هوموسیستینوری؛ علل، نشانه‌ها و آزمایش‌ها

• هوموسیستینوری چیست؟

در هوموسیستینوری، بدن قادر به تجزیه پروتئین‌های خاص نیست. به‌طور خاص، این وضعیت بر یک اسید‌آمینه به‌نام متیونین(Methionine) تأثیرمی‌گذارد.

اسیدهای‌آمینه، بلوک‌های ساختمانی ضروری انسانی هستند. متیونین یک‌پروتئین طبیعی است که نوزادان برای رشد و بزرگسالان برای تنظیم نیتروژن بدن به‌آن نیاز دارند. تمام اسیدهای‌آمینه حاوی نیتروژن می‌باشند، لذا نیتروژن بخش‌مهمی از DNA انسانی است.

اشکال مختلفی از هوموسیستینوری وجود دارد که به‌خاطر نشانه‌هایشان از یکدیگر جدا می‌شوند.

شایع‌ترین شکل آن سیستاتیونین بتاسنتاز (CBS:Cystathionine Beta-Synthase) نام دارد. CBS از انواع دیگر هوموسیستینوری متفاوت است، زیرا باعث نشانه‌های زیر می‌شود:

• نزدیک‌بینی

• جابه‌جایی عدسی‌های قدامی چشم

• افزایش لخته‌شدن خون

• استخوان‌های شکننده یا سایر اختلالات اسکلتی.

CBS همچنین می‌تواند باعث تأخیر در رشد و ناتوانی یادگیری شود.

سایر اشکال ‌کمتر شایع هوموسیستینوری ممکن‌است باعث ایجاد نشانه‌های مختلف دیگری شوند.

• شیوع (Prevalence):

در آمریکا، هوموسیستینوری درهنگام تولد غربالگری‌می‌شود. ولی غربالگری تمام اشکال هوموسیستینوری را تشخیص‌نمی‌دهد و مواردی از بیماری ممکن‌است تا 5سالگی کودک تشخیص‌داده نشود.

مطابق با گزارش اداره خدمات انسانی و بهداشتی آمریکا(HHS)، اعتقاد براین است که هوموسیستینوری برحدود ۱نوزاد از‌هر ۲۰۰ تا ۳۰۰ هزار نوزاد متولدشده در آمریکا تأثیر‌می‌گذارد.

همچنین در بعضی‌از نژادها و ملیت‌های خاص شایع‌تر است. برای نمونه، بنابرگزارشHHS در آمریکا بیماری در سفیدپوستان نیوانگلند که از نژاد ایرلندی هستند، شایع‌تر می‌باشد. دراین گروه، این بیماری یک نوزاد از ۵۰/۰۰۰ نوزاد را تحت‌تأثیر قرارمی‌دهد.

مطابق با گزارش نهادهای ملی سلامت(NIH)، شایع‌ترین نوع هوموسیستینوری درسراسرجهان دریک فرد از ۲۰۰/۰۰۰‌ تا‌۳۳۵/۰۰۰ فرد بروزمی‌کند. علاوه‌براین، به‌نظر می‌رسد در برخی‌از کشورها ازجمله آلمان، نروژ، ایرلند، و قطر، شایع‌تر باشد.

یک‌بررسی، ۶ هوموسیستینوری مرتبط با جهش‌های خاص ژنتیک را دربررسی پانل‌خونی ۱۳۱۳نوزاد یافت. این یافته‌ها نشان‌می‌دهد که هوموسیستینوری از چیزی که محققان قبلاً باور داشتند، شایع‌تر است.

• علل و عوامل خطر(Causes & risk factors):

از آنجا که هوموسیستینوری از نظر ژنتیکی اتوزومال مغلوب است، کودک باید دو نسخه از ژن مغلوب برای هوموسیستینوری را از هر والد به ارث ببرد تا به بیماری مبتلا شود. والدین حامل ژن مغلوب ممکن‌است نشانه‌ای از هوموسیستینوری نداشته باشند.

به گفته محققان، کودک فرد حامل ژن:

• ۲۵ درصد احتمال ابتلا به هوموسیستینوری را دارد.

• ۵۰ درصد احتمال حامل بودن ژن را دارد.

• ۲۵ درصد احتمال مبتلانشدن و حامل نبودن ژن را دارد.

• نشانه‌ها(Symptoms):

در بیشتر موارد هوموسیستینوری، آنزیم سیستاتیونین بتاسنتاز (CBS) کار‌نمی‌کند. درنتیجه، اسیدآمینه‌های متیونین و هموسیستئین نمی‌توانند تجزیه شوند.

این امر موجب تجمع میزان بالای هردو اسیدآمینه درتمام بدن می‌شود که‌می‌تواند سمی بوده و سبب آسیب به سیستم عصبی‌مرکزی (CNS) گردد. نواحی که می‌توانند آسیب ببینند شامل مغز و عروق حامل خون و لنف درسراسر بدن می‌باشند.

نشانه‌های هوموسیستینوری درسال اول زندگی مشهود است. درحالی‌که برخی‌از نوزادان تحت‌تأثیر هوموسیستینوری خفیفی قرارمی‌گیرند، این نشانه‌ها ممکن‌است با ورود فرد به‌ دوران‌کودکی و حتی بزرگسالی بدتر شوند.

نشانه‌ها ممکن‌است شامل موارد زیر باشند:

• نزدیک‌بینی یا جابه‌جایی عدسی‌چشم

• پوست و مو رنگ‌پریده

• استخوان‌های ضعیف

• انحنای جانبی ستون‌فقرات

• بازو و پای بلند و نازک

• تغییر‌شکل سینه

• تأخیر در رشد و ناتوانی در یادگیری

• مشکلات رفتاری

نشانه‌هایی که کمتر شایع هستند عبارتند‌از:

• میزان پایین گلبول‌قرمز که در‌آن سلول‌های خون بزرگتر‌از حدطبیعی هستند (کم‌خونی مگالوبلاستیک)

• ناتوانی نوزادان در رشد و افزایش مورد انتظار وزن

• مشکلات مربوط به‌حرکت و راه‌رفتن

• تشنج

درصورت مصرف‌ غذایی توسط کودک که بدن نمی‌تواند آن‌را تجزیه‌کند، ممکن‌است که بسیاری‌ از‌این نشانه‌ها بدتر‌شوند. آنها همچنین به‌خاطر دوره‌های بیماری و عفونت نیز تحریک‌می‌گردند.

• عوارض (Complications):

جدی‌ترین عارضه هوموسیستینوری لخته‌شدن خون است، که می‌تواند کشنده باشد و خطر سکته‌مغزی را افزایش‌دهد.

ناتوانی‌ذهنی نیز امکان‌پذیر است، اما اگر هوموسیستینوری زود تشخیص‌داده و با‌موفقیت درمان‌شود، خطر می‌تواند کاهش‌یابد.

عدسی جابه‌جا شده چشم می‌تواند به بینایی آسیب برساند. جراحی جایگزینی عدسی ممکن‌است برای کمک به برخی‌از افراد نیاز باشد.

• تشخیص هوموسیستینوری:

معاینات‌چشم ممکن‌است به شناسایی برخی از نشانه‌های شایع هوموسیستینوری، از‌قبیل نزدیک‌بینی و عدسی جابه‌جا شده، کمک‌نماید.

نشانه‌های واضحی که ممکن‌است باعث شوند پزشک برای هوموسیستینوری آزمایش بگیرد، این ‌است که آیا کودک باتوجه به سنش بسیار لاغر و بیش‌ازحد قدبلند بوده و یا طبق انتظار رشد نمی‌کنند.

علاوه‌براین، پزشک نشانه‌های تغییرشکل ‌سینه، انحنای ستون‌فقرات و عدسی جابه‌جاشده چشم را نیز بررسی می‌نماید.

آزمایش‌های چشم ممکن‌است مشکلات بینایی و آزمایش اشعه‌ایکس ممکن‌است نشانه‌هایی از استخوان‌های ضعیف‌ را نشان‌دهد. آزمایش ژنتیک، غربالگری اسید‌آمینه، بیوپسی‌‌کبد و آزمایش‌های آنزیم‌های‌کبدی نیز برای تشخیص هوموسیستینوری به‌کار‌می‌روند.

• آزمایش ژنتیک:

محققان آزمایش ژنتیک را برای افرادی توصیه‌می‌کنند که سابقه‌خانوادگی هوموسیستینوری داشته و قصد‌دارند صاحب ‌فرزند شوند.

با‌این‌حال، از‌آنجا‌که این بیماری ناشی‌از جهش‌ژنتیکی است، نمی‌توان از‌آن پیشگیری‌کرد. تنها دلیل انجام آزمایش ژنتیک این ‌است که افراد از خطر داشتن جهش‌ژن مربوط به هوموسیستینوری آگاه‌شوند.

• درمان:

هیچ درمان اختصاصی برای هوموسیستینوری وجود ندارد. اگرچه می‌توان آن‌را با محدودیت‌های رژیم‌غذایی، مکمل‌ها و داروها درمان‌کرد. دوز بالای مکمل‌هایB6 برای برخی‌از افراد مفید بوده‌است و بیشتر این بیماران نیاز خواهند‌داشت که مکمل‌هایB6 را تا آخر‌ عمر‌خود مصرف‌نمایند.

گروهی که به ‌درمان‌هایB6 پاسخ‌نمی‌دهند، باید رژیم‌غذایی‌کم‌‌متیونین را دنبال‌کنند. نمونه‌هایی از غذاهای حاوی مقادیر بالای آمینواسیدمتیونین که باید از آنها اجتناب شود، عبارتند‌از:

• برخی‌از گوشت‌ها و ماهی‌ها

• تخم‌مرغ

• سویا

• لبنیات

• فندق و لوبیا

یکی دیگر‌از گزینه‌های درمانی استفاده‌ازBetaine است، نوعی ماده‌غذایی که کمک‌می‌کند تا اسیدآمینه هوموسیستئین از جریان‌خون خارج شود. مصرف اسیدفولیک با بتائین نیز ممکن‌است سودمند باشد.

• چشم‌انداز(Outlook):

درصورت تشخیص سریع بیماری و درمان موفق، افراد مبتلا به هوموسیستینوری می‌توانند زندگی‌طبیعی خود را داشته‌باشند. با‌این‌حال، لخته‌شدن خون می‌تواند مشکلات مربوط به‌سلامتی و گاهی عوارض‌کشنده را به‌همراه داشته باشد.