سلول‌درمـــانی به معنای تــرمیم سلولــهای بافتهای از بیــن رفته بـا استــفاده از سلـولهای تشکیل‌دهـنده‌ی همان بافـت است.
به طور کلی در بافتهای بدن سه نوع سلول داریم که عبارتند از:
۱) یاخته‌های بدنی
۲) سلولهای بنیادی
۳) یاخته‌های زایشی
الف) یاخته‌های‌زایشی در اندام‌های تناسلی قرار دارند وتنها برای تولید جنین مورد استفاده قرار می‌گیرند.
ب) یاخته‌های بدنی سلولهای بالغی هستند که دراغلب موارد قادر به تکثیر نبوده و یا در صورت تکثیر تنها می‌توانند سلولهایی از نوع خود را تولیدکنند به عنوان مثال یاخته‌های کبدی و یاخته‌های فیبروبلاست پوست نوعی از انواع یاخته‌های بدنی هستند که در صورت تکثیر فقط می‌توانند یاخته‌هایی از نوع خود را تولید کنند و قادر به تولید انواعی از یاخته‌های دیگر نیستند و یاخته‌های قلبی و یاخته‌هایی عصبی نمونه‌ی دیگری از یاخته‌های بدنی هستند که قادر به تکثیر نیستند و در صورتی که در بافت قلبی یا عصبی تعداد زیادی از آنها ازبین برود قادر به جانشین کردن آنها نیستند.
ج) یاخته‌های‌بنیادی یا بن‌یاخته‌ها برخلاف یاخته‌های بدنی نه تنها قادر به تکثیر هستند بلکه می‌توانند به انواعی از یاخته‌های دیگر هم تبدیل شوند و یا به یاخته‌های دیگر تمایز پیدا کنند تقریباً همه‌ی بافتهای بدن کمابیش از این یاخته‌ها دارند و از آنها برای ترمیم بافت خود استفاده می‌کنند در صورتی که دراثر هر امری مثلاً عفونت، سانحه وغیره هر بافتی مقدار زیادی از یاخته‌های خود را از دست بدهد این بن‌یاخته‌ها شروع به رشد می‌نمایند و با تکثیر و تمایز، یاخته‌های از دست رفته را جانشین می‌کنند.
در یاختهدرمانی با توجه به نوعی از یاخته‌های بافت مورد نظر که از بین رفته می‌توان از نوعی بن‌یاخته برای جانشینی یاخته‌های از دست رفته استفاده نمود.
انواع بن‌یاخته‌هایی که از آنها برای یاختهدرمانی استفاده می‌شود با توجه به منشاء جداسازی، قدرت تکثیر و توان تمایزی به قرار زیر است:
الف ـ بن‌یاخته‌های جنینی
ب‌ـ بن‌یاخته‌های جدا شده از جنین‌های سقط شده
ج ـ بن‌یاخته‌های خون بند ناف
دـ بن‌یاخته‌های بزرگسالان
1) بن‌یاخته‌های جنینی را از جنین ایجاد شده به روش لقاح آزمایشگاهی که بعد از14روز تخریب می‌شود و سپس کشت داده می‌شود به دست می‌آورند از نظر تکثیری و تمایزی این بن‌یاخته‌ها بیشترین توان تکثیری را دارند و قادرند همه‌ی انواع بن‌یاخته‌های بدن را تولید نمایند.
2) بن‌یاخته‌های جدا شده از جنین سقط شده: همانگونه که از اسم آنها پیداست این بن‌یاخته‌ها ازجنین‌های سقط شده به دست می‌آیند این نوع از بن‌یاخته‌ها نیز مانند بن‌یاخته‌های جنینی قدرت تکثیر بالایی دارند ولی ازنظر توان تمایزی جزء سلولهای چند توان بوده و قادرند تنها به انواعی از یاخته‌های خاص تمایز یابند.
3) بن‌یاخته‌های بزرگسالان: همه‌ی بافتهای موجود دربدن برای ادامه حیات، مبارزه با روند پیری و همچنین ترمیم حیات. بن‌یاخته‌هایی دارند که امروزه آنها را تحت عنوان بن‌یاخته‌های بزرگسالان می‌شناسیم این نوع از بن‌یاخته‌ها قدرت تکثیر کمتری نسبت به بن‌یاخته‌های جنینی دارند وتنها قادرند به انواع بن‌یاخته‌های بافت جدا شده تبدیل شوند البته با ایجاد شرایط خاصی بعضی از انواع این بن‌یاخته‌ها را می‌توان به انواع سایر بن‌یاخته‌های مورد نیاز تغییر داد.
جهت استفاده از بن‌یاخته‌ها در درمان بیماریهایی که با تخریب بافتی همراه است لازم است موارد زیر مورد مطالعه و تأیید قرارگیرند:
1) کارآیی استفاده از بن‌یاخته‌های مورد نظر
2) سلامت استفاده از بن‌یاخته‌های مورد استفاده
3) تأیید مطالعات آزمایشگاهی و حیوانی استفاده از بن‌یاخته‌های فوق
بنابرآنچه گفته شد بعداز جداسازی بن‌یاخته‌ها و شناسایی ویژگی‌های آنها ابتدا باید در مطالعات آزمایشگاهی قدرت تکثیر و همچنین توانایی بن‌یاخته‌های فوق در تبدیل شدن به سایر یاخته‌های بدن، ایجاد تومور و یا رشد غیر قابل کنترل مورد ارزیابی قرار گیرند. در مرحله‌ی بعدی لازم است بن‌یاخته‌های جدا شده‌ی فوق در مدل‌های حیوانی کوچک مورد ارزیابی قرارگیرند که دراین مرحله نیز باید اثبات شود که بن‌یاخته‌های مورد استفاده ضمن کارآیی مورد نظر هیچگونه عوارض برای حیوان مورد آزمایش نداشته باشد و درمرحله‌ی بعدی این یاخته‌ها را در افراد داوطلب و بیمارانی که رضایت دارند و هیچ راه درمانی دیگری برای درمان آنها وجود ندارد با ارائه‌ی کلیه‌ی توضیحات لازم به آنها و ناگفته نماندن هیچ ریسک و ناگفته‌یی با مجوز کمیته‌ی اخلاق پزشکی مورد ارزیابی قرارمی‌گیرند. درصورتی که بن‌یاخته‌های مورد استفاده در این مرحله نیز دربیماران داوطلب که بالاجبار به خاطر مسائل مادی داوطلب نشده‌اند ویا مثل آنچه که درمورد آزمایشات دارویی آونکس اتفاق افتاد صورت نگرفته باشد و دراین مرحله نیز کارآیی آن مورد تأیید قرار گرفته باشد و نیز با روش‌های استاندارد جهانی مقایسه گردیده و مؤثر بودن آن نیز به تأیید رسیده باشد مجوز استفاده ازاین روش یعنی یاخته درمانی به صورت محدود صادر خواهد شد ودرمرحله بعدی عوارض دراز مدت این روش درمانی یعنی یاختهدرمانی با استفاده از پرسش نامه و روش‌های خاص، موردارزیابی قرارگرفته وتنها بعد ازاین مرحله است که درمان به صورت یک روش معمول به جامعه‌ی درمانی معرفی می‌گردد این مراحل از زمان کشف یک سلول تا ارائه‌ی خدمات معمولی درمانی درصورتی که مقاصد سیاسی و بزرگنمایی پیشرفت‌های علمی مطرح نباشد مثل شنگول و منگول‌هایی که فقط تولد آنها گزارش می‌شد و اطلاعی ازمرگ آنها منتشر نمی‌شد، معمولاً مراحل ذکر شده‌ی فوق 5 تا10سال طول می‌کشد درحال حاضر با توجه به یافته‌های آزمایشگاهی وهمچنین بررسی‌های انجام شده درمدل‌های حیوانی تنها بن‌یاخته‌های بزرگسالان و بن‌یاخته‌های خون بندناف مجوز استفاده در بررسی‌های بالینی یاخته درمانی و گاهی ارائه‌ی خدمات درمانی را دارند. استفاده از بن‌یاخته‌های جنینی و بن‌یاخته‌های جدا شده از جنین سقط شده به صورت رسمی در هیچ بررسی انسانی مورد ارزیابی قرارنگرفته است اخیراً FDA تنها به دو شرکت مجوز استفاده از یاخته‌های عصبی و یاخته‌های شبکیه‌ی مشتق از بن‌یاخته‌های جنینی را بعد از طی مراحل آزمایشگاهی و حیوانی تنها در نمونه‌های داوطلب داده است.
درحال حاضر استفاده از بن‌یاخته‌های بزرگسالان در درمان بیماری‌ها به سه صورت امکان‌پذیر است:
1) تزریق بن‌یاخته‌ها بدون هیچگونه دستکاری و به همراه یاخته‌های بدنی به بیمار
2) جداسازی بن‌یاخته‌ها و بعد تنها تزریق یاخته‌های جدا شده به بیمار
3) کشت و تکثیر بن‌یاخته‌های جدا شده و سپس تزریق آنها به بیمار
در خصوص استفاده از بن‌یاخته‌ها جهت یاختهدرمانی تحقیقات بیشتری درحال انجام است عمده سوالات مورد نظر و اهدافی که این تحقیقات در زمینه‌ی آنها درحال انجام است عبارتند از:
1) آیا استفاده از بن‌یاخته عارضه‌های جدی به دنبال دارد.
2) آیا کشت بن‌یاخته می‌تواند احتمال تغییر ژنتیکی دراین یاخته‌ها را افزایش دهد.
3) آیا از بن‌یاخته می‌توان با ابداع روشی نوین به صورت خوراکی (مثلا قرص) در سلول درمانی استفاده نماید.
4) آیا می‌توان قرصی ساخت که بتواند بن‌یاخته‌های بدن را جهت نیل به هدف سلول درمانی تحریک نماید.
5) آیا از بن‌یاخته‌های جنین با ملاحظات اخلاقی پزشکی و شرعی می‌توان در بررسی‌های بالینی سلول درمانی استفاده کرد.
لازم به توضیح است که برای تأکید بیشتر بر ثبت و نظارت بر روند انجام بررسی‌های لازم در زمینه‌ی سلول درمانی سایتـی به آدرسwww.clinicaltrial.gov از طرف انستیتو ملی بهداشت (NIH) ایجاد شده است و لازم است که همه‌ی مطالعات بالینی در زمینه‌ی یاختهدرمانی قبل از انتشار نتایج دراین سایت ثبت شوند تا روش کار آنها در اختیار همه‌ی محققان دراین زمینه ونیز بیماران نیازمند جهت بهبود روش‌ها و بررسی نقص‌ها وخطرات احتمالی مورد بررسی و پالایش قرارگیرند.
در هر بررسی بالینی جهت ثبت اطلاعات بالینی لازم است حداقل هفت مرحله برای هر یک از فازهای مطالعاتی درسایت مورد نظر ثبت گردد.
1) تهیه‌ی دستورالعمل مطابق پروتکل‌های بین‌المللی
2) انتخاب پژوهشگران باتجربه و متعهد
3) تصویب روند اجرایی براساس منافع ملی
4) انتخاب بیماران با توجه به معیارهای اخلاقی و مطالعاتی
5) جمع‌آوری داده‌ها وارزیابی آنها براساس وجدان کاری
6) تحلیل داده‌های به دست آمده
7) ارائه‌ی نتایج و چاپ مقالات درصورت اثربخش بودن و کارآمد بودن
عمده بیماریهایی که درحال حاضر از یاختهدرمانی جهت درمان آنها استفاده می‌شود و یا تحت مطالعه جهت استفاده از این روش درمانی جهت معالجه آنها می‌باشد عبارتند از:
1) بیماری کرون
2) بیماری ویتیلیگو
3) رفع چین وچروک درناحیه صورت برای زیبایی
4) درمان اسکار جوش‌های ناشی از آکنه برای زیبایی
5) درمان اسکار ناشی ازلیشمانیوز دربیماری سالک برای رفع بدشکلی درنواحی قابل دید
6) رفع اسکار ناشی از سوختگی‌های درجه 3
7) درمان بیماری بی‌اختیاری ادراری
8) درمان بیماران مبتلا به نارسایی کبدی (سیروز)
9) درمان بیماران مبتلا به مولتیپل اسکلروزیس
10) درمان بیماران فلج مغزی
11)بیماران مبتلا به سکته‌ی قلبی
12)بیماران مبتلا به زخم گانگرنه
درخصوص موارد ذکر شده بالا در سلول درمانی؛
الف) در بیماران کرون از بن‌یاخته‌های مزانشیمی به عنوان یک درمان انتخابی در یاختهدرمانی استفاده می‌شود مطالعات صورت گرفته درهلند و ایتالیا نشان داده است که تزریق این بن‌یاخته‌های مزانشیمی توانسته در70درصد بیماران مقاوم به درمانهای دارویی موجود بیماری را بهبود بخشد.
ب) دردرمان بیماری ویتیلیگو از پیوند خودی (اتولوگ) یاخته‌های ملانوسیت‌که یک روش یاختهدرمانی محسوب می‌شود جهت درمان بیماری فوق استفاده می‌شود دراین شیوه‌ی درمانی ابتدا یاخته‌های ملانوسیت ازبیوپسی‌های بدست آمده از نواحی سالم پوست آن دسته از بیماران مبتلا به ویتیلیگو که پاسخ قابل قبولی برای درمانهای متداول نداده‌اند به روش آنزیمی تحت شرایط کاملاً استریل جدا و به صورت داخل اپیدرمی تزریق می‌گردد نتایج این شیوه‌ی درمانی در پژوهشگاه رویان برای درمان بیماری ویتیلیگو به روش سلول درمانی کاملاً بی‌خطر ورضایت‌بخش بوده است.
ج) دردرمان موقتی رفع چین وچروک از یاخته‌های فیبروبلاستی به صورت فقط تزریق تنهای یاخته‌های فیبروبلاستی و یا تزریق یاخته‌های فوق همراه هیالورونیک اسید ویا کلاژن استفاده می‌شود.
د) در درمان جوش‌های ناشی از آکنه نیز از بن‌یاخته‌های فیبروبلاستی همراه مواد پرکننده و نیز لیزر استفاده می‌شود دراین روش ابتدا با یک بپوپسی از قسمتهای سالم پوست بیمار مقداری پوست سالم جدا نموده سپس یاخته‌های فیبروبلاستی آن کشت داده شده و بعد از تکثیر آنها به تعداد20 تا30 میلیون در سه نوبت در نواحی اسکار به صورت زیر پوستی تزریق می‌شود.
هـ) دردرمان اسکار ناشی از لیشمانیوز نیز دربیماری سالک از یاخته‌های فیبروبلاستی حاصل از بیوپسی پوست بیمار با چند نوبت تزریق درموضع اسکار استفاده می‌شود.
و) در درمان اسکار ناشی از سوختگی‌های درجه سه از یاخته‌های فیبروبلاستی و کراتینوسیتی با کشت و تکثیروخالص‌سازی و استفاده از یک ناقل مناسب در درازمدت استفاده می‌شود در مراحل درمان بن‌یاخته‌های فوق را همراه یک حامل چسب بافتی پس از تراشیدن اسکارهای پوستی پیوند می‌زنند و به این ترتیب به بهبود بیمار کمک می‌کنند.
ز) در درمان بیماری بی‌اختیاری ادراری تزریق بن‌یاخته‌های عضلانی موجب تقویت عضلات اطراف مجرای ادراری می‌شوند و به این ترتیب مشکل بی‌اختیاری ادراری را دراین بیماران حل می‌کنند.
ح) در درمان بیماران مبتلا به نارسایی کبدی بخشی از سلولهای تک هسته‌یی مغز استخوان و سلولهای وابسته CD133 را تحت راهنمایی سونوگرافی در عروق پورت تزریق می‌کند بخش دیگر از سلولهای تهیه شده را که فریز کرده‌‌‌اند سه ماه بعد از تزریق اول مشابه تزریق اول به بیمار پیوند می‌زنند تزریق اول تا4 ماه شاخص‌های کبدی را دربیماران دچار نارسایی کبدی تا اندازه‌یی بهبود می‌بخشد و بعد از گذشت این زمان علائم بیماری به حالت اولیه برمی‌گردد به نظر می‌رسد که تکرار تزریق بن‌یاخته‌های فوق دراین بیماران بتواند تأثیرات ماندگارتری را ایجاد کند.
دردرمان بیماران مبتلا به مولتیپل اسکلروزیس از تزریق سلولهای بنیادی مزانشیمی برای تبدیل پاسخ‌های ایمنی و همچنین کمک به ترمیم میلین ازدست رفته می‌توان باعث بهبود علائم بیماری گردید.
ثبت نظر