همراه با تولید و ترشح دوره‌ای هورمون‌های استروژن و پروژسترون از تخمدان‌ها، تغییراتی در آندومتر ایجاد‌می‌شود که براساس قانون طبیعت، آندومتری به‌وجود‌آید که دارای شرایط مناسب برای نشستن تخمک بارور شده باشد.
پس‌از آن که تخمک بارور شده در آندومتر جایگزین‌شد،یاخته‌های تروفوبلاست که در سطح مورولا جای دارند، آندومتر را هضم کرده و مواد لازم را جذب می‌نمایند و غذای مورد‌نیاز جنین را تأمین‌می‌کنند. اما با کاهش ناگهانی استروژن‌ها و پروژسترون، تحریک یاخته‌های آندومتر کاهش می‌یابد و آندومتر به‌سرعت به شرایط پیشین خود بر‌می‌گردد.
انجام کنش و واکنش‌های متعددی لایه‌های خارجی آندومتر از رحم جدا‌می‌شوند و سر‌انجام محتویات رحم به‌صورت خون قاعدگی خارج می‌گردد.
زمانی‌که تخمدان‌ها به‌میزان کمی هورمون‌های تنظیم کننده‌ی قاعدگی به‌ویژه استروژن را ترشح‌کنند، نشانه‌های یائسگی بروز‌می‌کند و قاعدگی نا‌مرتب شده و سپس قطع می‌گردد. بیشتر زنان درحدود سن ۴۵تا ۵۵ سالگی نشانه‌های یائسگی را بروز‌می‌دهند. این نشانه‌ها می‌تواند شامل گُرگرفتگی، تعریق، بی‌خوابی، تپش‌قلب، نگرانی، اضطراب، افسردگی، بد‌خلقی و عوارض دیگر باشد که پس‌از مدتی از شدت آنها کاسته می‌شود. البته ممکن‌است پس‌از دوره‌ی یائسگی، زن به پوکی‌استخوان و افسردگی نیز گرفتار‌شود.
گیاه پنج‌انگشت(Vite Agnus Castus)، گیاه دارویی بسیار مؤثری است که از گذشته‌ی دور برای درمان اختلالات زنانگی تجویز شده‌است(مشهور به گیاه زنان). این گیاه دارویی، میوه‌ی درختچه‌ای است که ۱/۵ تا ۵متر ارتفاع دارد. برگ‌های این گیاه ۵تا۷ بریدگی به‌شکل دست دارد، برگچه‌ی باریک و نوک تیز منشعب شده از یک نقطه تشکیل‌می‌شود و سطح تحتانی برگچه‌ها پوشیده از کرک بوده و کدر به‌نظر‌می‌رسند. سبب نامیدن گیاه Vite Agnus به پنج‌انگشت این است که برگ‌های آن‌پنجه‌ای و۵تایی‌است.گل‌های گیاه به‌شکل گل آذین سنبله با رنگ آبی مایل به بنفش و بسیار زیبا هستند. قسمت مورد استفاده‌ی درمانی گیاه، میوه‌ی آن است که سیاه‌رنگ و شبیه فلفل بوده و درحدود ۰/۵سانتی‌متر است. میوه‌ها حدود ۰/۴درصد اسانس فراّر دارند. بیشتر اسانس را سینئول تشکیل‌می‌دهد و کاستیسین نیز از ترکیبات این میوه است. به‌علاوه در میوه‌ی درخت، گلیکوزیدهای ایریدوئیدی اگنوزید و اکوبین موجود است.
باید توجه‌داشت که ترکیبات غیر‌هورمونی موجود در Vite Agnus، مانند ترکیبات هورمونی اثر‌می‌کنند و در میزان پرولاکتین و بالا‌بردن سطح پروژسترون مؤثر واقع می‌شوند.
گیاه پنج‌انگشت را به سبب کاربردهای آن، گیاه زنان نیز می‌نامند. این گیاه از گیاهان بومی نواحی مرکزی آسیا است اما به‌علت استفاده‌ی زیاد از آن، به نواحی دیگر جهان نیز برده شده است. در ایران نیز می‌توان آن‌را درنواحی مختلف البرز، خراسان، بندر‌عباس، خرمشهر، کازرون و البته در برخی نواحی دیگر مشاهده کرد. در شکل‌زیر درخت، برگ و گل‌های گیاه زنان نشان‌داده شده است.
پنج‌انگشت در پیشگیری از اختلالات عادت ماهیانه، قاعدگی دردناک، قطع غیر‌طبیعی قاعدگی، اختلال در زمان و مقدار خونروی، نارسایی زودرس تخمدان و عوارض درهنگام یائسگی مؤثر می‌باشد. میوه‌ی این گیاه اثرات درمانی برای رحم و تخمدان‌ها دارد و قاعدگی را تنظیم می‌کند. در برخی‌از پژوهش‌های دانشگاهی آثار درمانی زیادی برای گیاه پنج‌انگشت قائل شده‌اند. برای مثال در برخی‌از گزارش‌ها، لیست زیر را برای کاربرد این گیاه آورده‌اند:
آکنه، وقفه‌ی عادت ماهانه، کولیک، اسهال، قاعدگی دردناک، اختلالات‌گوارشی مانند سوء هضم و حالت تهوع، آندومتریوز، مواردی از ناباروری، بیماری فیبروکیستیک پستان، سردرد، هموروئید، اختلالات‌یائسگی، افزایش‌خون قاعدگی، اختلالات قاعدگی.
آن چه مسلم است تأکید بر‌اثر ترکیبات گیاه پنج‌انگشت روی سیکل قاعدگی و عوارض یائسگی است که کارخانه‌های داروسازی جهان به تولید فرآورده‌های دارویی از آن پرداخته‌اند. یک از کارخانه‌های داخلی سازنده‌ی قرص از گیاه پنج‌انگشت، داروی تولید‌شده را به‌شرح زیر معرفی کرده‌است:
هر قرص روکش‌دار حاوی۲/۳ – ۴/۸میلی‌گرم Vitex Agnus Castus می‌باشد. این دارو برای:
ـ بهبود اختلالات‌یائسگی و گُرگرفتگی
ـ بهبود اختلالات‌قاعدگی (آمنوره ثانوی، خونروی‌های رحمی)
ـ بهبود اختلالات قبل‌از قاعدگی (سردرد، تپش‌قلب و سرگیجه) و درد‌سینه
ـ بهبود گالاکتوره، نازایی به‌علت هایپرپرولاکتینمی و تنظیم قاعدگی کاربرد دارد.
مواد مؤثره‌ی دارو را نیز به‌شرح زیر شرح‌داده‌اند:
فلاونوئیدها (کاستیسین، پن‌دولتین، کریزوفانولD)، الکالوئیدها (ویتیسین، ایریدوئید‌های آکوبین و اگونوزید). ویتکسین و ایزو ویتکسین از مهمترین فلاون‌های محلول درآب هستند.
در‌مورد آثار فارماکولوژی و مکانیسم اثر دارو، به مطالب زیر اشاره شده‌است:
« گیاه پنج‌انگشت، گیاهی است که مواد مؤثره‌ی آن با تأثیر روی هیپوفیز،ترشح پرولاکتین را کاهش می‌دهد. این اثر منجر به تحریک هورمون‌های گونادوتروپFSH و LH می‌شود که در درمان اختلالات قاعدگی مفید می‌باشند. بررسی‌های انجام‌شده نشان‌داده است که عصاره‌ی این گیاه سبب پیوند گیرنده‌های استروژن می شود و دارای اثر استروژنیک است.این گیاه قادراست تا گرگرفتگی، احتباس مایعات ، افسردگی و دیگر نشانه‌های یائسگی را برطرف سازد. پژوهش‌های نوین نشان داده‌اند که مـیــوه‌ی گیـاه پنج انگشت سطح خونی پرولاکتین را از طریق اثر روی گیرنده‌های دوپامین کاهش می‌دهد. عصاره‌ی گیاه پنج انگشت اختلال فاز‌لوتئینی را بهبود می‌بخشد. دربررسی‌های‌بالینی‌متعدد نشان‌داده شده‌است‌که عصاره‌ی میوه گیاه پنج انگشت‌سندرم پیش از قاعدگی، بخصوص‌التهاب و درد پستان را برطرف می‌سازد.
به طورکلی اثر گیاه پنج انگشت را به شرح زیرتشریح کرده‌اند :
« با افزایش ترشح هورمون‌های مربوط، عملکرد تخمدان را بهبود می‌بخشد و درنتیجه اختلالات قاعدگی را برطرف می‌سازد و از رشد فیبروم در جدار رحم جلوگیری می‌کند. بامتعادل‌کردن ترشحات هورمونی، از میزان عوارض یائسگی می‌کاهد و گرگرفتگی را کاهش می‌دهد. ترکیبات گیاه پنج انگشت روی غدد هیپوفیز وهیپوتالاموس اثرگذارده و هورمون‌های FSH وLH را تعدیل می‌نماید. این دو هورمون هیپوفیزی، موجب تولید استروژن می‌شوند و نشانه‌های یائسگی را کاهش می‌دهند. گیاه پنج‌انگشت، در سندرم قاعدگی دردناک موجب مقابله با آثار ترشح استروژن‌شده و پس‌از یائسگی نیز نشانه‌های ناشی از کمبود ترشح استروژن را جبران می نماید. استفاده از ترکیبات گیاه Vite Agnus، درمدت ۱تا۲سال عوارض یائسگی مانند گرگرفتگی، تعریق، خستگی، دلهره و اضطراب، افسردگی،تغییر خلق‌و‌خو، بدخوابی، خشکی‌پوست، پوکی‌استخوان و عوارض‌قلبی را کاهش‌می‌دهد.
ثبت نظر