کرمانشاه که بودم، چوپان جوانی را دیدم که خودش و سگش با قارچ‌سمی مسموم‌شده و خوشبختانه هر‌دو از خطر‌مرگ نجات‌یافته بودند. چوپان می‌گفت صبح روز بعد‌از رعد‌و‌بـرق و بارندگی شدیـد، هزاران قارچ رویـیده بود. من با اینکه قارچ‌های سمی را می‌شناسم یک قارچ کوچک را که فکر‌کردم سمی نیست برداشتم و پس‌از آنکه روی آتش کباب‌کردم کمی از آن‌را خوردم و مابقی را به‌طرف سگم پرتاپ‌کردم، سگ جوانم از روی بازیگوشی به‌سوی آن تکه قارچ پرید و آن‌را در دهانش گذاشت، اما دیدم که آن‌را بیرون انداخت (سگ‌ها در برابر قارچ‌سمی حساس هستند و با خوردن قارچ آمانیتا فالوئیدس مسموم‌می‌شوند و ممکن‌است در‌اثر خوردن این قارچ با استفراغ و اسهال و نکروز هموراژیک کبد از‌بین‌بروند). چوپان گفت آن روز بعدازظهر کمی دل‌درد داشتم، وقتی غذای سگ‌های گله را دادم، این سگ میل به غذا نداشت و ناراحت به‌نظر‌می‌رسید، ساعتی بعد دچار استفراغ شدید شد و بدنش می‌لرزید، من نیز بعد‌از‌شام دچار دل‌درد شدید شدم و چندین‌بار استفراغ‌کردم و سرگیجه‌گرفتم؛ خواست خدا بود که درمان مؤثر باشد و زنده‌بمانم.
قارچ‌ها انواع زیادی دارند. بسیاری از آنها قابل‌خوردن هستند و سبب مسمومیت نمی‌شوند. اما قارچ‌هایی هستند که مصرف کم آنها نیز ایجاد مسمومیت می‌کند و می‌توانند با تخریب ارگان‌های حیاتی بدن به‌سرعت کشنده باشند. قارچ Amanita phalloides را با‌عنوان کلاهک مرگ (Death cap) می‌شناسند. کلاهک‌مرگ تاکنون جان هزاران‌تَن را گرفته‌است. Amanita phalloides قارچی است کشنده و نباید آن‌را با هیچ قارچ دیگر اشتباه‌گرفت.
α-Amanitin یا Alpha-Amanitin ماده سمی این قارچ است که روی ارگان‌های بدن مانند کلیه‌و‌کبد اثر سمی داشته و معمولاً کشنده می‌باشد. قارچ آمانیتا‌فالوئیدس که کلاهکی به‌رنگ سفید یا صورتی دارد، از گونه A.phalloides و از خانواده Amanitaceae می‌باشد. برای آگاهی بیشتر می‌توان طبقه‌بندی اصلی آن‌را در جدول زیر ملاحظه‌نمود:
باید توجه‌داشت که تمام قسمت‌های قارچ Amanita phalloides کشنده و مرگبار می‌باشد. سم‌کشنده قارچ در‌برابر خشکی و گرما نیز مقاومت می‌نماید و از‌این‌رو پختن و جوشاندن آن نیز سم را خنثی نمی‌کند. کلاهک مرگ با رنگ سفید مایل به زرد و یا زرد تا سبزِ‌زیتونی خود، ساقه‌ای سفید با حلقه‌ای مجزا دارد. طول پایه در‌حدود ۱۰سانتی‌متر بوده و تیغه‌های سفیدرنگ زیر چتر مرگ به ساقة قارچ متصل نیستند و حلقه دور ساقه و ساختار فنجانی شکل قاعده قارچ، آن‌را مشخص‌می‌کند (تصویر۱).
شناخت قارچ سمی از قارچ‌خوراکی به‌سادگی امکان‌پذیر نیست. گزارش‌هایی وجود دارد که نشان‌می‌دهد افرادی فریب شباهت ظاهری قارچ‌های‌سمی با قارچ‌های خوراکی را خورده و با از‌دست‌دادن احتیاط به‌خوردن چند قارچ پرداخته‌اند و دچار مسمومیت شدید و حتی مرگ شدهاند.
کلاهک مرگ از قارچ‌های بومی کشورهای اروپایی می‌باشد. البته رویش این قارچ را می‌توان در تمامی مناطق جنگلی، از‌جمله ایران مشاهده‌نمود. قارچ همزیست درختان جنگلی، مانند درختان بلوط است و اشخاصی‌که به جنگل می‌روند ممکن‌است با خوردن مقدار بسیار کمی ازاین قارچ دچارمسمومیت شدید و حتی مرگ شوند. با دقت به تصاویر۲تا۵ می‌توان کلاهک مرگ را شناخت.
نشانه‌های مسمومیت چندساعت پس‌از خوردن کمی از قارچ آمانیتا فالوئیدس ظاهر‌می‌شود. درد‌شکم، استفراغ و اسهال شدید آبکی و خونی، تعریق زیاد، مشکلات تنفسی، تشنج و اختلالات عصبی پس‌از یک دوره‌کمون کوتاه (چندساعت تا دو روز) و ایجاد آسیب شدید به‌کبد و کلیه، از نشانه‌های مسمومیت مصرف قارچ می‌باشد. حتی ممکن‌است فردی با خوردن نصف کلاهک قارچ‌سمی جان خود را از‌دست‌بدهد و یا برای زنده‌ماندن نیاز به پیوند کبد داشته باشد. گزارش‌های متعددی از مرگ فردی و گروهی، پس‌از خوردن قارچ Amanita phalloides ارائه شده‌است که لزوم دقت و احتیاط را خاطرنشان می‌سازد.
البته باید توجه‌داشت که قارچ‌ها انواع زیادی دارند و بیش‌از ۳۰هزار نوع قارچ شناخته شدهاند که همگی این قارچ‌ها سمی و کشنده نیستند. اما افرادیکه تخصص در شناسایی قارچ‌های سمی ندارند، نباید به شباهت ظاهری قارچ توجه نموده و آن‌را بخورند. با مصرف قارچ‌سمی، گاهی گروهی‌از افراد یک منطقه به‌شدت مسموم‌می‌شوند. گزارش‌های زیر که بارها‌وبارها در ایران انتشار‌یافته، نشان‌دهندة اثر سمی و مرگ‌آور قارچ‌های سمی می‌باشد:
«۳۰تَن در‌طول یک‌هفته گذشته براثر مصرف قارچ‌های‌محلی در خرم‌آباد مسموم و روانه بیمارستان شدند».
«...پسر بچه‌ای ۹ساله به‌دلیل خوردن قارچ‌سمی فوت‌نمود. این نوجوان پس‌از انتقال به تهران و به‌دلیل مسمومیت از‌دنیا‌رفت...».
«... ۷۲۱تَن براثر مصرف قارچ سمی مسموم شدهاند که ازاین تعداد ۱۹۰تَن بستری، ۵۲۲تَن ترخیص و ۹تَن نیز فوت شدند».
«...در کرمانشاه از ۲۹۳تَن مسموم ناشی‌از مصرف‌قارچ، ۶۷تَن بستری، ۲۱۹تَن ترخیص و ۷تَن فوت‌شده‌اند».
« در زنجان ۵۵تَن مسموم گشتند که ازاین تعداد ۴۶تَن بستری و ۹تَن ترخیص شدهاند».
«در آذربایجان غربی ۷۲تَن مسموم شدند که ازاین تعداد ۳۲تَن بستری و ۴۰تَن ترخیص‌شدند».
«...در لرستان ۱۵۴تَن مسموم‌شدند که از‌این‌تعداد ۲۲تَن بستری، ۱۳۱تَن ترخیص و ۱تَن فوت شده‌است».
« در ایلام نیز ۳۳تَن مسموم‌شدند که از‌این‌تعداد ۶تَن بستری شدهاند».
انواع قارچ‌های‌سمی (بیشتر در فصل‌های بهار و پاییز) در چمنزارها و جنگل‌های مناطقی از ایران مانند گیلان، مازندران، گلستان، آذربایجان و مناطق غربی‌کشور می‌رویند و مصرف آنها سبب مسمومیت‌های شدید‌می‌گردد. برخی‌ازاین قارچ‌ها ظاهراً تفاوت محسوسی با قارچ‌های‌خوراکی ندارند و شناخت آنها به تخصص و تجربه نیاز دارد.
برخی‌ازاین قارچ‌هـای‌سمی با مهارRNA پلیـمراز (RNA polymerases) و در‌نتیجه مهار فرایند رونویسی، سنتزپروتئین را کاهش‌می‌دهند و برخی‌از آنها با نابود‌کردن سلول‌های‌کبد و ایجاد کمای کبدی سبب مرگ فرد می‌شوند.
قارچ(Fungus) یا قارچ‌ها(Fungi)(Funguses) را نمی‌توان گیاه یا جانور به‌شمار‌آورد. آنها، گروه‌جداگانه‌ای از یوکاریوت‌ها(Eukaryote) هستند. در دیواره یاخته‌های قارچ‌ها، کیتین(Chitin) وجود دارد. کیتین یک پلیمر با زنجیر بلند از N-acetylglucosamine می‌باشد. قارچ‌ها نمی‌توانند عمل فتوسنتز یا سنتزنوری(Photosynthesis) را انجام‌دهند و مواد‌غذایی خود را با جذب مولکول‌های حل‌شده به‌دست می‌آورند. به‌این‌ترتیب می‌توان گفت که قارچ‌ها دسته‌ای از یوکاریوت‌ها هستند که کلروفیل و آوند ندارند، اما دیواره یاخته‌ای داشته و پیکره برخی از آنها تک‌سلولی و عده‌ای از آنها پرسلولی می‌باشد. تولید‌مثل آنها، هم از‌طریـق جنسی و هم به‌شکل غیر‌جنسی (Asexual reproduction) انجام‌می‌شود. فاقد ریشه و برگ هستد، تحرک ندارند و از مواد‌آلی استفاده‌می‌کنند.
در پایان، پیش‌از اشاره‌ای کوتاه به مشخصات قارچ‌سمی، تأکید‌می‌شود افرادیکه به کوه و دشت و جنگل می‌روند و تخصصی در شناخت قارچ‌های‌سمی ندارند، مطلقاً از مصرف قارچ‌های خودرو اجتناب‌نمایند. اگر فردی احتمال سمی‌بودن قارچ مصرفی را بدهد، نباید منتظر ظهور نشانه‌های مسمومیت باشد. زمانی‌که مسمومیت دیرتر بروز‌کند، خطر آسیب‌دیدن ارگان‌های حیاتی بدن مانند کلیه و کبد و نیز خطر‌مرگ افزایش‌می‌یابد و کار درمان را بسیار مشکل می‌سازد. بنابراین توصیه‌می‌شود که به محض تردید در سمی‌بودن قارچ مصرفی، به مراکز فوریت‌های پزشکی مراجعه شود.
همانطور‌که پیشتر اشاره‌شد، قارچ‌های‌سمی آمانیتا‌فالوئیدس‌معمولاً در فصل بهار و پاییز ظاهر‌می‌شوند. آنها در زمین‌های جنگلی‌رشد نموده و بسیار معمولی هستند.
کلاهک (Cap) قارچ سمی شبیه به چتر است، یک‌فنجان (Cap) گرد در قاعده آن دیده‌می‌شود، حلقه‌ای(Ring) در اطراف ساقه آن موجود بوده و وجود تیغه‌های لامل(Gills=lamellae) نازک و سفید زیر کلاهک این قارچ، نشانة سمی‌بودن آن می‌باشد.
ثبت نظر