جهش ژن ها و سرطان پستان

پستان زن یک صفت جنسی ثانوی است‌،  زیرا پستان‌های اولیه نزد کودکان پسر و دختر کاملاً یکسان است‌.

با تأثیر هورمون‌های جنسی در زنان، پستان‌ها رشد می‌کند و در آنها چربی ذخیره می‌شود‌. استروژن‌ها بستر پستان را گسترش‌می‌دهند و سبب رشد و توسعه‌ی مجاری پستانها می‌گردند.

پروژسترون نیز احتمالاً لوبول‌ها و آلوئل‌ها‌ی پستان را کامل ساخته، سبب رشد و تکثیر یاخته‌های آلوئلی پستان و موجب بزرگی پستان می‌شوند. با ترشح استروژن در زن، رشد پستان‌ها و دستگاه سازنده‌ی شیر صورت می‌گیرد و با ترشح همین هورمون در دوران بارداری، رشد کامل پستان‌ها برای شیر‌دادن انجام می‌گردد‌. در اواخر بارداری پستان‌ها تکامل کافی برای ایجاد شیر می‌یابند و پس‌از تولد کودک و قطع ترشح استروژن‌ها و پروژسترون توسط جفت‌، هورمون شیرساز ترشح‌می‌شود و ظرف چند‌روز مقدار شیر مترشحه افزایش‌می‌یابد‌. شیر  به‌طور‌مرتب به‌داخل آلوئل‌های پستان ترشح می‌شود و با رانده‌شدن شیر از آلوئل‌ها به‌طرف مجاری‌، کودک ازآن استفاده می‌کند. شکل زیر ساختمان پستان را از نمای جانبی نشان‌می‌دهد‌.

به‌طوری‌که ملاحظه می‌شود هرپستان علاوه‌بر غده‌های شیری‌، مجاری آورنده‌ی شیر به نوک پستان را نیز دارا می‌باشد. در وضعیت طبیعی، درون غده‌های شیری لوبول‌ها خالی می‌باشد اما ممکن ‌است یاخته‌های کوچک و گرد، درون این غده‌ها را پر‌کنند و ‌بتدریج غده‌ها مملو از یاخته‌های تغییر‌شکل یافته گردند‌. به چنین حالتی کارسینومای غده‌های شیری (Lubular carcinomain situe) یا کارسینوم لوبولار در‌جا گفته می‌شود. این کارسینوم می‌تواند هشداری برای زنان باشد که به‌طورمرتب مورد معاینه و کنترل قرار‌گیرند‌. در‌واقع کارسینوم موضعی غده‌های شیری می‌تواند اخطاری برای زنان  باشد و گرنه به‌تنهایی به سرطان مهاجم تبدیل نمی‌شود‌. در شکل زیر می‌توان این مورد را مشاهده‌کرد.

سرطان‌پستان و سرطان‌رحم از سرطان‌های شایع زنان هستند. شیوع سرطان‌پستان بیشتر در زنان بالای 45‌سال مشاهده می‌شود و عوامل متعددی در شکل‌گیری آن نقش دارد‌. جهش‌های ژنتیکی‌، تغییرات کروموزومی‌، الکل‌، هورمون‌ها‌، پرتوهای یونیزه‌کننده‌، چربی زیاد در رژیم‌غذایی‌، سموم مختلف و فقدان فیبر کافی در مواد‌خوراکی‌، عدم استفاده از ضد‌اکساینده‌های خوراکی و فاکتور‌های دیگر از‌جمله عوامل احتمالی سرطان‌پستان به‌شمار‌می‌آیند‌. خطر سرطان‌پستان در سنین مختلف‌، نژادهای متفاوت و مناطق مختلف جغرافیایی یکسان نیست‌.

این سرطان در برخی‌از کشورها شیوع بیشتری دارد؛ به‌طورمثال میزان بروز سرطان‌سینه در زنان آمریکای شمالی ۸ برابر زنان ژاپنی و چینی گزارش‌شده است. البته بروز بیماری با بالارفتن سن افزایش می‌یابد.

به‌طور‌کلی رشد و تکامل و تکثیر یاخته‌های سالم، از قانون طبیعی برخوردار است اما با ایجاد تغییر در اطلاعات ژنتیکی و تغییر در بخشی‌از مولکول‌DNA، روند طبیعی کار یاخته مختل‌می‌گردد. در‌مقایسه با یاخته‌ی طبیعی که از نظم، هماهنگی و رشد متناسب برخوردارند‌، رشد یاخته‌های سرطانی سریع و ناموزون است و از قوانین طبیعی پیروی نمی‌کنند. هسته‌ی یاخته‌های سرطانی نیز غیرطبیعی است و حجم آن نسبت به سلول‌های طبیعی بیشتر می‌باشد. نسبت هسته به سیتوپلاسم در یاخته‌های سرطانی نامتناسب و روند رشد آنها تهاجمی است.

هنگامی‌که رشد، نمو و تکثیر یاخته بی‌رویه و خارج‌از قوانین طبیعی رشد صورت گیرد کار سلول غیرعادی و تهاجمی می‌شود و با سرکش‌‌شدن فعالیت‌ یاخته، بافت‌های مجاور نیز دگرگون و سرانجام منهدم می‌گردند. در مواردی با دست اندازی به بافت‌های دور‌دست نیز کانون‌های تخریبی جدیدی ایجاد‌می‌شود که به‌این فرایند متاستاز گفته‌‌می‌شود‌. بدیهی است که عمل تخریب بافت‌های مجاور و یا ایجاد کانون ویرانگر در نقاط دوردست، در یک‌روز و یک‌هفته و یک ماه انجام نمی‌گیرد بلکه پس‌از گذشت سال‌ها از شروع  مختل‌شدن کار یک یاخته و سرطانی‌شدن آن، بیماری خود را نشان‌می‌دهد. به‌این‌ترتیب می‌توان گفت که یاخته‌های سرطانی اولاً از مکانیزم طبیعی رشد پیروی نمی‌کنند. ثانیاً نیروی تهاجمی و ویرانگر دارند و ثالثاً می‌توانند کانون‌های جدید و مشابهی را در نقاط دورتر از کانون اصلی ایجاد نمایند.

یاخته‌های سرطانی نسبت به یاخته‌های طبیعی، عمر طولانی‌تری دارند و هرچه بیشتر رشدکنند گلوکوز واکسیژن بیشتری مصرف‌می‌کنند و با استفاده از غذای یاخته‌های طبیعی و محروم‌کردن آنها از غذا، نیرو و توان بیمار را کاهش‌می‌دهند‌. برای پیدایش یاخته‌های سرطانی نمی‌توان عامل خاصی را  معرفی‌کرد. در واقع سرطان یک بیماری واحد نیست و تاکنون بیش‌از ۲۰۰نوع  از آن شناسایی شده‌است‌ که عوامل ناشناخته و متعددی در تکوین و پیدایش آنها  دخالت دارند.

عوامل ژنتیک، اُنکوژن‌ها، داروهای الکیل‌کننده، مواد شیمیایی، برخی ویروس‌ها، عوامل‌محیطی، نحوه‌ی تغذیه و عواملی دیگر در ایجاد سرطان‌ها نقش دارند. بررسی‌های علمی نشان داده‌است که برخی مواد خوراکی ممکن‌است تعداد جهش‌های ژنتیکی را افزایش‌دهند. غذاهای پُرچرب و نمک‌سود و دودی‌شده، خطر سرطان‌معده را افزایش ‌می‌دهند. رژیم‌های‌غذایی بدون ‌فیبر، دانه‌های خوراکی کپک‌‌زده و آلوده به قارچ و موادغذایی که برای ماندگاری آنها از نیتریت و نیترات استفاده‌ شده‌است نیز می‌تواند در ایجاد برخی سرطان‌ها نقش داشته باشد. به‌تازگی  انجمن سرطان آمریکا (ACS) به اثر شیوه‌ی تغذیه‌ی انسان گوشزد ‌کرده و هشدار داده‌است که رژیم‌غذایی با سرطان‌های‌معده‌، روده، کبد، پستان، دهانه‌ی‌رحم، پروستات و مثانه ارتباط دارد. نقش غذاهای پُرچرب حیوانی و گوشت‌های کباب‌شده روی آتش ذغال که در آنها بنزوپیرن تولید‌شده از چربی گوشت روی غذا متراکم‌می‌شود و یا گوشت‌هایی که در روغن با حرارت زیاد سرخ شده‌اند، می‌تواند درایجاد سرطان‌های دستگاه گوارش دخالت داشته باشد.

البته در بیشتر سرطان‌ها نمی‌توان بین عوامل ایجاد‌کننده‌ی ژنتیکی و محیطی در ایجاد سرطان مرز مشخصی تعیین‌کرد اما در برخی از انواع سرطان‌ها‌ مانند سرطان‌سینه، عوامل ژنتیکی نقش بسیار مهمی دارند‌. زنی که یک خویشاوند درجه‌ی اول مبتلا به سرطان‌سینه دارد، خطر ابتلا به سرطان او تا ۳ برابر جمعیت عمومی برآورد می‌شود. جهش‌های ژنتیکی می‌تواند از‌طریق یاخته‌های جنسی والدین به فرزندان به ارث برسد و فرد را مستعد ابتلا به سرطان نماید. البته باید توجه داشت که نمی‌توان همه‌ی سرطان‌ها را ارثی دانست‌. گرچه می‌توان همه‌ی سرطان‌ها را ژنتیکی به‌شمار آورد‌.

پژوهش‌هایی که در‌سال‌های اخیر انجام‌شد نشان‌داد که  می‌توان با استفاده از خون مادر، ناهنجاری‌های ژنتیکی جنین را  تشخیص‌داد تا اقداماتی به‌موقع برای تشخیص و درمان صورت‌گیرد. تکنیک‌های جدید، این فرصت را ایجاد‌می‌کند که به‌طور همزمان ردیف نوکلیوتیدها در ساختمان ژن‌ها بررسی شده و  با بررسی صدها ژن، شناخت ژنتیکی یاخته‌های فرد و تشخیص سرطان ممکن‌گردد‌.

پژوهش‌های دانشگاهی نشان‌داده است که برخی از جهش‌های ژنتیکی، شانس ابتلا به سرطان سینه را افزایش‌می‌دهند‌. ژن‌های زیر را می‌توان از این نمونه دانست‌:

(Breast  cancer susceptibility gene 1)BRCA1
(Breast  cancer susceptibility gene)BRCA2
(Checkpoint kinase 2)CHEK2
(Phosphoprotein p53)P53
(ataxia-telangiectasia, breast cancer genes)ATM
(Partner and localizer of BRCA2,)PALB2

ژن‌های‌BRCA1 و‌‌BRCA2 عامل تولید پروتئین مهار‌کننده‌ی تومورهستند و از سرطانی‌شدن سلول‌ها جلوگیری می‌کنند‌. در شکل زیر می‌توان ساختمان ژن BRCA1 را مشاهده‌نمود‌.

حال اگردر یکی‌از این دو ژن یا هردوی آنها جهشی ایجاد شود، دیگر نمی‌توانند به‌عنوان عامل پیشگیری و حمایت‌کننده‌ی یاخته‌ها عمل‌کنند و در‌نتیجه یاخته‌ها در‌برابر عوامل سرطان‌زا آسیب‌پذیر می‌گردند و می‌توانند سرطانی شوند‌. البته باید توجه‌داشت که نمی‌توان معیوب‌شدن ژن‌های مذکور را تنها عامل قطعی برای بروز سرطان معرفی‌کرد‌.

در بخش دیگر این نوشته به جهش ژن‌های دیگر و افزایش خطر سرطان‌پستان اشاره خواهد‌شد‌.

منابع:

نوری‌، مهدی‌، سرطان‌های پستان‌، رحم و تخمدان، نیکتاب‌، تهران‌،1393

Research into the causes of breast cancer has led to tremendous improvements in the survival rates for breast cancer. University of Michigan