زایمان بدون‌درد

درد از‌همان ابتدای خلقت با بشر بوده‌است و انسان‌ها همیشه سعی داشته‌اند به‌طرق گوناگون با آن مبارزه کنند. یکی‌از شدیدترین این دردها، درد‌ زایمان است که مهم‌ترین و شایع‌ترین درد در‌سطح جامعه تلقى مى‌شود‌، تا‌حدی که شدت درد‌های دیگـر بــا آن مقایسه می‌شـوند.
درد زایمان دردى جسمانى است که فرایند فیزیولوژیک به‌حساب مى‌آید و اغلب خانم‌ها برای رهایی از این درد، سزارین انتخابی را جانشین زایمان‌طبیعی می‌کنند در‌حالی‌که فقط ۱۵‌درصد از زایمان‌ها نیاز به سزارین دارد و آن هم فقط در‌مواردی‌که سلامت‌مادر یا جنین یا هر‌دو درمعرض خطر است، به‌عنوان روش نجات‌بخش استفاده می‌شود. این روزها با زیاد‌شدن سزارین به‌رغم همه‌ی عوارضی‌که به‌دنبال دارد، اغلب خانم‌ها تنها برای رهایی از درد زایمان، این روش را به‌صورت انتخابی جانشین زایمان‌طبیعی می‌کنند. اما انتخاب سومی نیز وجود دارد: زایمان‌طبیعی آن‌هم بدون‌درد.
در اغلب کشورهای پیشرفته‌ی آمریکایی و اروپایی بیش‌از ۳دهه است که به‌دلیل خطر بی‌هوشی، جراحی و عوارض عمل‌سزارین، روش زایمان بدون‌درد متداول شده‌است.‌ در واقع پزشکان و متخصصان معتقدند با تکنیک‌های جدید و بدون عوارضی که برای انجام زایمان بدون‌درد در‌اختیار است، دیگر هیچ خانم بارداری نباید هنگام زایمان درد شدید آن را متحمل شود. این روش همچنین از افزایش تعداد سزارین‌هایی که به‌دلیل ترس از درد زایمان انجام می‌شوند به‌تعداد چشمگیری کاسته ‌است. به‌طور‌کلی سزارین که در‌واقع درمانی برای زایمان‌های مشکل و خطرآفرین محسوب می‌شود، امروزه به‌علل مختلف در جوامع گوناگون و به‌ویژه در شهرها رواج زیادی یافته‌است. دوره‌ی درد و ناتوانی دراز‌مدت مادران، عوارض داروهای بیهوشی در نوزادان این مادران و نیز امکان پارگی رحم در زایمان‌های بعدی از معایب سزارین به‌شمار می‌آیند. ازسوی‌دیگر پزشکان معتقدند سزارین تنها در موارد عدم‌امکان انجام زایمان طبیعی یا مواردی‌که سلامت و زندگی مادر، جنین و یا هر‌دوی آنها در‌خطر است به‌عنوان روش زایمان نجات‌بخش مورد استفاده است.
سزارین عوارضی دارد که زایمان طبیعی ندارد از آن جمله عفونت لگنی پس‌از سزارین تقریبا ۳۰‌برابر بیش‌از زایمان طبیعی است و شخصی که یک‌بار سزارین شده باشد، به احتمال زیاد دیگر قادر به زایمان طبیعی نخواهد بود و باید عمل‌جراحی مجددی را متحمل شود. به همه‌ی اینها باید هزینه‌های سنگین سزارین را نیز اضافه کرد. متخصصان زنان‌و‌زایمان معتقدند خطر زایمان باسزارین بسیار بیشتر از زایمان طبیعی است و از این‌رو سزارین نباید اولین انتخاب باشد، مگر به تشخیص پزشک متخصص.
هم اکنون در کشورهای پیشرفته نیز روز‌به‌روز از میزان سزارین‌‌ها کاسته شده و روش زایمان‌طبیعی با شیوه‌ی زایمان بدون‌درد جانشین آن شده‌است.
معجزه‌ای به‌نام انتونوکس (Entonox):
یکی‌از بهترین، رایج‌ترین و درعین‌حال در دسترس‌ترین روش‌ها در زایمان بدون‌درد به‌خصوص در‌ایران استفاده از گاز تسکین‌درد انتونوکس می‌باشد. برای اولین‌بار در‌سال‌1881 یک پزشک لهستانی که در روسیه کار می‌کرد بررسی‌هایی روی گاز‌نیتروس اکساید(N2O) با غلظت 80‌درصد را شروع نمود و نشان‌داد که استفاده از‌این گاز در کاهش درد و‌یا بی‌دردی، روش موثر و بی‌خطری است. در‌سال‌1963 پزشکان انگلیسی مخلوط گازی از نیتروس‌اکساید و اکسیژن به نسبت مساوی را  تهیه کردند و نام آن را گاز انتونوکس نهادند و در انجام زایمان‌طبیعی به‌روش بدون‌‌درد مورد استفاده قرار دادند. از همان ابتدای تولید، انتونوکس به ایران نیز راه‌یافت و دکتر جهانشاه صالح متخصص زنان‌و‌زایمان در بیمارستان مادران تهران جهت زایمان (سال 1339) از آن استفاده می‌کرد. امروزه این گاز در کشورهای آمریکا، کانادا، انگلیس، آفریقای‌جنوبی، استرالیا و ایران تولید می‌شود.
انتونوکس گازی بی‌رنگ و بی‌بو و شامل۵۰‌درصد گاز اکسیژن و ۵۰درصد گاز ازت می‌باشد. خاصیت ضددرد آن مربوط به‌جزء نیتروس‌اکساید آن است و غلظت بالای اکسیژن در‌آن باعث بهبود اکسیژن‌گیری بافتی می‌شود. 15ثانیه پس‌از استنشاق، گازنیتروس اکساید وارد مغز و نخاع می‌شود و 30 ثانیه بعد‌از استنشاق از‌طریق تضعیف مراکز مغزی و افزایش آندورفین‌ها باعث بی‌دردی، آرامش، عدم‌توجه به محیط اطراف و تا‌حدی سرخوشی در فرد می‌شود و تا 45‌ثانیـه پس‌از استنشاق اثر آن به حداکثــر می‌رسد و پس‌از قطع گاز سریـع اثراتـش حذف می‌شود. این گاز در سیلندری در اتاق‌زایمان  قرار‌می‌گیرد و به‌وسیله‌ی لوله‌ای به ماسک جلوی دهان‌و‌بینی متصل می‌شود. این روش بیشتر در‌پایان مرحله‌ی اول زایمان یعنی وقتی که انقباضات شدید و سریع شده‌اند‌(دیلاتاسیون ۴تا۶ سانتیمتر) به‌کار می‌رود.
انتونوکس توسط ماسکی با‌یک دریچه‌ی دوراهی که بتوان دم و بازدم را از‌طریق آن انجام داد، استفاده می‌شود. به‌محض شروع احساس‌درد و انقباض باید ماسک جلوی دهان بیمار گذاشته شده و از‌طریق آن یک تنفس عمیق انجام گیرد. بعد‌از چند ثانیه گاز در‌خون به بالاترین میزان خود می‌رسد و این درد را تسکین می‌دهد. وقتی که گاز شروع به ایجاد احساس سبکی سر می‌کند، عضلات شل‌شده و دست‌های مادر خود‌به‌خود از روی ماسک‌صورت پایین می‌افتد و دیگر گاز استنشاق نخواهد شد. در پایان انقباض دیگر اثر گاز از‌بین‌رفته و مادر به‌حال عادی برمی‌گردد.
روش صحیح تنفس باید به بیمار آموزش داده شود به‌طوری‌که ابتدا دم‌عمیق، بعد مکث چند ثانیه‌ای و بعد بازدم آهسته و بعد استراحت باید انجام گیرد و در‌طول فرآیند زایمان مکرراً این نوع تنفس گوشزد شود. باید به زائو گفته شود که این گاز درد شما را تا میزان بسیار زیادی کاهش می‌دهد و آنرا به‌حد یک درد قابل‌تحمل و مختصر تخفیف می‌دهد ولی ممکن‌است در نهایت اندکی از درد زایمان را حس نمائید اگر‌چه این درد قابل تحمل خواهد بود.
مزایای زایمان بدون‌درد با انتونوکس:
1ـ انتونوکس به‌طور متوسط درد ناشی‌از انقباضات رحم طی زایمان را به میزان 50‌% کاهش می‌دهد.
2ـ اثرات آن خیلی سریع و پس‌از چند ثانیه شروع می‌شود.
3ـ با قطع تجویز آثار آن به‌سرعت ناپدید می‌گردد.
3ـ اثر سوئی روی سلامتی  نوزادان حاصل از زایمان بی‌درد ندارد.
4ـ عوارض جدی روی مادر درطی زایمان نداشته،  اثر سوئی روی جنین و ضربان‌قلب او نداشته و شلی ‌رحم نمی‌دهد و آنچه پس‌از استنشاق آن  بروز می‌نماید بیشتر اثرات ناخواسته و گذرا محسوب ‌می‌گردد(‌مثل گیجی، خواب‌آلودگی، خشکی‌دهان، احساس‌کرختی در دست‌ها، تهوع و ...) که به‌نسبت اثر تسکین درد آن قابل‌تحمل و قابل‌قبول می‌باشد.
5ـ عارضه تنفسی ندارد.
6ـ واکنش آلرژیک ندارد و با سایر داروها از‌قبیل اکسی‌توسین، پتیدین و آتروپین تداخل ندارد.
7ـ کاربرد انتونوکس آسان و حتی قابل استفاده توسط خود بیمار می‌باشد.
8ـ انتونوکس به‌راحتی در بازار ایران قابل دستیابی است.
9ـ اثری روی همودینامیک ندارد.
10ـ به‌تنهایی هوشبر نیست.
11ـ مختل‌کننده‌ی رفلکس‌های راه‌هوایی نیست.
12ـ خطر ‌Overdose شدن ‌ندارد.
13ـ ارزان است.
14ـ ترویج زایمان بی‌درد با انتونوکس ممکن‌است از درخواست سزارین الکتیو کاسته و به‌کاهش آمار سزارین منجر شود.