مرکز حافظه نیز مانند سایر اعضاء بدن از سلول‌های بسیار زیاد عصبی ساخته شده‌است.سلول کوچکترین واحد حیات در انسان است. یعنی سلول مانند هر‌موجود زنده‌ی دیگر نیاز به اکسیژن، غذا، املاح، ویتامین‌ها و فلزات مختلف دارد. برای آنکه سلول بتواند کارش را به‌نحو‌احسن انجام‌دهد، لازم است که تمام موارد مورد نیازش به تعداد کافی در دسترس آن قرار‌گیرد. ما باید غذاهای خود را به‌شکلی انتخاب کنیم که علاوه‌بر اعضای مختلف، نیاز مرکز حافظه و سلول‌های آن‌را نیز برطرف نمایند.
البته اشاره کنیم که اگر به‌دنبال یک غذای معینی می‌گردیم که با خوردن آن حافظهی ما فعال‌تر و قوی‌تر شود، چنین غذایی به‌شکل خاص و انحصاری وجود ندارد. ولی مجموعه‌ای از خوراکی‌ها می‌توانند مستقیماً روی مرکز حافظه اثرگذاشته و آن‌را تقویت نمایند.درمورد داروی مربوط به حافظه نیز دانشمندان بسیاری در‌حال‌حاضر به‌دنبال یافتن داروی خاصی هستند که مرکز حافظه را تقویت نماید، ولی هنوز به‌طور مشخص چنین دارویی یافت‌نشده و مجموعه‌ای از داروها می‌توانند در برطرف‌کردن ضعف‌حافظه، بخصوص در افراد پیر و مسن مؤثر واقع شوند که گفته خواهد شد.
بدن برای ادامه‌ی فعالیت خود و اعضایش به «غذا» احتیاج دارد و مرکز حافظه نیز قسمتی از بدن است. بنابراین مرکز حافظه برای ادامه‌ی فعالیت خود یا فعال‌تر‌شدن در مواقعی‌که دچار ضعف و رکود است، به غذا و بخصوص غذاهای خاص نیاز دارد.
قند:
گلوکز یا «قند» مهمترین غذای مرکز حافظه است. سایر سلول‌های بدن مانند سلول‌های عضلات، سلول‌های کبد، کلیه و ریه می‌توانند از چربی‌ها و پروتئین نیز برای به‌دست‌آوردن انرژی استفاده کنند ولی سلول‌های مغز قادر به این کار نیستند و سلول‌های مغز فقط‌و‌فقط به گلوکز یعنی قند برای ادامه‌ی کار و فعالیت خود نیاز دارند. البته کبد، لوزالمعده و کلیه به کمک یکدیگر سعی می‌کنند که مقدار قند را در خون درون رگ‌های شما به میزان صحیح و متعادل نگهدارند. غذاهای شیرینی که ما می‌خوریم در کبد ما شکسته‌شده و از اقسام و انواع قندها، در کبد فقط «گلوکز» یعنی قند مورد نیاز بدن ساخته می‌شود و خون، این گلوکز مورد نیاز مغز را از راه رگ‌های خونی به مغز و مرکز حافظه می‌رساند. زیاد‌شدن قندخون یعنی «هیپرگلیسمی» روی سلول‌های مغز و مرکز حافظه اثر خاصی ندارد در‌حالی‌که کاهش یافتن قندخون یعنی«هیپوگلیسمی» باعث احتمالاتی در سلول‌های مغزی و مرکز حافظه می‌شود.
برخی افراد در بعضی از ساعات روز به‌دلایلی یک‌مرتبه احساس خستگی و بی‌قراری‌کرده و نمی‌توانند خوب تمرکز پیدا نمایند. در چنین مواقعی خوردن یک وعده غذای کم که دارای کمی قند یا میوه‌ی شیرین باشد، این مشکل را حل می‌کند. علت آن رسیدن مقداری قند به مغز و مرکز حافظه است. اصولاً بعضی از افراد احساس می‌کنند که وقتی مقداری قند می‌خورند حافظهی آنها برای مدت کوتاهی بهتر می‌شود.
در کسانی‌که به کمبود قند دچار می‌شوند ممکن‌است سردرد، اختلال فکری، عرق بدن، تندی ضربان قلب ظاهر گردد که شاید از عوارض بیماری قند و داروهای درست استفاده نشده‌ی مربوط به آن باشد ولی اختلال فکری و ضعف‌حافظه در‌این‌مورد اغلب نشانه‌ای مهم و ثابت است. چنانچه انسان در‌حدود ۱۶ساعت غذا نخورد، حتی اگر قبلاً سالم بوده باشد باز دچار عوارض کاهش قندخون می‌شود که با خوردن اولین غذا این عوارض برطرف می‌شوند. برای حفظ‌کردن مطالب، صبح‌ها باید اول صبحانه خورد و بعد به حفظ مطالب پرداخت. تجربه نشان داده است آنهایی که صبح زود به حفظ‌کردن مطالب می‌پردازند، چنانچه قبلاً صبحانه بخورند بهتر مطالب را حفظ می‌کنند تا کسانی‌که در همان زمان و بدون خوردن صبحانه به حفظ مطالب می‌پردازند. زیرا در گروه اول قندخون در حد طبیعی و یا کمی زیادتر است و مغز و حافظه به غذاهای اصلی دسترسی کامل دارند.
پروتئین:
سلول‌های مغزی برای کار خود به قند احتیاج دارند ولی برای تولید مواد خاص و بر‌قراری ارتباط بین خود و سایر سلول‌ها به پروتئین نیاز دارند و با استفاده از پروتئین‌های ویژه، خود را ترمیم نموده و عوارضی را که به‌خاطر کار و فعالیت در آنها ایجاد شده‌است از بین می‌برند.
پروتئینی که شما می‌خورید قابل رسیدن به مغز نیست چون در مغز یک صافی نیرومند وجود دارد که نمی‌گذارد پروتئین‌های خارجی خورده شده، خود را به سلول‌های مغز برسانند. این صافی نیرومند و فعال «سد مغزی» نام دارد که همچون سدی جلوی هجوم پروتئین‌های خارجی به مغز را می‌گیرد.
ولی به‌هر‌حال سلول‌های مغزی نیز به پروتئین احتیاج دارند و این پروتئین را خودشان از اسید‌آمینه‌ای (Amino Acide) که از راه خون وارد مغز شده است، می‌سازند و نیاز خود را به پروتئین از این طریق مرتفع می‌کنند. می‌دانید که وقتی ما یک غذای گوشتی می‌خوریم، این گوشت در معده و روده‌ها هضم شده و به ترکیبات بسیار کوچکی به‌نام اسید‌آمینه تبدیل می‌شوند و این اسید‌های آمینه، بعداً از جدار روده جذب شده و وارد جریان‌خون می‌گردند و از آنجا به تمام بدن از‌جمله به مغز می‌روند و مغز از ترکیبات این اسید‌آمینه‌ها با یکدیگر، پروتئین‌های مورد نیاز خود را می‌سازد.
بین فعالیت مغز و اشتها نیز ارتباطی وجود دارد که ما به بحث در مورد آن خواهیم پرداخت.
ملاحظه کردید که وجود پروتئین برای فعالیت سلول‌های مغزی مرکز حافظه نهایت ضرورت را دارد و افرادی‌که به مقدار کافی پروتئین به بدن خود نمی‌رسانند، دچار مشکلات حافظه خواهند شد. این افراد زود از کار خسته‌شده و ساعات کارشان نیز محدود خواهد بود. با تحقیقاتی که تعدادی از محققان به‌عمل‌آورده‌اند به‌این‌نتیجه رسیده‌اند که هوش و حافظهی مردم کشورهایی که کمتر پروتئین مصرف می‌کنند، به‌مراتب از مردم کشورهایی که به‌مقدار کافی پروتئین می‌خورند، کمتر است. مثلاً در کشور ژاپن از آنجایی که مردم غذاهای مملو از پروتئین‌های دریایی زیاد مصرف می‌کنند، دارای هوش و حافظهی قابل‌ملاحظه‌ای هستند؛ زیرا ماهی علاوه‌بر پروتئین دارای مقادیری چربی مفید است که روی تقویت حافظه و سلول‌های مغزی اثر خوبی دارد. از‌سوی‌دیگر گوشت‌ماهی از اسیدهای‌آمینه‌ی کمتری ساخته‌شده که زود هضم و جذب می‌شود. چنانچه دسترسی به پروتئین‌های حیوانی امکان نداشته باشد، مصرف سویا یا لوبیای ژاپنی که دارای پروتئین فراوان است نیز به تقویت حافظه کمک می‌کند و می‌دانیم که ژاپنی‌ها علاوه‌بر ماهی و سایر غذاهای دریایی، لوبیای سویا را نیز زیاد مصرف می‌کنند و هم از راه پروتئین‌های دریایی و هم از راه خوردن سویا، پروتئین مورد نیاز مغز خود را تأمین می‌کنند. در ضمن لوبیای ژاپنی دارای مقادیر زیادی لیستین است که تقویت‌کننده‌ی نیرومند مرکز حافظه است. یک انسان برای هر‌کیلوگرم از وزن بدنش باید یک گرم پروتئین در روز بخورد.
اشتها:
گفتیم که اشتها و فعالیت مغز با‌هم ارتباط مستقیم دارند. آنهایی که به دلایلی اشتهای خود را برای مدت طولانی از‌دست‌می‌دهند و نمی‌توانند به‌مقدار کافی قند و پروتئین به مغز برسانند، دچار مشکلات حافظه‌ای واضحی می‌شوند. البته مغز، خود کنترل‌کننده و تحریک‌کننده‌ی اشتها است.
مغز از دو‌سو اشتها را کنترل می‌نماید. از یک‌سو به‌شما می‌گوید که به‌هنگام غذا‌خوردن کی و چه‌وقت سیر شده‌اید و از‌سوی‌دیگر مقدار غذایی را که شما باید درطول روز بخورید، تنظیم می‌کند. در مرحله‌ی نخست یک تحریک عصبی به‌نام نشانه سیری(Saticty Signal) از سمت معده و روده به مغز فرستاده می‌شود. یعنی وقتی معده‌ی شما به مقدار کافی از غذا پر‌شد، این غذا برای شما کافی بوده و این نشانه از سوی معده به مغز فرستاده می‌شود که شخص خوردن را متوقف‌کند. این‌نشانه یعنی نشانه سیر‌بودن، پس‌از صادر‌شدن ازسوی معده مدتی طول می‌کشد تا به مغز برسد. ولی بسیاری از افراد آنچنان تند غذا می‌خورند که وقتی این نشانه ازسوی معده پس‌از گذشت مدت زمانی به مغز رسید، آنها بیش‌از مقدار مورد نیاز خود غذا خورده‌اند. یعنی برای چاق‌نشدن باید کند غذا خورد تا نشانه سیری از‌طرف معده فرصت رسیدن به مغز را داشته باشد چون پس‌از رسیدن این نشانه به مغز، انسان خوردن را متوقف می‌کند.
در مرحله‌ی دوم، نشانه سیری ازسوی بافت‌های چربی و سلول‌های چربی به مغز فرستاده می‌شود. از سلول‌های چربی بدن ماده‌ای به‌نام Leptin ترشح می شود که به مغز دستور می‌دهد تا اقدام به غذا‌خوردن را متوقف‌کند و شما دیگر غذا نخورید.
آنچه مسلم است اشتهای انسان باید وضع طبیعی داشته باشد. زیادی اشتها به چاقی مفرط و کمی‌اشتها به‌تدریج به ضعف سلول‌های مغزی و مرکز حافظه منجر می‌شود. به‌نظر می‌رسد که در‌آینده از ماده‌ی Leptin برای لاغرکردن افراد چاق استفاده شود.
چربی:
چربی نیز برای مغز لازم است، چون 6۰درصد وزن مغز را چربی تشکیل می‌دهد و بهترین چربی‌ها آنهایی هستند که اشباع شده نبوده، یک ظرفیتی و درجه‌ی ذوبشان پائین باشد؛ مانند روغن هسته‌ی انگور، روغن‌زیتون، روغن کانولا که از گیاه کلزا گرفته می‌شود و این روزها در شمال ایران ده‌ها کیلومتر مزارع بوته‌ی کلزا به‌وجود آمده است. به‌این‌ترتیب ملاحظه می‌کنیم آنهایی که از خوردن هر‌نوع چربی، حتی چربی‌های مفید خودداری می‌کنند به مغز خود آسیب می‌رسانند، چراکه سلول‌های مغز چربی بسیاری داشته و به چربی نیاز فراوان دارند.
یکی‌از بهترین چربی‌ها برای بدن چربی ماهی است که از خود ماهی به‌نام Fish oil یا از کبد آن به‌نام Code liver oil گرفته می‌شود و دارای مقادیر زیادی چربی امگا۳ (Omega3) بوده و این چربی برای مغز بسیار مفید می‌باشد. چربی امگا۳ در بدن ماهی‌های چرب مانند ماهی ازون برون، ماهی آزاد و ماهی تون و ماهی ماکارل وجود دارد، خوردن ۱ یا ۲ کپسول روغن‌ماهی در روز نیاز ما را به این ماده مرتفع می‌سازد. انگور و هلو حافظه را زیاد می‌کند. مغز به مقداری از ویتامین‌ها و مواد‌معدنی نیز نیاز دارد.
هورمون‌ها:
مغز علاوه‌بر غذاهای خاص و ویتامین‌ها و املاح به بعضی از هورمون‌ها و مواد محرک مغز نیز نیاز دارد. هورمون‌ها ترکیباتی هستند که از غده‌ای از بدن ترشح شده، وارد گردش‌خون می‌شوند و بسیاری از اعضا از‌جمله مغز را تحت‌تأثیر قرار‌می‌دهند. بعضی‌از هورمون‌ها در خود مغز ساخته می‌شوند و هرچه سن انسان بالاتر رود، ساخت هورمون‌ها چه در مغز و چه در غده‌ی‌تیروئید، چه در تخمدان‌ها و بیضه‌ها کاهش می‌یابد و این کاهش به‌طور مؤثری روی مغز و حافظه اثر می‌گذارد. یکی‌از هورمون‌های مؤثر روی مغز Estrogen یعنی هورمون زنانه است.این هورمون فعالیت‌های سلول‌های عصبی مغزی را افزایش می‌دهد و با افزایش سن خانم‌ها از مقدار این هورمون کاسته‌شده و قدرت حافظهی آنها نیز تخفیف می‌یابد.
کم‌شدن Estrogen در بدن، ابتلای انسان را به بیماری آلزایمر بیشتر می‌کند. کم‌شدن این هورمون در خانم‌ها مشخص‌است که باعث پوکی‌استخوان می‌شود ولی به‌کار بردن زیاد آن باعث ایجاد سرطان‌پستان می‌شود. به‌همین جهت باید استفاده از این هورمون بعد‌از دوران یائسگی، حتماً تحت‌نظر پزشکان مجرب انجام گیرد.
تخممرغ نیز به‌خاطر داشتن مقادیر زیاد ماده‌ای به‌نام Lecitin به تقویت حافظه کمک می‌کند. خوردن تخممرغ برای تقویت حافظه در انسان اثرات روشنی برجای می‌گذارد. از‌سوی‌دیگر به‌نظر می‌رسد که هورمون مردانه یعنی تستوسترون روی حافظه اثری نداشته باشد و استفاده از این هورمون در زمانی‌که دچار ضعف جنسی هستند نیز ممکن‌است باعث ابتلای غده‌ی‌پروستات به سرطان شود.
دانشمندان ژاپنی سالهای سال بود که روی هورمون کنترل‌کننده‌ی هیجان کار می‌کردند. هورمونی‌که وقتی انسان دچار هیجان می‌شود آن‌را کنترل می‌کند. این دانشمندان کشف‌کردند که همین هورمون به یادگیری که مخصوص مرکز حافظه است کمک می‌کند و مرکز حافظه را تقویت می‌نماید. خبر این کشف در ایران روز جمعه ۲۲ اسفند ۱۳۸۲ ساعت ۸ شب از کانال ۴ تلویزیون ایران پخش‌شد.
Melatonin:
ماده‌ای است که باعث ایجاد خواب در انسان می‌شود؛ یعنی در ساعات نزدیکی خواب این ماده در بدن ترشح شده و به‌تدریج حالت خواب‌آلودگی در انسان ایجاد می‌کند. این ماده باعث متعادل‌کردن هورمون‌های درون انسان می‌گردد. در ضمن این ماده باعث متعادل کردن هورمون‌های درون مغز می‌شود. Melatonin در قسمت کوچکی از مغز به‌نام غده‌ی صنوبری (Pineal gland) ساخته‌می‌شود و هرچه سن انسان بالاتر رود، میزان ترشح این ماده در مغز کاهش‌یافته یعنی انسان بیشتر به کم‌خوابی دچار می‌شود. Melatonin در کسانی‌که علاوه‌بر بد‌‌خوابی به اختلالات حافظه نیز دچارند اثر خوبی دارد. Melatonion خواب را بهبود می‌بخشد و درنتیجه آن‌دسته‌از اختلالاتی را که دراثر بی‌خوابی باعث ضعف حافظه می‌شوند، برطرف می‌کند. ضمناً از قدیم‌الایام در بسیاری‌از شهرهای ایران برای تقویت‌حافظه از ماده‌ای به‌نام کندر استفاده می‌کردند و از اثرات معجزه‌آسای آن چیزهایی گفته‌اند.
Lecitin:
یکی‌از مهمترین مواد لازم برای سلول‌های مغزی است. این ماده از ترکیب اسیدهای‌آمینه‌ای چون کولینInositol و اسید‌های چرب ساخته‌شده و به‌صورت مایع و نقل‌های ریز در بازار دارویی وجود دارد و بر تقویت‌حافظه و تقویت سلول‌های عصبی اثری فوق‌العاده دارد. در تخممرغ و روغن‌آفتابگردان مقادیر زیادی Lecitin وجود دارد. ریختن تخم‌آفتابگردان در روغن‌زیتون و گذاشتن آن ۲تا۳ هفته در کناری باعث می شود که Lecitins موجود در تخم آفتابگردان در روغن‌زیتون حل‌شده و خوردن این روغن در افزایش نیروی حافظه نقش مؤثری داشته باشد.
Lecitin در ساخت استیل‌کولین که ماده و عامل اصلی فکر‌کردن و حفظ‌کردن مطالب است، نقش مستقیم دارد و خوردن آن باعث ترشح مقادیر زیادتر استیل‌کولین می‌شود؛ به‌همین جهت Lecitin در بیماری آلزایمر نیز به‌کار‌برده می‌شود.
آنچه مسلم است مغز برای فعالیت خود و بخصوص مرکز حافظه به غذاها و موادی نیاز دارند که بتواند بر فعالیت سلول‌های عصبی آن بیافزایند. البته همانطور که گفته‌شد یک غذا به‌طور مشخص که صرفاً برای تقویت حافظه خورده شود هنوز یافت نشده ولی از آنجایی که استیل‌کولین به‌طورکلی می‌تواند به‌طور‌مستقیم و غیرمستقیم در افزایش قدرت حافظه دخالت کند، مصرف آن برای تقویت حافظه مفید می‌باشد (تخممرغ و روغن‌آفتابگردان منبعLecitin هستند).
استیل‌کولین از تجزیه‌ی Lecitin در کبد ساخته می‌شود. به این ترتیب که Lecitin تجزیه شده و مقادیر قابل‌توجهی کولین که یک اسید‌آمینه است را وارد گردش خون می‌کند و این کولین بعداً در بدن تغییراتی یافته و تبدیل به استیل‌کولین می‌شود که در نحوه‌ی فعالیت مرکز حافظهی ما نقش‌آفرین است و افرادی‌که برای مدت‌های طولانی به Lecitin دسترسی ندارند، قدرت حافظهی آنها کاهش‌می‌یابد. Lecitin معمولاً در زرده‌ی تخممرغ، لوبیای ژاپنی یا سویا، تخم آفتابگردان، شیر و بعضی از حبوبات مثل عدس وجود دارد و یکی‌از عللی که اجداد و پدران ما هر‌روز به‌خوردن عدس می‌پرداختند، شاید همین تجربه‌ی قبلی آنها در نیرومند‌کردن حافظهی آنها بوده است. همینطور در کشور ژاپن و کشورهایی که زیاد سویا مصرف می‌کنند تعداد افرادی‌که حافظهی آنها خیلی زیاد است، خیلی بیشتر از سایر کشورهایی که کمتر لوبیا را مصرف می‌کنند می‌باشد و خوردن سویا یعنی لوبیای ژاپنی توسط خانم‌های باردار باعث زیاد‌شدن نیروهای حافظهی فرزندانشان خواهد شد. Lecitin در پیشگیری و درمان بیماری آلزایمر نیز مورد استفاده قرار‌می‌گیرد. زیرا در‌این بیماری مقدار استیل‌کولین موجود در مغز به‌مقدار زیاد کاهش می‌یابد.
یکی دیگر از علل ضعیف‌شدن حافظه در افراد الکلی، کم‌شدن مقدار استیل‌کولین مغز آنها می‌باشد. زیرا مقدار کولین که ماده‌ی اصلی برای ساخت استیل‌کولین است، در بدن این اشخاص خیلی کم می‌شود.
برگزیده از کتاب چگونه می‌توانم قدرت حافظه را سه برابر کنم.
مؤلف: دکتر طهمورث فروزین
ثبت نظر