پئونی سفید
طبقه‌بندی علمی
سلسله: گیاهی
شاخه: ماگنولیوفیت‌ها
راسته: ماگنولیوپسیدها
رده: ساکسی فراگال Saxifragale
تیره: پئونیاسه Paeoniaceae
جنس: پئونیا Paeonia
نام علمی: P.lactiflora Pall.
نام‌های مترادف:
- Paeonia edulis salisb
- Paeonia albiflora pall
نام‌های انگلیسی:
-white peony
-silke paeon
-bai shao
-shao
-pinyin
-common garden peony
این گیاه علفی، پایا و مقاوم را عده‌ای در تیره‌ی آلاله‌ها جای می‌دهند(١و٢) و گروهی آن را به تیره‌ی پئونیاسه منسوب می‌دارند(٣). پئونیا، گیاهی زینتی است که به خاطر گلهای زیبایش کشت می‌شود. در انتهای ساقه یک گل زیبا دیده می‌شود ولی در بعضی انواع دو گل دیده می‌شود و پرچم گل نیز به گلبرگ اضافه‌ی دیگری تغییر شکل داده است. این گیاه نخستین بار در اواسط دهه‌ی ٠٠٧١ به انگلیس وارد شد و در حال حاضر گونه‌های این نوع وارداتی در باغها کشت می‌شود(٤). سالها این گیاه با نام P.albiflora شناخته می‌شد و وقتی برای نخستین بار وارد اروپا شد به پئونی سفید معروف بود. در حال حاضر رنگ گلهای این گیاه متنوع و از سفید شیری خالص تا صورتی، رزو تقریبا قرمز به صورت یک یا دو گل دیده می‌شود. شکوفه هایی پربار می‌دهد که منبع اصلی درآمد از کشت این گیاه محسوب می‌شود(٥).
این گیاه بومی آسیای مرکزی و شرقی است و از شرق تبت تا شمال چین و شرق سیبری می‌روید. گیاهی است به بلندای٠٦ تا٠٠١ سانتی متر و با برگهای مرکب بزرگ به طول٠٢ تا٠٤سانتیمتر. غنچه‌ی گل بزرگ و مدور بوده و پس از باز شدن به گل های بزرگی به قطر ٨ تا ٦١سانتیمتر تبدیل می‌شود که دارای ٥ تا٠١گلبرگ سفید، صورتی یا زرشکی و پرچم‌های زردرنگ است. در چین این نوع پئونی از نظر تزئینی کمتر مورد توجه است و بیشتر از درخت پئونی (Paeonia rokiiزیبان‌موران) و نوع دورگـه Paeonia x suffruticosa (موران) به‌عنوان گیاه زینتی استفاده می‌شود.
ریشه‌ی پئونی مورد استفاده‌ی درمانی دارد. ریشه ضخیم، ناصاف و قلنبه قلنبه و در انبار به رنگ خاکستری مایل به صورتی تا سفید، دوکی شکل و پرچین و چروک و از ساقه‌ای به بلندی٢ تا ٣ متر، شیره‌ای سبز تولید می‌کند(٦). طعم ریشه شیرین است ولی بعد تلخ می‌شود و بو ندارد. برگها به صورت برگچه‌های سه قسمتی یا دو برگچه‌ی سه قسمتی و برگچه‌های نیزه‌ای بزرگ بیضی شکل است(٦) پئونی را به خاطر ریشه که مصرف دارویی دارد و نیز گلهای بزرگ و معطر که در فصل بهار ظاهر می شوند، کشت می‌کنند(٧).
تاریخچه
١ـ استفاده سنتی در غرب
در طب عامه از پئونیا در درمان صرع، آرتریت و ناراحتی‌های بخش پائینی روده و نیز به عنوان امتیک و قاعده‌آور استفاده می‌شده است. (٤١)، ژرار Gerard از پئونی به عنوان داروی رویاها و کابوس‌های مالیخولیائی، سخن می‌گوید و اظهار می‌دارد دانه‌های گیاه را برای دفع شر ارواح خبیث به گردن می‌آویختند(٧). گریو Grieve نوشابه‌ای موسوم به «آب‌پئونی» را شرح می‌دهد که برای انواع بیماری‌ها مورد استفاده بوده است. از دانه و تخم‌گیاه در آشپزی سود می‌جسته‌اند(٧). دم کرده‌ی گرد ریشه در انسدادهای کبد و نیز بیماری‌های اسپاسمودیک عصبی مورد استفاده بوده است(٧). از پئونی به صورت سنتی به عنوان آنتی‌اسپاسمودیک و تونیک و به عنوان قابض و ضددرد استفاده می‌شده است.
٢ـ استفاده سنتی در شرق
در آسیا، سابقه‌ی استفاده از پئونی طولانی است و به عنوان «تونیک خون» و تنظیم عادت ماهانه مورد استفاده بوده است(٦١). از پئونی برای «آرام کردن کبد» و تاثیرش بر گوارش استفاده می‌شده است(۱۷). Dang Gul Fourیک تونیک زنانه است که به طور گسترده در چین مورد استفاده است و یکی از اجزای آن ریشه‌ی پئونی است(٨١).
مواد موثر
از گونه‌های مختلف پئونی، مواد ضدویروسی جدا کرده‌اند که عبارت است از١،٢،٣،٤و٦ پنتاگالویل گلوکز Pentagalloylglucose(۸).
از ریشه‌ی پئونیالاکتی فلورا، پلی‌ساکاریدهای خنثی و اسیدی موسوم به پئونان SA و پئونان SB (peonan) جدا شده است. این دو پلی ساکارید و به ویژه پئونان SB دارای فعالیت تقویت‌کننده ی سیستم رتیکوآندوتلیال در تست کلیرانس کربن و فعالیت قابل توجه ضدمکملanticomplement می باشند(٩).
پئونی‌فلورین peoniflorin سبب کاهش تولید آندروژن‌ها به شکل وابسته به دوز می‌شود.
پئونی فلورین سبب افزایش نرخ سنتز استرادیول از تستوسترون از راه تاثیر برآروماتاز می‌گردد (٠١و١١).
پئونی‌فلورین و ٨ ـ دبنزویل پئونی‌فلورین از ریشه‌ی خشک شده پئونیا لاکتی فلورا به دست آمده است. در موشهای تحت درمان با استرپتوزوتوسین streptozotocin این عصاره‌ها دارای فعالیت قابل توجه کاهش قند خون هستند و ٥٢دقیقه پس‌از تجویز به حداکثر تاثیر می‌رسند. به نظر می‌رسد فعالیت کاهنده‌ی قندخون پئونی‌فلـورین بیـــش‌از فعالیـت ٨ـ‌دبنزویل پئونی‌فلورین باشد. این فعالیت با مقدار خوراک١ میلی‌گرم به ازای کیلوگرم در موشهایی که قند خون طبیعی داشتند نیز دیده شده‌است و حاکی از تاثیر نابسته به انسولین آن است. این گلوکوزید از افزایش قند خون در موشهایی که دچار اختلال تحمل گلوکز هستند می‌کاهد و به این ترتیب حدس زده می‌شود که پئونی‌فلورین سبب افزایش مصرف گلوکز می‌گردد(٢١).
ثابت شده است پئونی‌فلورین دارای آثار آنتاگونیستی بر موشهای تحت تاثیر اسکوپولامین است که در مقایسه با آنژلیک ژاپنی و رهمانیا و cnidium بسیار قوی تر است. تاثیر عصاره‌ی این گیاهان از نظر بهبود پیشرفت کار در موشها با استفاده از ماز شعاعی هشت بازویی مورد بررسی قرارگرفته است. مشخص شده‌است پئونی‌فلورین به صورتی قابل توجه سبب بهبود حافظه در موشها می‌شود و به نظر می‌رسد این اقدام، مشابه تاثیر آن در حافظه‌ی نزدیک در انسان باشد(٣١).
به طور خلاصه مواد موثر موجود در پئونیا عبارتند از:
٨ـ دـ بنزویل پئونی‌فلورین، البی‌فلورین، اسیدبنزوئیک، گلیکوزیدهای منوترپنوئید، اکسی‌پئونی فلورین، پئوفلورین، پالبینون palbinone پنتاگالویل گلوکز، پئونان SA و SB، فنل‌ها، فیتوسترول، پلی‌ساکاریدها، سیتوسترول، ترپنوئیدها، تری‌ترپنوئیدها.
نتایج بررسی‌های داروشناسیک آدنومیوز
• درمان آدنومیوز با پئونیا و شیرین بیان.
فعالیت ضدالتهابی
• پئونیا و کوپتیس سبب وقفه بیوترانسفورماسیون ضدالتهابی می‌شوند.
فعالیت قلب و عروق
• پئونیا زمان پروترومبین و زمان سهمی ترومبوپلاستین را می‌افزاید.
آثار کبدی
• پئونیا وسالویا میلیتوریزا از هپاتوسیت ها حفاظت می کنند.
آثار هورمونی
• تاثیر پئونیا و شیرین بیان برترشح استروژن و پروژسترون.
• ترکیب پئونیا وگلیسیریزا سبب افزایش DHEA-s می‌شود.
• پئونیا و شیرین بیان سبب کاهش تولید پروستاگلاندین می‌شوند.
• پئونیا و شیرین بیان از تراز پرولاکتین می‌کاهند.
• پئونیا سبب تحریک ترشح استرادیول می‌شود.
نتایج بررسی‌های بالینی
هیپرپرولاکتینمی نهفته/ ترشح پرولاکتین
• استفاده از پئونیا و شیرین بیان در هیپرپرولاکتینمی.
بی نظمی‌های قاعدگی
• پئونیا و شیرین بیان (TJ-68) در ناباروری، الیگومنوره و افزایش بیش از حد آندروژن موثرند.
• پئونیا و شیرین بیان در بیماری پلی‌کیستیک تخمدان.
• درمان قاعدگی دردناک با فرمولای گیاهی.
• درمان سندرم تخمدان پلی‌کیستیک با پئونیا و شیرین بیان
آثار و خواص
این گیاه دارویی در طب سنتی چین مورد استفاده بوده و از ریشه برای کاهش تب و درد و توقف خونروی از زخم و پیشگیری از عفونت استفاده می‌شود. در فارماکوپه‌ی ژاپن، برای این گیاه، تاثیر آنتی‌اسپاسمودیک قائلند. این گیاه از نظر کیفیت تلخ، در درجه اول سرد، و ترش است.
آثار گیاه به طور خلاصه عبارت است از:
ضدالتهاب، ضدآلرژی، آنتی‌آندروژنیک، ضدتشنج، آنتی‌اسپاسمودیک (عضله و رحم) قابض، تقویت کننده‌ی شعور، دوپامینرژیک، تنظیم‌کننده‌ی هیپوتالاموس، هیپوفیز و تخمدان، محرک‌ایمنی، تعدیل‌کننده‌ی استروژن و آرامش‌بخش.
موارد استفاده
از پئونیا در موارد زیر استفاده به عمل می‌آید:
آدنومیوز، افزایش بیش از حد آندروژن، آنژین‌صدری، بیماری خوش‌خیم پستان، کرامپ‌ها، اسپاسم عضلانی، تنش‌عضلات، قاعدگی دردناک، آندومتریوزاسپاسمودیک،صرع، فیبروئیدها، ناباروری، سندرم روده‌ی آغالش‌پذیر، لکوره، ضعف حافظه و تمرکز، نشانه‌های یائسگی، منوراژی، بی‌نظمی‌قاعدگی، متروراژی، میگرن، تهدید به سقط، میالژی، تخمک‌گذاری نابجا، سندرم تخمدان پلی‌کیستیک، توکسمی حاملگی و جنین بی‌قرار.
موارد عدم استفاده
در موارد گرایش به دفع مدفوع شل نباید از پئونیا استفاده شود.
مسمومیت
مواردی از مسمومیت با مصرف پئونیا گزارش نشده است.
مقدار خوراک
١ـ گیاه‌خشک: ٣ تا ٦ گرم در روز
٢ـ عصاره:٠٣ تا ٠٦ میلی‌گرم در هفته (١به٢).
منابع:
١.گیاهان دارویی دکتر علی زرگری دوره‌ی٤جلدی ج ١ص٢٦، چاپ پنجم ٨٦٣١ انتشارات دانشگاه تهران
2.www.wikipedia .org/wiki/ Paeonia lactiflora
3.www. phytotherapie org/ paeonia.
4.Loewer, H.Peter (1999). Fragrant Gardens. Houghton Mifflin Gardening.pp.48.ISBN 9780395884928.
5.Halda, Josef J.; James W.Waddick (2004). The Genus Paeonia. Timber Press. pp.196-205. ISBN 9780881926125.
6.Lust, J. 1974, The Herb Book, Bantam, New York, p305.
7.Grieve, M, 1931, A Modern Herbal, Penguin, Middlesex, England, p 606-7.
8.Takechi, M, Tanaka, Y, Antiviral substances from the root of Paeonia species, Short Communications, pp 252-3, 1981.
9.Tomoda, M, Matsumoto, K, Shimizu, N, et al, Characterisation of a neutral and an acidic polysaccharide having immunological activities from the root of Paeonia lactiflora, Biol Pharm Bulletin, 16(12), pp 1207-10, 1993.
10. Takeuchi , T, Effect of shakuyaku-kanzo-to, shakuyaku,kanzo,paeoniflorin,glycyrrhetinic acid and glycyrrhizin on ovarian function inrats, Nippon Naibunpi Gakkai Zasshi, 64(11): pp 1124-39, 1988.
11.Takeuchi,T,Nishii,O,Okamura, T, et al , Effect of traditional herbal medicine,shakuyaku - kanzo - to on total and free serum testosterone levels, Am J. Chin Med (USA), 17 (1-2): pp 35-44, 1989.
12.Hsu, FL, Lai, CW,Cheng, JT,”Antihyperglycaemic effects of paeoniflorin and 8-debenzoyl paeoniflorin, glucosides from the root of Paeonia lactiflora”, Planta Medica, 63(4), pp 323-5, 1997.
13.Hiroyuki, O, Jian- Wei, NI, Kinzo, M, et at,” Peony and its major constituent, paeoniflorin, improve radial maze Performance impaired by scopolamine in rats,Pharmacology Biochemistry and Behaviour, 45, pp719-23, 1993.
14.Wichtl , M, 1994, Herbal Drugs and Phytopharmaceuticals Grainger Bisset, N, (Ed),CRC Press, Stuttgart, Germany, p 362.
15.Wren, RC, 1988, Potter’s New Cyclopaedia of Botanical Drugs and Preparations, CW Daniel Company, Essex, England, p212.
16.Bensky , D, Gamble , A, 1986, Chinese Herbal Medicine Materia Medica, Eastland Press Inc, Seattle, p 477.
17.Li , S C, 1973 , Chinese Medicinal Herbs, Georgetown Press, San Francisco, p 300.
18.Chevallier, A, 1996 , The Encyclopedia of Medicinal Plants, Dorling Kindersley, London, p 115.
ثبت نظر