استرس‌های‌اکسایشی، بیماریها‌و‌گیاهان غذایی

اثرات بیولوژیکی فلاونوئیدها
فلاونوییدها بر فعالیت بسیاری  از  سیستم‌های آنزیمی پستانداران مؤثر هستند و یک رابطه‌ی ساختمان و اثر نیز درمورد هر یک از آنها وجود دارد. بسیاری از این آنزیمها درفعالیت‌های سلولی دخالت دارند واثرات آنها ازطریق واکنش گیرنده‌های سلولی با انواع بسیاری از لیگاندها مانند هورمونها، نوروترنس‌میترها، اوتاکوئیدها، پپتیدها، پروتئین‌ها، آنتی‌ژن‌ها، میتوژن‌ها، ویروس‌ها و حتی واکنشهای سیتوتوکسیک و پروسه‌های ایمنی انجام می‌پذیرد.
 بسیاری از فلاونوییدها درخارج از بدن زنده قادر به پاکسازی و ربایش طیف گسترده‌یی از گونه‌های واکنش‌پذیر اکسیژن، نیتروژن وکلر  Ros,RNS,RCS سوپراکسید، هیدروکسیل و پروکسیل می‌باشند.
بخشی از خاصیت آنتی‌اکسیدانی فلاونوئیدها مربوط به نفوذ برخی از آنها به بخش هیدروفوبیک غشای‌سلول، پایداری و در نتیجه کاهش سیالیت غشاء است. با این حال، مکانیسم‌های پیچیده‌ی دیگری نیز  دراین فعالیت‌ها دخیل است که  روی بسیاری از فرایند‌های سلولی اثر دارد نظیر آپوپتوز، تمایز، تکثیر،تعادل واکنش‌های اکسایشی، کاهش سلول واحتمالاً تولید نوروتروفین‌ها و میانجی‌های عصبی و همچنین اثرات مهاری روی آنزیمهای:(ERK (extracellular protein refulated kinase),JNK(C-Jun N-terminal Kinase),MAPK (mitogen activated protein kinases که فعالسازی همه‌ی آنها درنهایت منجر به مرگ سلول می‌شود.
مهار NADPH‌ اکسیداز،گزانتین اکسیداز، آنزیمهای لیپوکسی‌ژناز و سیکلوکسیژناز، مهار اکسید شدن LDL و جلوگیری از مهارچسبیدن و تجمع پلاکتها ازدیگر اثرات مفید فلاونوئیدها است.  پلاکتها مشارکت اصلی درپیدایش آترواسکلروز دارند و فاکتور فعال‌کننده‌ی پلاکتی و مدیاتورهای پیش التهابی مانند ترومبوکسان A2 -  را نیز تولید می‌کنند که اثر محافظت‌کننده‌ی قلب و عروق فلاونوئیدها مربوط به مهار می‌باشد. ایزوفلاون‌ها اثرات استروژنیک دارند، اما دریک رژیم غذایی معمولی غلظت آنها در حدی نیست که اثرات فیزیولوژیک ایجاد کند مگر رژیمهای گیاهخواری که بنشن‌ها، دانه‌های سویا و جوانه‌ی شبدر زیادی مصرف می‌کنند. بسیاری از گیاهانی که سابقه‌ی مصرف درطب سنتی دارند و اثرات ضد توموری هم از خود نشان داده‌اند، درمیان کلاسهای مختلف فلاونوئیدها وجود دارند. مکانیسم اولیه برای فعالیت ضد‌سرطانی این فلاونوئیدها القای آپوپتوز گزارش شده است. از دیگر اثرات بیولوژیکی فلاونوئیدها می‌توان به اثرات ضـــدباکتری، ضــدقارچی، ضداضطرابی، ضد اسپاسم، ضد درد و محافظت کنندگی کبد اشاره کرد. به علت تفاوتهایی که درساختار شیمیایی، فراهمی زیستی، متابولیسم و توزیع  فلاونوئیدهای مختلف وجود دارد، ترکیبات مختلف فلاونوئیدی نیز اثرات متفاوتی بر سلامت انسان دارند.
 منابع غذایی برخی از فلاونوئیدهای مهم
ـ کوئرستین(quercetin) فلاونول اصلی موجود در رژیم غذایی انسان است که دربسیاری از میوه‌ها، سبزی‌ها و نوشیدنی‌های گیاهی یافت می‌شود.
 ـ آنتوسیانین‌ها، پیگمان‌های میوه‌های قرمزی چون توت فرنگی، انگور و سته‌ها (berries) می‌باشند.
ـ از فلاونول‌های(flavonols)  اصلی می‌توان به کاتشین‌ها اشاره کرد که به وفور درچای دیده‌ می‌شوند. یک فنجان دمکرده‌ی چای سبز ممکن است حاوی یک گرم درلیتر کاتشین باشد، این مقدار درچای سیاه تاحدود نصف کاهش می‌یابد  و مربوط به اکسیدشدن کاتشین وتشکیل بی‌فنل‌های پیچیده‌تر است که حین عمل تخمیر رخ می‌دهد. شکلات نیز منبع خوبی ازکاتشین هاست.
ـ فلاون‌ها(flavones) گسترش کمتری دارند وبه عنوان نمونه درکرفس وفلفل قرمز شیرین دیده می‌شوند.
ـ فلاوانون‌ها(flavanones) عمدتاًَ درمیوه‌های خانواده‌ی مرکبات یا سیتروس‌ها به چشم می‌خورند مانند هسپریدین که در پرتقال وجود دارد.
 ـ سویا منبع اصلی ایزوفلاون‌هاست (isoflavones)، این دسته از فلاونوییدها خاصیت استروژنی دارند.
 ـ پــــروآنتــوسـیانـیـــن‌ها (proanthocyanins) فلاونول‌های پلیمری هستند و مسوول طعم قابض برخی غذاها می‌باشند. انواع گلابی، سیب، انگور، چای و شکلات منبع این نوع فلاونویید هستند.
 ـ استیلبن‌ها(stilbenes) در گیاهانی که به عنوان غذا مصرف می‌شوند گستردگی ندارند. رسوراتـرول(resveratrols)  استیلبنی است که به علت داشتن خواص ضدسرطانی و نوروپروتکتیو، توجه زیادی را به خود معطوف کرده است و در انگور به وفور وجود دارد.
 بررسی‌های گسترده‌یی روی فعالیت آنتی‌اکسیدانی بسیاری از گونه‌های خانواده‌ی نعناعیان که مصرف زیادی به عنوان ادویه در رژیم غذایی روزانه دارند صورت گرفته و وجود مقادیر نسبتاً بالایی از پلی فنل‌ها را دراین گیاهان به ترتیب زیر مشخص می‌کند(شکل۱). بادرنجبویه، مریم‌گلی، رزماری، آویشن، مرزنجوش، اسیدرزمارینیک که یک اسید فنلی است آنتی‌اکسیدان اصلی این خانواده محسوب می‌شود وخواص ضدالتهابی بسیار خوبی نیز داراست بادرنجبویه، آویشن و اسطوخودوس نیز بیشترین غلظت از اسیدهای فنلی را دارا هستند درحالی که دارچین و جوزهندی کمترین مقدار از اسیدهای فنلی را به خود اختصاص می‌دهند.

خاتمه
 حجم بالایی از اطلاعات منتشر شده‌ی علمی بیانگر نقش تکوینی و نوید بخش پلی‌فنلها به عنوان ابزارهای درمانی در بیماریهای مزمن مانند سرطان، دیابت، پیری، بیماریهای قلبی ـ عروقی، بیماری‌های استحاله‌یی سلولهای عصبی و چاقی می‌باشند. بسیاری از بیماریهای شایع به دلیل مکانیسم‌های متفاوت مولکولی ایجاد می‌شوند که ازنظر بالینی یک علامت را بروز می‌دهند و از طرفی مکانیسم‌ ایجاد بسیاری از بیماریهای شایع چند عاملی (مولتی فاکتوریال)است. به نظرمی‌رسد که به دلیل تأثیراتی که ترکیبات پلی‌فنلی  روی مسیرهای مختلف سلولی و مولکولها دارند تعدیل کننده‌های مهم متابولیک هستند. بااین حال این پرسش همیشگی درمورد چگونگی مصارف بالینی آنها وجود دارد. نکته‌ی قابل توجه در مورد ترکیبات پلی‌فنلی، یکی تداخل بین آنها و مسیرهای پیام دهی سلول است ک برون ده براساس نوع سلول ونوع بیماری ممکن است غیرقابل پیش‌بینی باشد و دیگری برآیند تداخلات یا اثرات هم‌افزایی این ترکیبات روی اهداف مختلف درون سلولی است. بنابراین به منظور استفاده‌ی بجا وخردمندانه در درمان و پیشگیری از بیماریها، مطالعه و ارزیابی مکانیسمهای مولکولی پلی‌فنل‌ها در روند‌های فیزیولوژیک ضروری است. امروزه یکی از مهمترین رویکردهای در زمینه اکتشاف وتوسعه داروهای جدید، جستجو درمنافع طب سنتی است. طب سنتی و دانش بومی یکی از میراث‌های کهن و ارزشمند کشور ماست که این تجارب در طول هزاران سال ازطریق آزمون وخطا کسب شده  و به صورت نسخه‌های متنوعی در کتب معتبر طب سنتی برای نگاهداری تندرستی ومعالجات بیماریهای مختلف عرضه شده‌اند. درمیان این کتابها به معالجاتی بر می‌خوریم که براساس جستجو در منابع مدرن و معتبر علمی کاملاً منطبق با اثرات درمانی ذکر شده در نسخه‌های قدیمی می‌باشد. به نظر می‌رسد با نگاهی علمی و به دور از افراط وتفریط و تعصب، دسته‌بندی مزاجی که نقطه‌ی عطف فیزیولوپاتولوژی بیماریها است وطی قرنها تجربه‌ی حکمای بزرگی مانند رازی، ابن‌سینا، جرجانی و... به دست آمده است می‌تواند بعد از اثبات و مبتنی برشواهد به کمک دانش امروزی برآید وجایگاه آن در تحقیقات بسیار ارزشمند است.
منابع در دفتر نشریه می‌باشد.