پیشگیری‌از اختلالات لوله‌عصبی در جنین

لازمة تولد یک نوزاد سالم و کاملاً طبیعی، تشکیل به موقع و رشد به اندازه اندام‌ها و ارگان‌های بدن جنین و کارکرد طبیعی اعضای‌بدن وی می‌باشد. درطی ۲الی۸هفته نخستین زندگی درون‌رحمی که دورة رویانی نامیده می‌شود، مهم‌ترین زمان برای تشکیل و رشد اندام‌ها و ارگان‌های مختلف بدن است. اگر هرعامل ناهنجاری‌زا (تراتوژن) توسط مادر باردار در این زمان، مصرف شود ممکن‌است تشکیل یا رشد ارگان‌های مختلف بدن،‌ جنین وی را تحت‌تأثیر قرارداده و سبب پیدایش ناهنجاری‌های مختلف برای جنین شود.

یکی از ناهنجاری‌های جدی و مهلک برای جنین انسان، اختلالات مربوط به لوله‌عصبی(مغز و نخاع) می‌باشد که تحت‌عنوانNTDها(Neural Tube Defects) شناسایی می‌شوند. این دسته از ناهنجاری‌ها با تحت‌تاثیر قراردادن رشد و تکامل مغز و نخاع، سلامت انسان را تحت‌تاثیر قرارمی‌دهند و سبب پیدایش عوارض متعدد برای جنین انسان و در مراحل بعد، برای نوزاد و یا یک فرد بالغ خواهندشد. ازجمله این ناهنجاری‌ها، می‌توان به‌عدم تشکیل جمجمه و مغز، مهره شکافدار و نخاع بیرون زده، اشاره‌کرد.  شناسایی علل مسبب و پرهیز از‌آن در دوران بارداری، نقش‌مهمی در تأمین سلامت جنین دارد.

مهره شکافدار یا نخاع بیرون‌زده (Spina Bifida) چیست؟

اگر به‌دلیل وجود تراتوژن‌های مختلف درطی بارداری، مهره‌های ستون‌فقرات جنین، دچار ترک و بازشدگی شوند، در این صورت، نخاع، به‌صورت یک توده، دچار بیرون‌زدگی می‌شود و عوارض متعدد حرکتی، عصبی برای جنین، به‌وجود می‌آید.  نخاع بیرون‌زده، ممکن‌است در هرقسمتی از گردن تا پایین‌کمر، مشاهده شود و شدت آن ممکن‌است کم یا زیاد باشد. از طرفی، ناهنجاری مذکور، سبب اختلالات متعدد بعداز تولد می‌شود که با عمل‌جراحی، تا‌حدی قابل‌اصلاح است اما نباید فراموش‌کرد که مهم‌ترین فاکتور درچنین ناهنجاری‌هایی، پیشگیری‌از پیدایش آنهاست. در ادامه، علل مهم ایجاد چنین عارضه‌ای و همچنین راه‌های پیشگیری از‌آن، آمده‌است.

۱ـ دیابت مادر از علل مهم بروز ناهنجاری‌های جنین می‌باشد. در‌واقع می‌توان گفت، دیابت با بروز ناهنجاری‌های مختلف، مانند بروز اختلالات‌سروصورت، اندام‌ها، کلیه، قلب و گوارش، سلامت‌جنین را تحت‌تاثیر قرارمی‌دهد. یکی‌از اختلالاتی که به‌دنبال دیابت مادر در جنین، بروز می‌کند، اسپاینابیفیدا می‌باشد. هرچقدر دیابت مادر، طولانی‌تر و وخیم‌تر باشد، احتمال بروز ناهنجاری‌های مختلف، در جنین، بیشتر خواهد بود. بنابراین باید به تمامی زنان مبتلا به دیابت، توصیه‌شود که سطح قندخون خود را قبل از اقدام به بارداری، کنترل و پایش کنند. همچنین به‌منظور کشف دیابت بارداری، باید تمامی زنان باردار، در اولین مراقبت بارداری و سپس در‌طی هفته‌های ۲۴تا۲۸‌بارداری خود یا هر‌زمانی‌که نشانه‌ای از بروز دیابت در آنان مشاهده‌شود، تحت بررسی‌های لازم به‌منظور شناسایی و درمان به موقع دیابت قرارگیرند. پیاده‌روی و ورزش‌های سبک و غیرمضر، از ابتدای بارداری و همچنین توجه به مصرف یک رژیم‌غذایی متعادل و مطلوب، نقش مهمی در کاهش‌دیابت درحاملگی و عوارض ناشی‌‌از‌آن دارد.

۲ـ‌ مصرف داروها توسط مادران باردار نیز از علل مهم بروز ناهنجاری در جنین می‌باشد. داروهای خطرناک مانند داروهای ضدصرع مانند فنی‌توئین و  فنوباربیتال با مکانیسم‌های مختلف، سبب بروز ناهنجاری‌های متعدد در جنین مانند شکاف لب، شکاف‌کام، اسپاینابیفیدا و اختلالات دیگر می‌شود. البته قطع داروهای ضدصرع به هیچ‌وجه در بارداری یا قبل از آن، اقدامی عاقلانه نیست و ممکن‌است سلامت مادر را به خطر بیندازد. زنان مصرف‌کننده داروهای خطرناک مانند داروهای ضدصرع و ضدمیگرن یا داروهای دیگر، باید پیش‌از اقدام به بارداری یا هنگام ‌آگاهی از بارداری خود، تحت مشاوره دقیق و تنظیم مناسب دوز داروها قرارگیرند تا علاوه‌بر پیشگیری‌از بروز صرع در مادر، از ایجاد ناهنجاری در جنین نیز پیشگیری شود و در مراحل بعدی بارداری، با بررسی و انجام آزمایشات تکمیلی، از سلامت جنین، اطمینان حاصل‌شود.

۳ـ افزایش درجه‌حرارت بدن زنان باردار، به‌هرطریقی مانند استفاده‌از دوش آب‌داغ، سونا، قرارگیری طولانی، در معرض گرما یا تب در دوران بارداری به‌خصوص در ابتدای تکامل‌جنین، یکی‌از علل احتمالی بروز ناهنجاری‌های لوله‌عصبی در جنین می‌باشد. بنابراین تمامی زنان در دوران بارداری خود، باید مراقب افزایش درجه حرارت بدن خود، پیشگیری از بروز عفونت‌ها و درمان به‌موقع آن،  همچنین پیشگیری از بروز و درمان به موقع سرماخوردگی و تب باشند.

۴ـ کمبود فولیک اسید(Folic Acid ) یکی از موارد ثابت‌شده در پزشکی امروز و در پیدایش اختلالات لوله عصبی جنین است. توصیه ما به تمام زنان این است که از سه‌ماه پیش‌از اقدام به بارداری  و در طول‌مدت بارداری، مکمل فولیک‌اسید را به‌صورت روزانه مصرف‌کنند. کمبود فولیک‌اسید در بدن زنان باردار، جنین آنان را درمعرض خطرات متعدد ازجمله بروز ناهنجاری‌های سر و صورت و لوله عصبی، قرارمی‌دهد. مصرف مکمل فولیک‌اسید در زمان مذکور، تا ۷۰ ‌درصد‌از بروز اختلالات لوله‌عصبی در جنین، می‌کاهد. همچنین زنانی که درمعرض خطر بیشتری برای بروز اختلالات لوله عصبی هستند مانند زنان مبتلا به دیابت شدید یا طولانی، زنان مصرف‌کننده داروهای ضدصرع و زنان دارای پیشینة خانوادگی چنین ناهنجاری‌هایی، باید مقدار بیشتری فولیک‌اسید، مصرف کنند. همچنین سبزیجات مختلف و میوه‌ها، منبعی غنی‌از فولیک‌اسید هستند که باید در رژیم‌غذایی روزانه زنان باردار،گنجانده شوند.

۵ ـ از دیگر موارد قابل‌توصیه در‌این‌زمینه، به تمامی زنان‌باردار، پرهیز‌از قرارگیری در‌معرض اشعه‌های‌پزشکی هنگام بارداری و مصرف منظم میوه‌ها و سبزیجات در‌این دوران، انجام آزمایش‌خون دوران بارداری، به‌منظور شناسایی نقایص لوله عصبی‌جنین در‌طی هفته‌های ۱۵تا۲۰‌بارداری، انجام سونوگرافی غربالگری جنین، درطی هفته‌های ۱۸تا۲۰بارداری است. با انجام این سونوگرافی، می‌توان از سلامت‌جنین خود تا حدمطلوبی، اطمینان حاصل‌کرد. همچنین نتایج آزمایش‌خون مادر باردار، درموارد بازبودن لولة‌‌عصبی‌جنین، به‌صورت غیرطبیعی، گزارش‌می‌شود و زمینه را برای بررسی‌های لازم دیگر، فراهم‌می‌کند.