دارو درمانی در چاقی

آمار و ارقام در ارتباط با چاقی و اضافه وزن:

طبق گزارشات‌اخیر سازمان ‌بهداشت جهانی، درسال۲۰۱۶ بیش‌از ۱/۹میلیارد بزرگسالان ۱۸سال و بالاتر و حدود ۴۱میلیون کودک زیر ۵سال دارای اضافه وزن بودند که از‌این تعداد بیش‌از ۶۵۰میلیون‌تن به چاقی مبتلا بودند. در واقع، ۳۹درصد از بزرگسالان ۱۸سال و بالاتر (۳۹درصد مردان و ۴۰درصد زنان) که ۱۳درصد‌از جمعیت بزرگسال جهان را شامل می‌شوند، دارای اضافه وزن بودند. در کشور ایران نیز ۶۰درصد  از جمعیت گرفتار اضافه‌وزن و چاقی می‌باشند.

دلایل چاقی و اضافه‌وزن:

علت اصلی چاقی و اضافه‌وزن، عدم تعادل انرژی میان کالری دریافت‌شده و کالری مصرف شده‌است. درواقع، افزایش مصرف غذاهای‌مضر با انرژی بالا که درنتیجه تغییرات در الگوهای رژیم‌غذایی ایجادمی‌شود و  دارای چربی زیاد هستند و افزایش بی‌تحرکی به‌علت تغییر در نوع حمل‌ونقل وافزایش شهرنشینی، سبب ایجاد این عدم‌تعادل‌می‌گردد.

عوارض چاقی و اضافه وزن:

شاخص تودة‌بدنی افزایش‌یافته در چاقی و اضافه‌وزن، یکی‌ از عوامل خطر عمده برای بیماری‌های قلبی‌عروقی (به‌طور عمده بیماری قلبی و سکته مغزی)، دیابت، استئوآرتریت و برخی‌از سرطان‌ها (ازجمله اندومتر، پستان، تخمدان، پروستات، کبد، کیسه صفرا، کلیه و کولون) می‌باشد. چاقی در دوران کودکی با احتمال بیشتر، مرگ زودرس و ناتوانی در بزرگسالی همراه است. اما علاوه بر افزایش خطرات در آینده، کودکان چاق درمعرض مشکلات تنفسی، افزایش خطر شکستگی، فشارخون بالا، نشانه‌های اولیه بیماری قلبی عروقی، مقاومت به انسولین و اثرات روحی ناشی‌از اضافه‌وزن ازجمله اعتماد به‌نفس پایین هستند.

اندازه‌گیری دورکمر و درنظر گرفتن بیماری‌های مرتبط، در ارزیابی چاقی مؤثر می‌باشند. برای نمونه در آقایان با دورکمر بالای ۱۰۱سانتی متر یا ۴۰ اینچ و خانم‌ها با دورکمر بالای تقریباً ۸۹سانتی‌متر یا ۳۵ اینچ، خطر ابتلا به بیماری ناشی از چاقی افزایش پیدا‌می‌کند.

تشخیص چاقی:

BMI، به‌‌عنوان شاخص اصلی و تعیین‌‌کننده در تشخیص افراد دارای اضافه ‌وزن می‌باشد.

درمان چاقی و اضافه وزن:

برای بیماران با 30≤BMI و برای بیماران با BMI میان ۲۵ و ۲۹/۹ با دورکمربالا و عوامل‌خطرساز (فشارخون ‌بالا، سیگاری بودن، LDL بالا و HDLپایین و کلسترول  و تری‌گلیسیرید بالا، اختلال درگلوکز ناشتا، سابقه خانوادگی بیماری قلب‌وعـروق و سن ۴۵سال و بالاتر، زن> ۵۵سال) کنترل‌چاقی از اهمیت بالایی برخوردار است.

در بیمارانی کهBMI آنها ۲۵تا۲۹/۹ می‌باشد، پیشگیری‌از پیشرفت اضافه‌وزن از اهمیت بالایی برخوردار است. اگر BMI فرد بالای ۲۵ بود و یکی از عوامل‌خطر ذکرشده در بالا را داشت، جهت درمان اضافه‌وزن باید اقدام نماید تا به مشکل خاصی ازجمله سندرم متابولیک (فشارخون بالا، بیماری‌های قلب‌وعروق، سندرم تخمدان پلی‌کیستیک و دیابت) دچار نگردد.

درمان چاقی دارای تقسیم‌بندی زیر است:

*  مدیریت سبک‌زندگی

* درمان‌های دارویی

* جراحی

* مدیریت سبک‌زندگی:

عادت‌های‌غذایی، فعالیت فیزیکی و اصلاح نمودن رفتارهای فرد در ارتباط با عادت‌های غذایی. درمرحلة اول کاهش۵۰۰ تا۱۰۰۰ کیلو کالری در روز نسبت به رژیم معمول بیمار با هدف کاهش کمتر از یک‌کیلوگرم درهفته مطلوب است. در رژیم‌غذایی مرجع، ۴۵تا ۶۵ درصدکالری از کربوهیدرات‌ها که در افراد زیر ۵۰ سال میان ۲۰ تا ۳۰ گرم فیبر و در بالای ۵۰سال مابین ۲۵تا ۳۸گرم فیبر می‌باشد،۲۰تا۳۵درصد از چربی‌ها و ۱۰تا۳۵درصد از پروتئین‌ها تشکیل‌شده است. حفظ یک رژیم‌غذایی غنی‌از حبوبات، میوه و سبزیجات و فیبر، مصرف دو وعده ماهی در هفته، محدودنمودن مصرف کلسترول به‌کمتر‌از ۳۰۰‌میلی‌گرم در روز (محدودیت در مصرف سوسیس و کالباس، گوشت‌قرمز شامل گاو و گـوسفند، روغن‌های ‌گرمسیری‌ ماننـد روغن ‌نارگیل و روغن ‌خرما، محصولات پرچرب مانند شیر پرچرب، کره، خامه، پنیر) و کاهش چربی اشباع‌شده (موجود درمنابع حیوانی مانند گوشت‌قرمز، کره و تخم‌مرغ) به‌میزان کمتراز ۱۰درصد از کالری روزانه و مصرف چربی غیراشباع مانند روغن‌زیتون و روغن‌آفتاب‌گردان. ورزش‌های هوازی(دوچرخه‌سواری، دویدن، شناکردن، پیاده‌روی) باشدت متوسط به‌مدت ۱۵۰دقیقه و باشدت زیاد به‌مدت ۷۵دقیقه به‌مدت ۳تا۵روز در هفته توصیه‌می‌شود. افراد با استفاده از تکنیک‌های گوناگون ازجمله پایش خود با اندازه‌گیری و ثبت فعالیت و غذا، کنترل‌محرک‌ها (استفاده از بشقاب‌های‌کوچکتر، نخوردن جلوی‌تلویزیون) و کنترل استرس می‌توانند رفتارهای نادرست‌غذایی خود را اصلاح نمایند.

* درمان‌های دارویی:

در افراد با BMI بالای۳۰ یا بالای۲۷ و وجود همزمان بیماری‌های مرتبط با چاقی، درمان‌های دارویی درنظر‌گرفته می‌شود.

داروهای مورداستفاده در چاقی عبارتنداز:

• Orlistat (ونوستات):

این داروی بدون‌نسخه برای کنترل چاقی و اضافه‌وزن استفاده می‌شود. این دارو مهارکننده لیپازهای دستگاه گوارش است. دوزمصرفی این دارو ۶۰تا۱۲۰میلی‌گرم سه‌بار در روز بوده که پس‌از مصرف غذای چرب استفاده می‌شود. برای فردی که قصد لاغرشدن را داشته و خودش رژیم Low fat دارد باتوجه به عوارضی که این دارو دارد، مصرف آن توصیه نمی‌شود. مصرف این دارو در سندرم‌های سوءجذب گوارشی و بارداری و شیردهی توصیه نمی‌شود. ازعوارض جانبی این دارو می‌توان به مدفوع‌چرب (استئاتوره) و دربرخی موارد بی‌اختیاری‌مدفوع، نفخ و دردهای شکمی اشاره‌نمود. معمولاً توصیه می‌شود درهنگام خواب یا با یک فاصله دوساعته از مصرف دارو، مولتی‌ویتامین حاوی‌ویتامین محلول درچربی(A-K-D-E) مصرف گردد.

• Lorcaserin :

این دارو با مهار گیرنده‌های سروتونین در مغز (5HTzc) موجب سرکوب اشتها و افزایش سیری می‌شود. افراد بالغ با 30≤BMI و بیماران دچار اضافه‌وزن با ٢٧تا۲۹/۹=BMI  که همراه با یکی از بیماری‌های مرتبط با چاقی باشند. میزان مصرفی این دارو،۱۰میلی‌گرم دو بار در روز است. جهت مصرف در بیماران با مشکلات قلبی و عروقی حتماً با پزشک مشورت شود. در بارداری و شیردهی و افرادی که از سایر داروهای تاثیرگذار بر سیستم سروتونینی استفاده می‌کنند، توصیه نمی‌شود. تهوع، استفراغ، سردرد، خشکی‌دهان و چشم و خستگی ازعوارض جانبی این دارو می‌باشد.

• Liraglutide (ویکتوزا):

این دارو آنالوگ GLP-1 بوده و درافرادی‌که چاق هستند و همزمان دچار دیس‌لیپیدمی، فشارخون بالا یا دیابت هستند، می‌تواند گزینه مناسبی باشد. میزان مصرفی این دارو با ۰/۶میلی‌گرم به‌صورت تزریق زیرجلدی آغازشده و دوز دارو هرهفته ۰/۶میلی‌گرم افزایش‌یافته تا به حداکثر ۳میلی‌گرم برسد. در بارداری و شیردهی و افرادی که پیشینه خانوادگی سرطان مدولاری‌تیروئید و سابقة مشکلات پانکراسی را دارند، توصیه نمی‌شود. تهوع، استفراغ، سردرد، سوءهاضمه و افزایش ضربان‌قلب از عوارض جانبی این دارو می‌باشد.

• داروها و مکمل‌های گیاهی و غذایی:

ـ مکمل ال‌کارنیتین: وظیفة اصلی ال‌کارنیتین در بدن، کمک به سوخت‌وساز و تبدیل‌غذا به انرژی بوده و چربی‌سوز مناسبی می‌باشد.                 

همچنین به‌نظر‌می‌رسد که وجود ال‌‌کارنیتین برای بهبود کارکرد قلب لازم است. افرادی که از مکمل‌های ال‌‌کارنیتین استفاده می‌نمایند، پس‌از انجام فعالیت‌های‌بدنی به‌میزان کمتری دچار خستگی و کوفتگی می‌شوند. ال‌کارنتین به‌صورت محلول‌های۱۰۰۰ و۲۰۰۰ میلی گرم، قرص‌های۲۵۰، ۵۰۰ و ۱۰۰۰میلی گرم وجود دارد.  برای فرد ۵۰کیلویی۱تا ۳گرم همراه با غذا به‌صورت قرص و شربت نیز وجود دارد. معمولاً این دارو درکنار سایر دارو و مکمل‌های لاغری تجویز‌می‌شود.

عوارض شامل تهوع و دردمعده و اسهال و تغییر بوی‌ادرار و عرق و تنفس به‌ بوی‌ماهی است.

ـ پودر دینه‌برن(Dineh bran): از فیبرهای خوراکی غیرقابل جذب است. این پودر سبب کاهش اشتها و کاهش ‌درجذب دستگاه گوارش می‌گردد و برای افراد مبتلا به یبوست و چاقی مناسب می‌باشد.

ـ‌‌ مکمل چای‌سبز کلسترول‌خون را به‌میزان قابل‌توجهی کاهش می‌دهد و مانع از ذخیره گلوکز در سلول‌های چربی می‌شود. این مکمل به‌علت دارابودن اثرات ادرارآور، سبب دفع‌آب بدن می‌گردد.

ـ‌ مکمل قهوه سبز اشتها را کاهش‌داده و به‌دلیل دارا بودن کافئین، می‌تواند تا حدی متابولیسم بدن را افزایش‌دهد. همین افزایش متابولیسم، چربی‌سوزی را افزایش می‌دهد. همچنین قهوه سبز مانع‌از جذب‌روی و آهن در بدن می‌شود. مانند سایر قهوه‌ها، قهوه سبز نیز به‌دلیل دارابودن کافئین، درصورت مصرف‌زیاد و یا در زمان نامناسب ممکن‌است اثراتی مانند ناراحتی‌های‌معده، افزایش ضربان‌قلب، افزایش حجم‌ادرار، بی‌خوابی، خستگی و یا استرس و اضطراب را به‌همراه داشته باشد.

ـ‌ مکمل سرکه سیب(Apple cider) سبب کاهش کلسترول‌خون و قندخون و القای حس‌سیری می‌شود. مصرف‌ سرکه سیب خالص و مخلوط‌ نشده با آب می‌تواند موجب ساییده‌شدن مینای دندان و سوختن‌دهان و گلو شود. افرادی که پوکی‌استخوان دارند، باید با احتیاط سرکة‌سیب مصرف نمایند.

ـ ‌مکمل گیاهی زیره سبب کاهش اشتهاشده و کرفس با پر‌کردن حجم معده سبب کاهش اشتها و وزن می‌شود.

ـ مکمل لیمو باعث کاهش اشتهاشده و به تثبیت وزن کمک‌می‌کند.

ـ گارسینیا کامبوجیا، میوه‌ای از دسته مرکبات است که دارای هیدروکسی سیتریک‌اسید(HCA) بوده و در کاهش‌وزن مورداستفاده قرارمی‌گیرد. هیدروکسی سیتریک‌اسید (HCA)، یک اسیدطبیعی بوده که با ایجاد حس‌سیری، کاهش‌اشتها و تحریک‌متابولیسم، عمل کاهش وزن را انجام می‌دهد و  با مهار آنزیمی به نام سیترات‌لیپاز که بدن از آن برای ساخت چربی استفاده می‌کند، عمل می‌نماید. همچنین می‌تواند با بالا بردن سطح سروتونین در مغز، حس‌گرسنگی را کاهش‌دهد. همچنین گارسینیا بدن را جهت استفاده از گلوکز آماده می‌کند. البته هنوز به بررسی‌های بیشتری جهت تایید اثربخشی آن در کاهش‌وزن نیاز می‌باشد.

همچنین بررسی‌های مختلف عوارضی را در اثر مصرف گارسینیا کامبوجیا نشان داده‌است. مهم‌ترین این عوارض شامل: سرگیجه و سیاهی‌رفتن‌چشم، گیجی، خشکی‌دهان، سردرد، دل‌درد، سوءهاضمه، مشکلات گوارشی و اسهال است. همچنین سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA) درسال۲۰۰۹ درمورد مصرف این ماده برای کاهش‌وزن هشدار جدی داده‌است. به‌این‌دلیل که گارسینیا کامبوجیا سبب ایجاد مشکلات جدی و خطرناک برای کبد می‌شود. البته به‌علت اینکه مکمل‌گارسینیا کامبوجیا دارای مواد دیگری علاوه بر خود گارسینیا کامبوجیا است، هنوز مشخص نیست که عوارض کبدی ناشی از مصرف مکمل به‌علت خود گارسینیا است یا مواد همراه آن. به‌علاوه گارسینیا کامبوجیا با برخی‌از بیماری‌ها و داروها تداخل دارد. افرادی‌که مبتلا به آسم یا آلرژی هستند و داروهایی مانند مونته‌لوکاست مصرف‌می‌کنند، نباید از این ماده استفاده نمایند. همچنین مصرف این ماده در افرادی‌که دیابت دارند، داروی پایین‌آورنده قندخون یا انسولین مصرف‌می‌کنند، افرادی‌که مبتلا به کم‌خونی هستند یا قرص‌آهن استفاده می‌کنند و افرادی‌که داروهای ضددرد استفاده می‌کنند، ممنوع است. همچنین افرادی‌که تحت درمان با داروهای مربوط به اختلالات روانی (افسردگی، اضطراب، اختلال دوقطبی و …) هستند، از داروهای پائین‌آورنده کلسترول‌خون (به‌ویژه استاتین‌ها) استفاده می‌کنند، یا تحت‌درمان با داروهای ضدانعقادخون مانند وارفارین هستند، نباید از این ماده استفاده نمایند. همچنین مصرف این ماده در دوران بارداری و شیردهی و در مبتلایان به مشکلات کبدی و کلیوی ممنوع می‌باشد.

ـ مکملChitosan: نوعی قند حاصل‌از پوسته خارجی برخی از آبزیان می‌باشد که مانع جذب چربی و کلسترول از روده می‌شود. مصرف چیتوسان با رژیم کم‌کالری می‌تواند منجر به کاهش وزن گردد اما نتایج بعضی مقالات حاکی از این موضوع است که این کاهش وزن طی مصرف۱تا۶ ماه حدود نیم‌کیلو بوده است.

ـ‌ مکملChromium: ماده‌ای معدنی است که باعث افزایش میزان هورمون انسولین و همچنین افزایش حساسیت سلول‌های‌چربی به انسولین می‌شود که نقش‌های زیر را ایفا خواهدکرد: کاهش اشتها، افزایش متابولیسم، چربی‌سوزی مستقیم و افزایش حجم عضلات.

ـ‌ مکملFormoline L112: این مکمل حاوی فیبر پلی‌گلوکوزامین است. پلی‌گلوکوزامین یک فیبر خوراکی است که تمایل بالایی برای اتصال به چربی دارد. این فیبر غیرقابل هضم با منشا طبیعی بوده و از پوشش سخت‌پوستان تهیه شده‌است. پلی‌گلوکوزامین به چربی غذا در دستگاه گوارش متصل‌شده و از جذب آن پیشگیری‌می‌کند و به‌همراه چربی متصل به آن به‌صورت طبیعی از بدن دفع‌شده و بدین‌ترتیب کالری دریافتی از موادغذایی مصرف‌شده را کاهش می‌دهد.

ـ‌ مکملCLA (مکملFIT شرکت Nutri century): یکی از اسیدهای چرب آزاد می‌باشد که به‌طور طبیعی در گوشت و موادلبنی وجود دارد و توسط بدن تولید نمی‌گردد بنابراین باید از طریق رژیم‌غذایی تامین‌شود. موجب کاهش میزان‌چربی ذخیره‌شده پس‌از مصرف‌غذا، افزایش تجزیه چربی درسلول‌های چربی، افزایش میزان متابولیسم‌چربی و کاهش تعداد سلول‌های‌چربی در بدن می‌شود. CLA معمولاً به‌صورت کپسول‌ ژل‌های۸۱۰، ۱۰۰۰و ۲۰۰۰ میلی‌گرم عرضه می‌گردد. میزان مصرف کپسول ۲۰۰۰میلی‌گرمی، سه‌بار در روز می‌باشد.

ـ‌ مکملCARBO BLOCKER: ترکیبی از عصاره لوبیای‌قرمز، عصاره چای‌سبز و عنصر کروم است که با مهار ترشح آنزیم هضم‌کننده کربوهیدرات‌ها، مانع‌از جذب آنها شده و به کاهش وزن، بدون عوارض جانبی کمک می‌کند.  افراد بالای ۱۶سال روزانه۲تا۳ عدد کپسول پیش‌‌از هر وعده غذایی حاوی کربوهیدرات مصرف کنند.

ـ مکمل OBESTOP: این مکمل از فیبرهای محلول (فیبرپسیلیوم، فیبر گلوکومانان، فیبر چیتوزان و فیبر سیب)، پیکولینات‌کروم و بی‌تارتارات‌کولین، اینوزیتول و ال‌‌متیونین، عصاره چای‌سبز، ال‌‌کارنیتین و کافئین تشکیل شده‌است و موجب افزایش سوخت‌و‌ساز، چربی‌سوزی و کنترل اشتها می‌شود. یک عدد کپسول ‌پیش‌از هر وعده غذایی اصلی (روزانه ۳ کپسول) همراه یک لیوان آب مصرف شود. مصرف این محصول در افراد مبتلا به کم‌کاری تیروئید که از داروی لووتیروکسین استفاده می‌کنند مجاز نمی‌باشد.

ـ‌‌ مکمل CEFAMADAR: این مکمل حاوی ۲۵۰میلی‌گرم عصاره خشک ریشه مادار است. سفامادار با تحریک مرکز سیری در دیانسفال مغز سبب کاهش اشتها می‌گردد. قرص سفامادار گزینه‌‌ای مناسب برای افرادی می‌باشد که  اضافه وزن دارند و یا اشتهای آنها زیاد است. دوز مصرفی بزرگسالان یک قرص۱ تا ۳ بار در روز می‌باشد.

ـ‌ ‌مکمل REDUKIL: ردوکیل یک مکمل طبیعی و گیاهی می‌باشد که با جذب آب درمعده تشکیل ژلی حجیم‌ می‌دهد که مدتی‌طولانی در معده باقی‌مانده و به این ترتیب احساس سیری را القا می‌کند. این مکمل سبب کاهش جذب کلسترول می‌شود. همچنین این محصول با کاهش جذب منوساکاریدها و دی‌ساکاریدها باعث کاهش پیک قندخون می‌گردد. کپسول ردوکیل تخلیة معده را طولانی‌کرده، جذب تدریجی قندخون را ممکن‌می‌سازد. این موضوع به کاهش قندخون بالا که پس‌‌از صرف‌غذا ایجاد می‌شود کمک شایانی می‌کند. این فرآورده از نوعی فیبر گیاهی به‌نام Glucomannan تشکیل شده‌است که این فیبر توانایی جذب آب بیشتر‌از ۲۰۰ برابر وزن خود در حالت خشک را دارد و در معده حجیم‌شده و احساس سیری را القا می‌کند. ۱ساعت ‌پیش‌از هر وعده غذایی ۱ تا ۲ عدد کپسول با ۲لیوان آب میل‌شود.

ـ‌ مکمل PGX: یک کپسول ژلاتینی‌نرم حاوی پولیگلایکوپلکس می‌باشد. با ایجاد احساس سیری، اشتها را کاهش‌داده، رسیدن به سطح نرمال قند خون را بهبود بخشیده و درصورت ترکیب با ورزش مناسب و رژیم‌غذایی به کنترل وزن کمک‌می‌کند. این محصول از سه عنصر محلول در آب تشکیل شده‌است: پودر کنجاک، آلژینات سدیم و زانتان. این سه پلی‌ساکارید برای تشکیل ویسکوزیته با ضخامت۳ تا ۵برابر بیش‌از هر فیبر دیگری شناخته شده هستند. روش مصرف این مکمل، هفتة اول ۱ تا ۲ سافت ژل سه‌بار در روز، هفته دوم  ۲ تا ۴ سافت ژل سه‌بار در روز و هفته سوم به بعد ۳تا۶ سافت ژل سه‌بار در روز می‌باشد.     

جراحی:

جراحی برای درمان چاقی شدید یا BMI بالای۴۰ و یا BMI بالای ۳۵ که بیماری طبی جدی نیز دارند درنظر گرفته می‌شود. عموماً این روش‌ها ۳۰تا۳۵درصد از وزن متوسط بدن را کاهش می‌دهند. به‌صورت کلی دو نوع جراحی برای درمان چاقی وجود دارد:

۱ـ‌ محدودکننده:  که مقدار غذای قابل نگهداری توسط معده را کم می‌کند، برای نمونه اسلیو معده.

۲ـ‌ سوء‌جذبی: که محدود‌کننده است مانند عمل بای‌پس‌معده و میزان کاهش وزن بیشتری نسبت‌به روش اول دارد.

نتیجه‌گیری:

چاقی به‌عنوان یک عامل‌خطرساز برای سلامتی محسوب می‌گردد که به‌علت تغییر در روش زندگی و رفتارهای غذایی ناسالم ایجادشده و موجب افزایش خطر در برخی بیماری‌ها از جمله فشارخون و هایپرلیپیدمی و دیابت(سندروم متابولیک) می‌گردد. برای درمان و مدیریت چاقی درکنار مدیریت روش زندگی و فعالیت‌بدنی و رژیم‌غذایی، داروهای‌خاص و جراحی نیز وجود دارد که براساس تعدادی فاکتورهای‌خاص برای فرد درنظر‌گرفته می‌شود.