بررسی اثر مصرف خوراکی گیاه داتوره

داتوره یا تاتوره را در زبان انگلیس با نام‌های ‌Jimsonweed و یا Devilʼs snare می‌شناسند. از نام‌های دیگر این‌ گیاه می‌توان به Thornapple و نیز ‌Moon flower ،Devilʼs weed ،Devilʼs cucumber و‌ Stinkweed اشاره‌ نمود.

* بررسی اثر مصرف خوراکی گیاه داتوره : 

داتوره گیاهی است علفی و یک‌ساله که ۳۰تا‌۱۵۰ ‌سانتی‌متر یا کمی بیشتربلندی دارد‌. ساقه این‌گیاه ضخیم است و برگ‌های آن نسبتاً بزرگ و مثلثی‌شکل یا بیضی‌شکل با حاشیه کنگره‌ای و یا دندانه‌دار می‌باشد و پهنای آن ها به‌حدود ۱۰‌سانتی‌متر می‌رسد. گل‌های گیاه تاتوره مابین ماه‌های خرداد تا شهریور باز‌می‌شوند. این گل‌ها بزرگ و قیفی‌شکل بوده و معمولاً رنگ‌ سفید یا مایل‌ به‌ بنفش دارند. میوه گیاه‌، کپسول خارداری است که در درون آن دانه‌های سیاه‌ رنگی وجود دارد‌. با‌توجه به سمی‌بودن تاتوره و ضرورت شناخت آن، لطفاً به تصویرهای‌۱‌و‌۲ دقت‌فرمایید.

این گیاه در نواحی گوناگون ایران مانند آذربایجان، گیلان، مازندران، خراسان و مناطق دیگر ایران می‌روید‌.

داتوره از تیره سیب‌زمینی(Solanaceae) است‌. گیاهان بسیار زیادی در دامنه تیره سیب‌زمینی جای‌دارند. در‌واقع حدود دو‌هزار‌گونه و نزدیک به ۱۰۰جنس گیاهی را می‌توان در‌این دامنه قرار‌داد.۱۰گونه از گیاه داتوره و نزدیک به ۸۰گونه از تنباکو یا توتون نیز متعلق به‌همین تیره می‌باشند. از‌نظر‌علمی، می‌توان ۹‌گونه تاتوره(D=Datura) را به‌شرح زیر معرفی‌نمود:

D.‌ceratocaula Jacq •
D.‌discolor Bernh •
  D.‌ferox L.‌D.‌innoxia •
D.‌innoxia Mill •
D.‌leichhardtii F.Muell •
D.‌metel •
D.‌quercifolia Kunth •
D.‌stramonium L •
D.‌wrightii Regel •

تاتوره آلکالوئیدهایی‌دارد که سمی هستند و درعین‌حال جنبه درمانی دارند‌. از‌نظر وجود آلکالوئیدهای موجود در تاتوره، باید آن‌را از ‌دسته تروپان‌آلکالوئیدها‌‌ (‌Tropane alkaloide) دانست‌. این آلکالوئیدها ترکیبات دوحلقوی (Coumpound dicyclic) هستند که با جمع‌شدن حلقه پیریمیدین و پیرولیدین ‌(Alkaloids pyrrolidine&‌piperidine) به‌وجود‌ می‌آیند. آلکالوئیدهای موجود در داتوره که خاصیت پاراسمپاتولیتیک و آنتی‌‌کولینرژیک‌‌ (Anticholinergic) دارند شامل آلکالوئیدهای‌آتروپین، هیوسیامین و اسکوپولامین هستند‌. در دانه‌های این‌گیاه‌، علاوه‌بر آلکالوئیدها‌، روغن ثابتی شامل داتوریک‌اسید و سایر اسید‌های‌آلی موجود است. آلکالوئیدهای داتوره اثر پاراسمپاتولیتیک دارند و ترشحات ارگان‌های بدن مانند معده و روده را کاهش‌می‌دهند، از مقدار بزاق و ترشح عرق می‌کاهند، مردمک ‌چشم را گشاد‌‌می‌کنند، اسپاسم دستگاه‌ گوارش را رفع می‌نمایند و با مهار‌گیرنده‌های استیـل‌کولین، انقباض عضلات صاف جدارة‌روده را کاهش‌می‌دهند.

همانطور که اشاره‌شد، داتوره گیاهی سمی است و مصرف ۱۰دانه از‌آن تغییرات چشمگیر جسمی و روانی ایجاد‌می‌کند. خوردن۲۰دانه تاتوره می‌تواند سبب مرگ یک کودک شود‌. یک‌فنجان دم‌کرده از گل‌ها و یا چند برگ‌تاتوره می‌تواند خطرناک و حتی کشنده باشد. اگر فردی از میوه و دانه‌های داتوره استفاده‌ نماید، بتدریج نشانه‌هایی عذاب‌آور در او بروز‌می‌کند. خشکی‌دهان، تاری‌دید، گشاد‌شدن مردمک چشم، تب، قرمز‌شدن دست‌ها و انگشت‌ها‌، حرکات ناموزون و نامتعادل ماهیچه‌ها، ضعف‌شدید‌عضلانی، افزایش ضربان‌ قلب‌، سردرد و سرگیجه، اضطراب و ترس، کاهش‌شنوایی، تغییرات‌بینایی، توهمات ترسناک، گیجی، هذیان و اختلال در عملکرد‌شناختی می‌تواند از‌این نشانه‌ها باشد‌.

در مناطقی ازجهان مانند آمریکای‌مرکزی و جنوبی، از تاتوره به‌عنوان ماده‌ای سکر‌آور و توهم‌زا (هرچند با توهمات نا‌خوشایند همراه است) استفاده کرده‌اند‌. تاتوره نیز شبیه به مواد وهم‌آور مانند ال.اس‌دی و مسکالین‌، بر ادراک و آگاهی انسان اثر‌می‌گذارد و ادراک‌‌بینایی و شنوایی فرد را تغییرمی‌‌دهد. این مواد، علاوه‌‌بر ایجاد توهمات می‌توانند سبب شخصیت‌‌زدایی‌، واقعیت‌‌زدایی و درهم‌آمیختگی حس‌های بینایی و شنوایی فرد گردند‌. در‌پی مصرف این مواد ممکن‌است اختلالات‌شدید ذهنی مانند گم‌‌گشتگی‌ذهنی و عاطفی و نیز ترس‌شدید و افسردگی بروز‌کند. تاتوره نیز یکی‌از گیاهانی است که نوع خاصی از توهم را ایجاد‌می‌کند. اگر خوانندة‌محترم به‌خاطر داشته‌باشد در مقاله‌ای که پیرامون اثر توهم‌زایی مریم‌گلی تقدیم‌شد اشاره‌کردم‌:

کاستاندا‌{کارلوس‌کاستاندا(Carlos Castaneda) که درسال۱۹۲۵‌میلادی در پرو به‌‌دنیا ‌آمد، کتاب‌های شمن ‌باوری پر‌طرفداری نوشته که مورد‌توجه بسیاری‌از علاقه‌مندان به فلسفه و مردم‌شناسی نیز قرار‌گرفته است.} در کتاب سوم خود، برای توضیح مطالب کتابهای گذشته‌اش می‌نویسد: «دون‌خوآن گیاهانی مانند پیوت ‌(Peyote) و قارچ توهم‌زای Psilocybe Mexicana و تاتوره‌(Datura inoxia) را به‌خوبی می‌شناخت و آنها را مورد‌استفاده قرار‌می‌داد.

دون‌خوآن که خود را حکیم و شفادهنده می‌دانسته گمان‌‌می‌کرده است که پس‌‌از مصرف این سه ماده، معرفت‌ و‌ دانایی و حکمت به او عطا‌‌ می‌شود‌. دون‌خوآن، پیوت ‌(مسکالیتو) را معلم و راهنما و محافظ معرفی‌می‌کرد و معتقد بود که پیوت مانند یک معلم، راه درست زندگی را به انسان می‌آموزد‌. دون‌خوآن می‌گوید با مسکالیتو نباید شوخی‌کرد زیرا دراین‌صورت او عصبانی و خشمگین‌می‌شود و از آموزگاری مهربان، به دشمنی ترسناک مبدل‌‌می‌گردد.

به هر روی همانطور‌که اشاره‌ شد، در تاتوره آلکالوئیدهای‌آتروپین، هیوسیامین و اسکوپولامین وجود دارد‌.

آتروپین‌(Atropine)، آلکالوئیدی است که ضدسموم ارگانوفسفره بوده و به‌عنوان پاد‌زهر این مواد شناخته شده‌است. آتروپین را به‌شکل قرص، قطره و آمپول عرضه‌نموده‌اند. این ماده گیرنده‌های استیل‌کولین (Acetylcholine) را بلوک‌می‌نماید. برای‌مثال، استیل‌کولین مردمک چشم را تنگ‌ می‌کند و آتروپین سبب گشاد‌شدن آن می‌گردد‌. استیل‌کولین پیام‌رسان‌‌عصبی‌‌‌‌(Neurotransmitter) در رشته‌های‌عصبی پاراسمپاتیک است که انجام اعمال مهمی را بر‌عهده دارد‌. آتروپین ترشحات بینی، دهان، حلق و برونش‌ها را کاهش‌می‌دهد‌. علاوه‌بر‌این‌ها‌، آتروپین با مهار رقابتی اتصال استیل‌کولین به گیرنده‌های موسکارینی در سیستم عصبی‌مرکزی اثر خود را اعمال‌می‌کند‌. آتروپین برادیکاردی و ایست سینوسی و کمی فشارخون ناشی‌از سوکسینیل‌‌کولین (Succinylcholine Chloride‌) را کنترل‌می‌کند‌. آتروپین با مهار اثر استیل‌کولین بر گیرنده‌های موسکارینی، جهت کاهش حرکات ‌ماهیچه‌های دستگاه‌گوارش و دستگاه‌ادراری کاربرد دارد واز آن برای درمان اسپاسم پیلور و اسپاسم مجرای‌گوارشی استفاده‌می‌شود. آتروپین با اثر سیکلوپلژیک‌/ میدریاتیک ‌(Mydriatic and cycloplegic) به‌صورت قطرة‌چشمی نیز کاربرد داشته و به‌عنوان شل‌کننده عضلات مژگانی نیز به‌کار‌می‌رود‌.

هیوسیامین(Hyoscyamine) که با‌عنوان داتورین‌(Daturine) نیز شناخته‌می‌شود، یک آلکالوئید تروپانی‌(Tropane alkaloid) است که ایزومر چپ‌گرد آن قدرت آنتی‌موسکارینی نزدیک به دوبرابر آتروپین دارد‌. هیوسیامین اسپاسم‌های دستگاه‌گوارش و دستگاه‌ادراری را کاهش‌می‌دهد و از‌این‌رو در درمان زخم‌معده‌، سندرم‌روده تحریک‌پذیر(Irritable Bowel Syndrome) التهاب لوزالمعده‌‌(Pancreatitis‌) و التهاب دیورتیکول‌های جدار روده‌(‌Diverticulitis) کاربرد دارد.

هیوسین سبب خشک‌‌شدن مایعات بدن می‌شود و از‌این‌رو آن‌را برای خشک‌کردن ترشحات‌ریه‌ها، بینی‌و‌گلو به‌کار‌می‌برند. هیوسین یک داروی آنتی‌کولینرژیک ‌(‌Anticholinergic‌) است که بر روده اثر ضد‌اسپاسم دارد و گرفتگی عضلات‌‌روده را برطرف‌‌ نموده و عضلات دیواره معده، روده، مجرای‌صفرا و دستگاه‌ادراری را شل‌‌می‌کند. هیوسین بر مسیرهای‌عصبی که تهوع و استفراغ را کنترل‌می‌کنند اثر‌ نموده و سبب تسکین‌ می‌گردد. همینطور مردمک‌چشم را نیز گشاد‌می‌کند و سبب خشکی مایعات بدن می‌گردد.

اسکوپلامین(‌Scopolamin) با اثر‌تسکینی و آرام‌بخشی خود، روی سیستم اعصاب‌‌ مرکزی اثرمی‌گذارد. این دارو اثرات موسکارینی استیل‌کولین را مهار‌‌نموده و موجب کاهش حرکات دستگاه‌‌ گوارش و بلوک عصب واگ می‌گردد. اسکوپلامین برای پیشگیری‌از تهوع و استفراغ ناشی‌‌از بیماری حرکت (مسافرت‌) نیز سودمند است‌. عوارض مهم اسکوپلامین شامل بی‌قراری، خواب‌آلودگی‌، توهم، تاکیکاردی و تپش‌قلب، خشکی‌دهان و پوست‌، گشاد‌شدن مردمک‌چشم و تاری‌دید‌، یبوست و احتباس ادرار و بروز تب می‌باشد.