نقش تغذیه نوزاد درآینده سلامت دهان و دندان کودک

 شواهد موجود نشان‌می‌دهد که پوسیدگی‌دندان یک بیماری چند‌عاملی (Multifactorial) است و به‌طور‌پیچیده تحت‌تأثیر عوامل ژنتیکی، رفتاری، اجتماعی و محیطی قرارمی‌گیرد. دندان‌های شیری نقش تعیین‌کننده‌ای در تأمین سلامت‌کودکان و همچنین حفظ فضای لازم جهت رویش دندان‌های‌دائمی دارند. در کودکان، پوسیدگی‌دندان ممکن‌است سبب ایجاد دردشده و از‌این‌طریق تغذیه کودکان را تحت‌تأثیر قرارداده و بر رشد و تکامل آنان تأثیرگذار باشد. طبق توصیه سازمان بهداشت‌جهانی(WHO) تعداد کودکان زیر۶سال بدون‌‌پوسیدگی دندان‌شیری باید افزایش‌یابد. اما متأسفانه این میزان در بررسی‌های انجام‌شده درکشور ما با معیارهای سازمان بهداشت‌جهانی فاصله بسیار دارد.

یافته‌ها:

اخیراً دانشمندان فرضیه اپیدمیولوژی طول زندگی (Life-course-epidemiology) را در ارتباط با بیماری‌های مزمن مطرح نموده‌اند. هدف آنها بررسی درازمدت عوامل خطرساز بیماری‌های مزمن ازجمله بیماری‌های دهان و دندان، قلبی‌عروقی و دیابت در اثر مواجهه‌های(Exposures) بیولوژیکی، فیزیکی و اجتماعی درطول دوران بارداری(جنینی)، کودکی، بلوغ، میانسالی و سالمندی است. برطبق این فرضیه، در دوران‌جنینی در بدن انسان، برنامه‌ریزی بیولوژیکی برای تنطیم فشارخون، متابولسیم‌کلسترول و انعقاد‌خون صورت می‌پذیرد و ممکن‌است عوامل‌جنینی و یا سوءتغذیه در آن دوران موجب ایجاد بیماری قلبی‌عروقی در بزرگسالی گردند. مواجهه‌های دوران کودکی ممکن‌است سبب‌کاهش و یا افزایش بیماری‌های مزمن در بزرگسالی شوند. بالغانی‌که دارای اضافه‌وزن هستند و در زمان تولد دارای وزنی کمتر از استاندارد(LBW= Low birth weight) بوده‌اند، دارای بالاترین خطر ابتلا به‌دیابت و بیماری‌های قلبی‌عروقی می‌باشند. کودکانی که دچار سوءتغذیه هستند، میزان ترشح بزاق کمتری دارند و خاصیت بافری(Buffer effect) بزاق آنان پایین است، درنتیجه میزان ترشح کلسیم و پروتئین در محیط‌ دهان آنها کاهش‌می‌یابد. این دوعامل موجب کاهش دفاع سیستم‌ایمنی‌شده و هردوی این عوامل باعث افزایش پوسیدگی می‌گردند.

طی یک بررسی نشان‌داده‌‌شد که کودکان با وزن‌کم زمان تولد و یا قدکوتاه و وضع‌اقتصادی اجتماعی نامناسب، در سن ۱۳سالگی افزایشDMFT داشته‌اند و یا به‌علت کاهش قدرت‌ایمنی بدن در آنها کلونیزاسیون باکتری‌ها در دهان بیشترشده و میزان پوسیدگی دندان بالاتر رفته است. عوامل اقتصادی‌اجتماعی، از قوی‌ترین عوامل پیشگویی‌کننده میزان تولید پلاک‌دندانی و خونروی لثه هستند. علاوه‌بر شرایط اجتماعی، عوامل مرتبط با مادر در دوران‌جنینی نیز در سلامت‌ دهان‌و‌دندان کودک مؤثرمی‌باشند. کاهش شرایط اقتصادی‌و‌اجتماعی ممکن‌است موجب کاهش دفعات مسواک‌زدن در‌طول روز (کمتر‌از ۲بار)‌ شده و به افزایش پوسیدگی کمک‌کند.

تغذیه و پوسیدگی دندان:

ارتباط شدیدی میان پوسیدگی دندان با عوامل تغذیه‌ای به‌ویژه مابین غلظت‌قند مصرفی و زمان پاکسازی قند از محیط دندان وجود دارد. تغذیه از ابعاد گوناگونی بر سلامت‌دهان و دندان اثر‌گذارده و به‌‌ویژه موجب پوسیدگی دندان، نقص در رشد مینای‌دندان، ساییدگی آن و بیماری‌های لثه می‌گردد. هنگامی‌که غلظت قند تا ۱۵درصد می‌رسد، شیب بروز پوسیدگی به سرعت افزایش‌یافته و سپس بروز پوسیدگی تغییرات افزایشی زیادی نمی‌یابد.

محاسبة شاخص اندازه‌گیری پوسیدگی دندان:

اندازه‌گیری پوسیدگی‌دندان با شاخصDMFT انجام‌می‌شودکه می‌تواند بیانگر وضعیت بهداشت‌دهان ودندان درافراد جامعه باشد.DMFT شامل۴واژه Decayed(پوسیده)، Missed (ازدست‌داده‌شده به‌علت پوسیدگی)، Filled (پرشده) و Teeth(دندان‌ها) می‌باشد. شاخصDMFT برای دندان‌های دائم استفاده‌شده و با احتساب پره‌مولار سوم یا عدم‌شمارش آن، دامنه‌ای از صفر الی۲۸‌یا۳۲ دارد.

روش‌های تغذیه‌ای و محافظت وپیشگیری:

برای پیشگیری از پوسیدگی می‌توان به کاهش مصرف موادقندی میان وعده‌های اصلی و مصرف میوه مابین وعده‌های‌غذایی و استفاده‌از ترکیبات وخمیردندان دارای فلوراید و مسواک‌زدن، فلوریداسیون آب‌آشامیدنی (که باغلظت حدود ۱میلی‌گرم درلیتر آن درآب، مقاومت را دربرابر پوسیدگی دردندان‌ها افزایش‌می‌دهد)، مصرف دهانشویه فلوراید و وارنیش‌فلوراید، دوبار درسال به‌ویژه درکودکان زیر۶سال توسط دندانپزشک (مادة‌وارنیش با برس مخصوص روی دندان‌های کودک مالیده می‌شود). عوامل مرتبط با پوسیدگی دندان‌های شیری مورد بررسی قرارگرفته‌اند. ازجمله این عوامل می‌توان به عادات‌غذایی، مدت‌تغذیه با شیرمادر و مدت‌استفاده از بطری ‌شیر و مصرف‌قندها در‌طول‌شب نام‌برد.

میزان بروز پوسیدگی‌دندان برحسب شاخص‌های سازمان بهداشت‌ جهانی مورد‌بررسی واقع‌شد؛ ۵۶درصد‌از کودکان فقط از شیرمادر مصرف‌می‌کردند و به‌طور میانگین طول دوره شیردهی ۶تا۱۶‌ماه بود و ۴۲درصد‌ از آنان هم از شیرمادر و هم از تغذیه با بطری (Bottle feed) استفاده‌ می‌کردند. نتایج نشان‌داد که استفاده‌از بطری‌شیر در‌طول‌شب یکی‌از عوامل پوسیدگی‌دندان می‌باشد که این عامل به‌منظور پیشگیری از پوسیدگی باید کنارگذاشته شود و به‌نظر‌می‌رسد که استفاده از شیر‌مادر در درازمدت تأثیرمنفی بر پوسیدگی دندان‌های شیری ندارد. تنوع مراکزدرمانی مورد‌بررسی و همچنین جامعه آماری بالا و مقایسه مابین مصرف شیرمادر در درازمدت و تغذیه نوزاد با بطری و همچنین تأثیر مصرف درازمدت تغذیه فقط با شیرمادر (Exclusive breast feeding) به‌مدت ۸تا۲۲‌ماه درکودکان ۲۴تا۳۶ماهه و بررسی تأثیر آن بر پوسیدگی‌دندان، از نقاط‌قوت این بررسی می‌باشد.

نتیجه‌گیری:

بدون‌شک وزن زمان تولد کودک به‌طورمستقیم از تغذیه مادر در دوران‌بارداری تاثیر‌می‌پذیرد. در بررسی‌های دیگر، اضافه‌وزن و چاقی‌کودکان به‌عنوان یک عامل افزایندة پوسیدگی‌دندان کودک درسنین بعدی مطرح شده‌است. مصرف شبانه شیرمادر موجب افزایش پوسیدگی گردیده ولی کل‌مدت مصرف‌ شیرمادر توسط نوزاد، تأثیری برپوسیدگی نداشت. مصرف شیرمادر تأثیرمثبت بر کاهش پوسیدگی دندان کودکان را نشان‌داد. برخی‌از محققان نیز گزارش‌نموده‌اند که مصرف شیرمادر سبب افزایش میزان‌پوسیدگی دندان‌کودکان می‌شود. بنابراین تناقضات بسیاری پیرامون تأثیر مصرف شیرمادر بر پوسیدگی‌دندان وجود دارد. ضمن‌آنکه توصیه به مسواک‌زدن بلافاصله پس‌از رویش دندان‌های‌شیری و معاینةدندان‌ها در ۶تا۱۲ ماهگی به‌منظور محافظت از دندان‌های‌شیری، توصیه ‌شده‌است.

ارتباط معنی‌داری میان شاخصDMFT کودکان و مصرف نوشیدنی‌های صنعتی شیرین ازجمله نوشابه، ماء‌الشعیر و آبمیوه‌های صنعتی مشاهده‌گردیده‌است. طول دوره مصرف شیرمادر و مصرف آن درشب، تأثیری برمیزانDMFT ندارد. عدم ارتباط میان استفاده از نخ دندان و مسواک‌زدن بر میزان DMFT ممکن‌است حاکی‌از استفاده از تکنیک‌های نادرست در زمان به‌کارگیری آنان باشد. آموزش روش درست مسواک‌زدن، استفاده از نخ‌دندان و آموزش‌های تغذیه‌ای درجهت کاهش پوسیدگی، به مادران توصیه‌شده و همچنین آموزش‌های تغذیه‌ای درجهت پیشگیری از پوسیدگی‌دندان درمادران و کودکان توصیه می‌گردد.