گیاهان برتر جهان (۱۲)

نام‌های‮‬ لاتین‮:‬
‮                            (۲)‬ Angelica archangelica L‭.
                          Archangelica officinalis Hoffm
 Archangelica officinalis var himalaica C.B.Clarke
نام‌فرانسه‮:‬
                       angelique
(4‬و5) ‮‬Herbe de saint Espri
نام‌های انگلیسی‮:‬
               (۳) angelica
   (۶) europen angelica
  (۱و۶) garden angelica
            (۱) Holy Ghost
(۱) Norwegian angelica
            (۱) Wild Celery
 نام فارسی‮: ‬در کتب طب‌سنتی با نام‌های سنبل ختایی و حشیشة الملائک آمده‌است‮ (٣‬،‮٤‬،‮٥‬و‮٧).‬
قسمت مورد استفاده گیاه،‮ ‬ریشه‌ی آن است‮.‬
مشخصات
آنژلیک که در فارسی سنبل ختائی یا حشیشة الملائک‮ (‬برگرفته از عربی‮) ‬نامیده می‌شود گیاهی است از تیره‌ی جعفری یا چتریان که اکنون آپیاسه‮ ‬Apiaceae‮ ‬نامیده می‌شود‮ (١‬،‮٣‬،‮٤‬،‮٥ ‬و ‮٧). ‬گیاهی است ‮٢‬ساله،‮ ‬پایا و مقاوم که در سال نخست فقط برگ از آن می‌روید و در سال دوم،‮ ‬ساقه‌ی قاشقی تراش آن به ‮٢ (١‬و‮٣) ‬تا ‮٥/٢‬متر‮(٦) ‬می‌رسد. برگها از چند برگچه‌ی کوچک و متعدد تشکیل شده که به سه دسته‌ی اصلی تقسیم شده‌اند و هر یک از آنها نیز دوباره به ‮٣ ‬گروه کوچکتر تقسیم‮ ‬کردند‮. ‬لبه‌ی برگچه‌ها دارای دندانه‌های ظریف یا دندانه‌دار است‮. ‬سطح زیرین برگها خاکستری مایل به سبز و سطح رویی آن زرد مایل به سبز تا ارغوانی است‮. ‬از اواسط تابستان یا اوایل پائیز چتر گل مرکب و بزرگی شکوفه می‌کند که به رنگ زرد یا سبز مایل به سفید یا سبز است(‮٦)‬و میوه‌ای بیضی شکل به رنگ زردرنگ پریده دارد(‮١). ‬در اروپا از میوه‌ی این گیاه،‮ ‬نوشابه‌ای به‌نام‮ ‬Ratafia d’angelique‮‬ تهیه می‌کنند‮ (٣) ‬ریشه‌ی تازه‌ی گیاه دراز،‮ ‬دوکی شکل،‮ ‬ضخیم و گوشتدار است(‮٦).‬
از تمام گیاه،‮ ‬از جمله ریشه،‮ ‬بویی معطر شبیه بوی مشک یا پیرو متصاعد می‌شود‮. ‬سایر گیاهان این تیره مانند جعفری،‮ ‬بادیان،‮ ‬رازیانه و آنیس فاقد این بوی معطر هستند(‮٦).‬
ریشه‌ی خشک شده‌ی آنژلیک شامل ریشه و ریزوم است که هردو خاکستری مایل به قرمز یا قهوه‌ای روشن بوده و در بعضی از بخش‌های ریزوم تکه‌ای از پوسته ضخیم به رنگ قهوه‌ای تیره دیده می‌شود‮. ‬بوی ریشه‌ی خشک شده به‌شدت شبیه ادویه است‮. ‬طعم آن در ابتدا شیرین و معطر و سپس زننده و تلخ و در آخر تندوگزنده است‮. ‬طعم برگها شیرین و سپس کمی تلخ و بوی آنها تا حدی معطر است(‮٦).‬
آنژلیک،‮ ‬گیاهی‮٢‬ساله یا پایا است‮. ‬این‮ ‬گیاه،‮ ‬بومی شمال اروپا یا آسیا است ولی به مناطق دیگر هم وارد شده کشت می‌شود‮. ‬آنژلیک درخاک مربوط و بیشتر کنار رودخانه و مخازن آب (‮١) ‬می‌روید و نسبت به یخبندان و خشکسالی مقاوم است(‮٦).‬
در مناطق شمالی اروپا،‮ ‬شبه جزیره‌ی اسکاندیناوی و کوهستان‌های مرکزی اروپا تا روسیه‌ی میانه انتشار دارد‮ (٣). ‬در فنلاند،‮ ‬سوئد،‮ ‬نروژ،‮ ‬دانمارک،‮ ‬گرینلند،‮ ‬جزایر فارو وایسلند و بیشتر در بخش شمالی این کشورها به صورت خودرو می روید‮. ‬در فرانسه اصولا در ‮ ‬Marais Poitevin،‮ ‬منطقه‌ی مردابی نزدیک به شهر‮ ‬Niort‮‬ دراستان ‮‬Doux-Seèvres‮ ‬کشت می‌شود‮. ‬دربعضی مناطق آلمان مانند کوهستان‮ ‬Harz‮ ‬نیز می‌روید(‮١). ‬درایالت کشمیر هندوستان نیز می‌روید‮.‬
تکثیر آنژلیک از طریق کشت بذر آن صورت می‌گیرد به این ترتیب که بذر آن را در بهار و در هوای آزاد و یا در پائیز در پناه شاسی می‌کارند و پس‌از آن نهال‌های جوان را به مزرعه منتقل کرده و می‌کارند‮. ‬معمولا چندماه پس از کاشت،‮ ‬نهال‌ها آماده‌ی انتقال می‌شوند،‮ ‬بنابراین کشت بهاره در پائیز وکشت پائیزه در بهار به مزرعه منتقل می‌گردد‮ (٣). ‬آنژلیک معمولا در سال اول گل می‌دهد ولی برداشت ریشه در سال دوم انجام می‌گیرد و در آغاز سال دوم فقط ساقه‌های فرعی سال اول و برگها را قطع کرده و به مصرف می‌رسانند‮. ‬میوه‌ی‌گیاه در اواخر تابستان آماده‌ی برداشت می‌شود(‮٣) .‬
تاریخچه
ریشه‌ی لغت‮ ‬Archangelica‮ ‬از لغت‮ ‬arkhangelos‮ ‬به‌معنای بال فرشته است و بنا به اسطوره موجود گفته می‌شود که مصرف دارویی این گیاه را جبرئیل به انسان آموخته است(‮١).‬
گیاه‌شناسان اولیه این گیاه را گیاه ملائک یا‮ «‬ریشه روح‌القدس‮» ‬می‌نامیدند زیرا معتقد بودند انواع بیشماری از بیماری‌ها و به‌ویژه بیماری‌های مرتبط با مسمومیت‮  ‬و کسالت‌های عفونی را علاج می‌کند،‮ ‬خون را تصفیه می‌نماید‮ ‬و انسان را در‌برابر سرایت بیماری حفظ می‌کند(‮٨). ‬پاراسلسوس ‮‬Paracelsus‮‬ و دیگران از‌این گیاه در‌دوره‌ی شیوع طاعون بوبونی برای رفع عفونت استفاده می‌کرده‌اند(‮٩).‬
از قرن دهم به این سو،‮ ‬آنژلیک به‌عنوان سبزی و گیاه دارویی کشت می‌شود‮(٠١) ‬و از قرن دوازدهم در اسکاندیناوی مقبولیت عام یافت و امروزه نیز به‌ویژه در فرهنگ سامی Sami‮‬ مورد استفاده است‮. ‬از ساقه‌ی توخالی این گیاه سازی شبیه فلوت می‌سازند که صدایی شبیه کلارینت دارد و کودکان با آن بازی می‌کنند‮. ‬لینئوس‮ ‬Linnaeus‮‬گزارش کرده است که افراد سامی از این گیاه برای طعم دادن به شیر گوزن شمالی استفاده می‮‌‌‬نمایند‮.‬
به سال ‮٢٠٦١‬،‮ ‬آنژلیک وارد نیور در فرانسه شد که در آن زمان طاعون در آنجا شایع بود و از آن تاریخ تا به امروز از آن استفاده می‌شود‮. ‬از این گیاه برای طعم‌دادن به لیکورها یا آکواویت‌هایی مانند ‮ ‬Chartreuse،‮‬Bènèdictine‮، ‬Vermouth‮‬ و ‮ ‬Dubonnet ‬املت‮‬و ماهی‌قزل‌آلاو مربا استفاده می‌شود‮.