کاهش گلبولهای سفید درفرآورده‌های سلولی خون

درفرآورده‌های کنسانتره‌ی‌پلاکتی و گلبول‌قرمز متراکم که اصطلاحاً فرآورده‌های سلول‌خون نامیده می‌شوند، مقادیری گلبول‌سفید (لکوسیت) نیز وجود دارد که نه‌تنها برای گیرنـده‌ی خون سودمند نیست بلکه ممکن‌است دربرخی موارد باعث بروز عوارض مختلفی در وی شود. در‌500 میلی‌لیتر خون کامل حدود 9‌10 لکوسیت وجود دارد که 90درصد آن در فرآورده‌ی گلبولهای‌قرمز متراکم و 8 درصد نیز در فرآورده‌ی‌ کنسانتره‌ی‌پلاکتی باقی می‌ماند.
عوارض ناشی‌از تزریق لکوسیتهای موجود درفراورده‌های خونی:
1ـ واکنش تب‌زای غیرهمولیتیک (Febrile Non Hemolytic Reaction): شایع‌ترین واکنش ناشی از تزریق خون است که اغلب در پایان ترانسفیوژن بروز می‌کند. این واکنش به افزایش درجه حرارت بدن به میزان یک درجه سانتی‌گراد یا بیشتر، بدون هردلیل دیگری در طی انتقال فرآورده‌های‌‌خونی اطلاق می‌شود. تشخیص این واکنش مستلزم رد سایر عوامل تب‌زا مانند آلودگی باکتریال خون وواکنش‌همولیتیک حاد است. با اینکه علامت مشخصه‌ی این واکنش، تب است اما احتمال بروز علائمی نظیر لرز، احساس سرما، سردرد و تهوع نیز وجود دارد. علت بروز  این عارضه، ایجاد واکنش بین آنتی‌ژنهای موجود روی گلبولهای سفید‌ اهدا‌کننده با آنتی‌بادی‌های موجود در‌بدن گیرنده‌ی‌خون که از قبل به این آنتی‌ژنها حساس شده‌اند، می‌باشد. این واکنش‌معمولاً درافرادی که سابقه‌ی دریافت متعدد فرآورده‌های‌خونی داشته و همچنین درخانم‌هایی که سوابق بارداری مکرر دارند، رخ می‌دهد. با‌کاهش تعداد گلبولهای‌سفید موجود درفرآورده‌های سلولی خون به پایین‌تراز 5 میلیون عدد در هرواحد، این عارضه به میزان زیادی کاهش می‌یابد.
2ـ آلوایمونیزاسیــون نسبت به آنتــی ژن‌های لکـوسیـتــی
(HLA Alloimmunization): آلوایمونیزاسیون به معنای ایجاد پاسخ ایمنی در یک فرد نسبت  به آنتی ژن‌های فرد دیگر از همان‌گونه می‌باشد. جلوگیری ازآلوایمونیزاسیون در بیماران در انتظار پیوند، بیماران شیمی‌درمانی و نیز بیمارانی که به‌طور مداوم خون دریافت می‌کنند، بسیار اهمیت دارد. حداقل تعداد لکوسیتی که منجر به آلوایمونیزاسیون نسبت به آنتی‌ژنهای لکوسیتی (HLA) می‌شود 10⁶‌×5-1 می‌باشد.
3ـ مقاومت به تزریق پلاکت (Platelet refractoriness): یکی از عوارض آلوایمونیزاسیون، مقاومت در برابر تزریق پلاکتها است که موجب عدم افزایش قابل‌انتظار پلاکتها دربدن متعاقب تزریق کنسانتره‌ی‌پلاکتی می‌گردد.
4ـ انتقال عفــونت‌های منتـقـله ازطـریـق لکـوسیتـها:
سایتومگالوویروس(CMV) یک ویروس شایع درجوامع مختلف است واغلب افراد درطول زندگی به این ویروس آلوده می‌شوند. این ویروس در‌بدن افرادسالم به صورت نهفته در گلبولهای سفید زندگی می‌کند. آلودگی به این ویروس درافراد سالم هیچگونه عارضه و بیماری ایجاد نمی‌کند اما در‌افرادی که سیستم ایمنی آنها به هر‌دلیل تضعیف شده باشد ممکن‌است منجر به بروز عوارض مهم و بعضاً خطرناکی گردد. ویروس لنفوتروپیک سلول T انسانی (HTLV-1) نیز ممکن‌است ازطرق لکوسیتهای موجود درفرآورده‌های خونی منتقل شود.
کاهش لکوسیتها درفرآورده‌های خونی، روشی مناسب و مؤثر برای پیشگیری ازعوارض ناخواسته‌ی فوق متعاقب مصرف این فرآورده‌ها خواهد بود.
روشهای کاهش لکوسیتهای موجود در فرآورده‌های خونی:
 1ـ سانتریفوژ (Centrifugation)
2ـ شستشو (Washing)
3ـ آفرزیس (Apheresis)
4ـ‌استفاده‌از فیلترهای کاهنده‌ی ‌‌لکوسیتی‌‌(Leukocyte filration)  که دراین میان فیلتراسیون با‌استفاده از فیلترهای کاهنده‌ی لکوسیتی رایج‌ترین و مؤثرترین روش حذف لکوسیت‌ها می‌باشد. قطر منافذ این فیلترها 2تا5 میکرون بوده و اساس این روش، عبور سلول‌ها از منافذ موجود در فیلتر متناسب با اندازه‌ی‌ آنها می‌باشد به طوری که گلبولهای قرمز خون که انعطاف‌پذیرند وپلاکت‌ها ازآنها عبور کرده ولی لکوسیت‌ها عبور نمی‌کنند. فیلترهای کاهنده‌ی‌لکوسیت  توانایی کاهش تعداد لکوسیتهای موجود درفرآورده‌های‌خونی را تاحد کمتر از 10⁶‌×5 دارند.
فیلتراسیون به یکی از سه روش زیر انجام می‌شود:
1ـ فیلتراسیون قبل‌از ذخیره‌سازی (pre-storage): دراین روش از ابتدا جهت جمع‌آوری خونهای اهدایی درسازمان انتقال خون، ازکیسه‌هایی که دارای فیلترهای کاهنده‌ی لکوسیتها هستند، استفاده می‌گردند. کیسه‌ی حاوی خون کامل بعد ازخونگیری از اهداکننده و قبل‌از فیلتراسیون به‌منظور کاهش دمای کیسه‌ی‌خون، به‌مدت حداقل دو ساعت در‌دمای 20 تا24 درجه سانتی‌گراد درحالت سکون قرارداده می‌شود که رعایت این مهم جهت تسهیل در‌انجام فیلتراسیون ضروری است. سپس کیسه‌ی فیلتردار حاوی خون کامل به‌همراه متعلقات آن، دردستگاه سانتریفیوژ قرار‌داده شده و با دور، زمان و دردمای مشخص سانتریفیوژ می‌شود. با به‌کارگیری روشهای عملکرد استاندارد سازمان انتقال‌خون،گلبولهای قرمز از فیلتر کاهنده‌ی‌لکوستی عبور داده شده، وارد کیسه‌ی اصلی حاوی محلول نگهدارنده گردیده و به‌این ترتیب فرآورده‌ی‌ گلبول‌قرمز کم لکوسیت تهیه می‌شود. حجم کیسه‌های دارای فیلتر کاهنده‌ی لکوسیتی براساس کارخانه‌ی سازنده‌450‌تا‌500 میلی‌لیتر بوده وحجم فرآورده‌ی‌ گلبول‌قرمز متراکم کم لکوسیت تهیه شده حدود‌250‌میلی‌لیتر است. مطلوب‌ترین روش حذف گلبولهای‌سفید، روش فیلتراسیون قبل‌از ذخیره‌سازی می‌باشد زیرا با حذف زود هنگام لکوسیتها از کیسه‌ی‌خون، سایتوکاینها (ماده‌یی که درطی مدت نگهداری به‌‌مرور از‌گلبولهای سفیدی که تخریب می‌شوند ترشح شده و ممکن‌است مسوول بروز برخی‌از عوارض ترانسفیوژن باشند) تولید نمی‌شوند. با توجه به آنکه فیلتراسیون درمراکز انتقال خون انجام می‌شود کنترل فرآیند وکیفیت فرآورده صورت گرفته به طوری که فیلتراسیون به نحوی انجام می‌شود که تعداد گلبولهای سفید باقیمانده بیش از 5 میلیـون در هر واحـد نبوده و   85درصد گلبولهای قرمز موجود درکیسه‌ی اولیه نیز حفظ گردد.
2ـ فیلتراسیون پس از ذخیره‌سازی (post-storage): این روش براساس اعلام نیاز، قبل از ارسال خون به مرکز درمانی در سازمان انتقال خون و یا قبل ازارسال خون به بخش، در بانک خون بیمارستان انجام می‌شود. دراین نوع فیلتراسیون، قطعات سلولی ناشی از تخریب لکوسیتها وسیتوکاین‌هایی که در طی‌مدت نگهداری خون تولید شده‌اند ممکن‌است از فیلتر عبور نموده و عوارض ایجاد نمایند.
3ـ فیلتراسیون قبل از تزریق (bedside): در روش سوم از فیلترهای کاهنده‌ی لکوسیتی در زمان تزریق خون دربستر بیمار استفاده می‌شود. با توجه به اینکه در این روش کنترل کیفیت فرآورده‌ و فرآیند توسط انتقال خون و بانک خون مقدور نبوده و همچنین قطعات سلولی ناشی از تخریب لکوسیتها وسیتوکاین‌ها تولید شده از فیلتر عبور می‌کنند،کارایی این روش نیز پایین است.
مجموعه‌پلاکتی متراکم کم لکوسیت: در سازمان انتقال خون برای تهیه‌ی این فرآورده‌، 4 تا6 واحد کنسانتره‌ی تک‌واحدی پلاکت با ABO یکسان را درشرایط کنترل شده با هم مخلوط (pooled) نموده و کیسه‌ی فیلتردار را با ‌استفاده از دستگاه اتصال استریل، به کیسه‌ی حاوی مجموعه‌ی‌‌پلاکتی متراکم متصل می‌نمایند. سپس براساس روشهای عملکرد استاندارد سازمان انتقال خون، فیلتراسیون انجام و پلاکتها وارد کیسه‌ی مخصوص نگهداری مجموعه‌ی پلاکتی متراکم کم لکوسیت می‌شوند. تاریخ انقضای مجموعه‌ی پلاکتی متراکم کم لکوسیت، معادل کوتاهترین تاریخ انقضای مربوط به واحدهای پلاکت در‌نظرگرفته می‌شود. برای تهیه‌ی فرآورده‌ی‌ پلاکتی کم لکوسیت از روش آفرزیس نیز می‌توان استفاده نمود.
در‌سازمان انتقال‌خون، فرآورده‌ی‌ گلبول‌قرمز متراکم کم‌لکوسیت به‌طور معمول جهت مصرف بیماران مبتلا به تالاسمی‌ماژور ونیز براساس اعلام نیاز با درخواست دریافت شده از مراکز‌درمانی، برای سایر بیماران مربوط تهیه و واگذار می‌گردد. فرآورده‌ی پلاکت متراکم کم‌کوسیت بر‌اساس اعلام نیاز مراکز  درمانی به روش مشروح فوق تهیه (حجم فرآورده تولیدی معادل 4 واحد کنسانتره‌ی تک‌واحدی پلاکت می‌باشد) ویا به روش پلاکت فرزیس (حجم فرآورده‌ی‌ تولیدی معادل 6 واحد کنسانتره‌ی تک‌واحدی پلاکت می‌باشد) تهیه شده و دراختیار مراکز‌درمانی درخواست‌کننده قرار‌می‌گیرد.