
• خونروی (از دستگاه‌های ژنیتال قاعدگی ماهانه و ... ازدستگاه گوارش وسایر اعضای بدن.
علائم و نشانه‌های کمخونی برحسب شدت و سرعت بیماری و سن وخصوصیات فرد مبتلا و بیماریهای زمینه‌یی گوناگون طبی زمینه‌یی مثل آرترو اسکلروز می‌باشند.
علائم اولیه کمخونی
خستگی زودرس، دراصطلاح کم آوردن نفس به هنگام ورزش و کاهش انجام کارهای بدنی است. کمخونی همچنین ممکن است همراه با تشدید آنژین صدری(درد قلبی جلوی سینه) یا درد پا ولنگیدن متناوب به هنگام راه رفتن باشد و درنهایت با نارسایی احتقانی قلب ممکن است همراه شود.
همه‌ی علائم به دلیل کاهش حمل اکسیژن به علت کمخونی است. دراین میان کمبود فقرآهن به دلیل کاهش آنزیم آهن‌دار که در سوخت و ساز سیکل کربس و تولید انرژی به کارمی‌روند ناتوانی درونی عضلات را تشدید می‌کند. در مواردی که خونروی شدید اتفاق افتد کاهش حجم خون کاهش اکسیژن رسانی به انساج را بیشتر می‌کند و ضایعه شدت بیش ازبیش پیدا می‌کند.
سوالی که درمیان مربیان ورزشی وجود دارد این است که چه موقع برای یک ورزشکار لازم است آزمایش غربالگری برای اندازه‌گیری کمخونی انجام شود؟
1ـ غربالگری کمخونی دربین مردان ورزشکار ارزش ندارد. چون رویداد مثبت کاذب به علت فراوانی هموگلوبین پایین دراین جمعیت بارز است. علت عمومی هموگلوبین پایین درمردان ورزشکار انجام ورزش‌های هوازی وافزایش حجم پلاسما است که سبب رقیق شدن هموگلوبین می‌شود.
2ـ نتیجه‌ی غربالگری برای کمخونی در زنان ورزشکار به شکل تضمین شده وجود دارد. چون کمخونی درمیان زنان ورزشکار یک پدیده‌ی معمولی است (حدود 10درصد زنان جوان مبتلا به کمخونی کمبود یا فقرآهن هستند)چون مقدار آهن شیوه‌ی معمول زندگی یا رژیم تغذیه‌ی آنان غالباً کفایت تأمین آهن لازم فیزیولوژیک بدن آنان را نمی‌کند. درزنان ورزشکار خونروی ماهانه وجود دارد چنانچه ازخوردن گوشت در رژیم‌های غذایی خود اجتناب ورزند، به سادگی به کمخونی فقرآهن مبتلا می‌شوند بدون اینکه از آن با خبر باشند اگر به همراه قاعدگی‌ها خونروی‌های شدید وجود داشته باشد، درمعرض خطر بیشتر کمخونی فقرآهن هستند (طول قاعدگی هفت روز یا بیشتر با تعویض نوارهای بهداشتی متعدد روزانه‌ی پرخون، بدون یا با مشاهده لخته‌های خون روی نوارهای بهداشتی) به همراه علائم بالینی تپش قلب و احساس خستگی، کمی انرژی و حوصله، سیاه رفتن چشم درزمان برخاستن ازعلائم شایع نوع شدید کمخونی فقرآهن است.
آزمایش غربالگری با انجام CBC و تعیین مقدار ذخیره‌ی آهن بدن برای زنان ورزشکار لازم و توجیه‌پذیر است. هزینه‌ی مالی تشیخص آن ودرمان وچاره کردن آن آسان است. درکل سودمندی درمان کمخونی کمبود یا فقر آهن برای سلامتی زنان ورزشکار مثبت است و اثر آن دراجرای برنامه‌های ورزشی بسیار وسیع سودمند می‌باشد.
اثر پاسخ ورزش به کم خونی
درزمان استراحت، فرد کمخون ممکن است عوارض کمی داشته باشد مثلاً با تاکیکاردی و افزایش خروجی قلب و افزایش تعداد تنفس، کاهش حمل اکسیژن و گازکربنیک را جبران کند. به علاوه غالباً با انحراف به راست محور منحنی تجزبه‌ی اکسی‌هموگلوبین آزاد شدن درصد اکسیژن را درانساج بالا می‌برد. درزمانی که زیر حداکثر توان ورزشی خروجی مقدار خون قلب و مقدارجریان خون عضلانی درافراد مبتلا به کمخونی سریع‌تر افزایش می‌یابد و درطول زمان ورزش بالا می‌مانند. اما اوج توان درفعالیت ورزشی به دلیل پایین بودن میزان هموگلوبین فرد مبتلا به کمخونی، کم می‌آورد نمی‌تواند با تاکیکاردی و افزایش خروجی قلب جریان خون عضلانی و مقدار اکسیژن لازم آزاد شدنی را جبران کند، درنتیجه ازحصول انرژی لازم کم شده و پیشرفت ورزشی محدود می‌شود.
افراد دچار بیماری کمخونی سیکل سل و تالاسمی با هموگلوبین پایین که درمحدودیت ورزشی شدیدی قرار دارند گزارش‌هایی وجود دارد که آنان می‌توانند درحد تحمل به ورزش بپردازند بدون اینکه درمعرض کریزهای دردناک سیکل سل قرارگیرند.
ازطرف دیگر سیکل سل تریت ناقل سیکل ســـل به دلیل بالا بودن درصد هموگلوبین در CBC محدودیت ورزشی ندارد. (اصولاً سیکل سل تریت علائم بارز و آشکار بالینی ندارد وآزمایش‌های روتین درحد عمومی را طبیعی نشان می‌دهد و بدون انجام الکتروفورز هموگلوبین تشخیص آن غیرممکن است). آمار افراد حرفه‌یی سیکل سل تریت ورزشکار آمریکایی آفریقایی تبار به اندازه‌ی جمعیت طبیعی غیرسیکل سل حرفه‌یی آمریکایی است ولی این آمار به معنی آن نیست که سیکل سل تریت خوش خیم است تعداد زیادی مرگ‌های ناگهانی درجوانان مبتلا به سیکل سل تریت ورزشکار آمریکایی آفریقایی تبار گزارش شده است. این حوادث به نظر می‌رسد بعد از یک افزایش ناگهانی فعالیت جسمانی یا صعود ناگهانی به ارتفاعات یا دراثر حداکثر شدت و فشارهای ورزشی به وجود می‌آیند. دزیدراتاسیون(کاهش شدید آب بدن) بخشی یا پاره‌یی از این مرگ‌های حزن‌انگیز و ناگهانی بوده است.
اثر کمخونی روی تمرین‌های ورزشی
یک فرد مبتلا به کمخونی مزمن همیشه دراجرای رسیدن به رأس حداکثر کوشش وتلاش درانجام تمرین‌های ورزشی به دلیل کمخونی با محدودیت رو به رو است اما آماری که از آزمایش روی حیوانات حاصل شده است چنین تصوری به وجود آورده است که تمرین‌های ورزش هوازی در افراد می‌تواند قدرت وتوان ورزشکار را به حد افراد غیر کمخون مقیم همان مکان و همان شرایط آب وهوایی بالا ببرد.
به علاوه اجرا‌های سنگین و فوق سنگین که حد مشخصی از اعمال عضلات اسکلتی است به طور قابل ملاحظه‌یی می‌تواند قدرت و طاقت تمرین‌های عضلانی را افزایش دهد ولی زنانی که مبتلا به کاهش ذخیره‌ی آهن هستند ولی هنوز کمخونی فقر آهن آنان برملا و آشکار نشده است دارای کاهش ظرفیت قدرت وطاقت عضلانی می‌شوند و این مشکل با مصرف خوراکی آهن مکمل به سادگی تصحیح می‌شود(غربالگری ذخیره‌ی آهن بدن در زمان اردوهای آمادگی مسابقات زمان مناسبی برای انجام آن است).
تدبیر و درمان
زمانی که در نتیجه‌ی درمان، کمخونی به طورکامل اصلاح شود، ظرفیت تمرین‌های ورزشی به حد طبیعی خود باز می‌گردند. برگرداندن هموگلوبین به حد طبیعی درکم‌خونی وابسته به کمبود آهن یا خونروی غالباً ممکن است اما این عمل همیشه برای بیماران تالاسمی یا سیکل سل یا نارسایی کلیه یا نارسایی‌های مغز استخوان ممکن نیست، به خصوص که اخیراً مرگ دربیماران مبتلا به سرطان و بیـمارانی‌که بیماری مزمـن کلیه داشتــــه‌اند و با Erythropoietin stimulating agents به شکل معمول تهاجمی درمان شده‌اند دیده شده است. FDA اخیراً اعلام داشته که دوز داروهای مذکور باید دقیق میزان شود تا بیماران احتیاج به تزریق خون نداشته باشند و هموگلوبین خون آنان از 12گرم در دسی‌لیتر بالاتر نرود. این بیماران با این احوال ممکن است کمخونی مزمن وکاهش ظرفیت تمرین‌های ورزشی را به رغم درمان کافی داشته باشند. علاوه بر موارد فوق محدودیت ورزشی با وجود هماتوکریت طبیعی درنارسایی مزمن کلیه وجود دارد.
ظرفیت ورزشی با درمان اریتروپوئیتین در فردی دچار نارسایی کلیه افزایش می‌یابد اما افزایش پایه‌یی آن هم سطح هماتوکریت که بالا می‌رود قابل انتظار نیست و ظرفیت ورزشی طبیعی حاصل نمی‌شود.
این پدیده برای محققان روشن کرد که نارسایی کلیه علاوه براینکه عضلات را غیرطبیعی می‌کند ظرفیت ورزشی را نیز محدود می‌کند همچنین افرادی با علل نارسایی احتقانی قلب و بیماری مزمن ریه نیز دارای محدودیت ورزشی هستند که رابطه‌یی با کمخونی ندارد. اما کمخونی ممکن است عدم تحمل ورزشی را با کلیه بیماریهای فوق تشدید کند. ولی درمان کمخونی غالباً همراه با بهبودی است.
توصیه‌ها برای تست‌ورزشی
ضربان بالای غیرطبیعی قلب در کمخونی به توانایی فرد در محدوده‌ی اجرای تمرین‌های ورزشی جواب می‌دهد. دریک فرد کمخون تصور می‌شود که تست‌های ورزش هوازی زودتر ازسن و جنس پیشگویی می‌کنند بنابراین ممکن است سبب انتخاب یک پروتکل ورزشی سبک‌تر برای ورزشکار شوند. تست کردن زیر حداکثر تحمل توانایی نیز ممکن است برای اخطار ویا پاسخ به تمرین‌های ورزشی و یا درمان کمخونی کمک کننده باشد.
توصیه‌ها برای برنامه‌های ورزشی
هدف اصلی از ورزش درجمعیت مردم بهبود تحمل (جسمی و روانی) است. تمام اشکال عضلات بزرگ اسکلتی ورزش را می‌پذیرند. شدت ورزش باید متوسط باشد. تناوب بهینه و طول دوره‌ی تمرین و تطابق آن درکم‌خونی شناخته شده نیست. ولی زمان اجرای تمرین‌های ورزشی بعد از درمان و تصحیح کمخونی مطابق معمول وطبیعی می شود. موارد زیر اشاراتی است به تست و تمرین ورزشی درافرادی با بیماریهای خاص زیر:
• درکم‌خونی سیکل سل و سیکل‌تریت‌تمرین‌های ورزشی خیلی شدید و ورزش‌های بسیار تند و شدید، کاهش کمبود آب بدن دراثر افزایش تعریق و تنفس سبب کریز دردناک دربیماران می‌شود بنابراین برای اینگونه افراد ورزش‌های متوسط و نوشیدن مایعات فراوان توصیه می‌شود.
• دربیماری عروق کرونر مشکوک یا شناخته شده یا دربیماری‌های عروق محیطی تمرین‌های ورزشی نیرومند وپرتوان به خصوص درصورتی‌که باکمخونی توام باشند ممکن است سبب پیدایش آنژین صدری یا ظهور لنگیدن متناوب شوند. دراین صورت باید فرد دچارکم‌خونی به دقت تحت نظر برای درمان علت کمخونی قرار گیرد تا علت کمخونی پیدا شده و درمان شود تا برنامه ورزشی قابل تحمل گردد.
• دربیماری‌های عروق محیطی تمرین‌های ورزشی نیرومند وپرتوان ممکن است سبب ظهور لنگیدن متناوب شوند.
توصیه می‌شود به علت شناخته شدن وجود بیماری درایران برای درک بیشتر مربی ازورزشکار جهت پیشگیری از حوادث ناگوار حین تمرین‌های سخت، داوطلبان تیم‌های ورزشی قبل ازورود به تیم برای رد یا اثبات ناقلی سیکل سل وکمخونی فقر آهن غربالگری شوند، به خصوص رشته های ورزشی شنا و کوهنوردی.
ثبت نظر