رازک گیاهی است علفی، دوپایه، چند‌ساله و بالارونده که اعضای آن از تارهای خشن پوشیده شده است. این گیاه با‌نام علمی Humulus lupulus و نام انگلیسیHops شناخته می‌شود.برگ‌های گیاه رازک متقابل و دندانه داراست که ۳تا۵ لوب نامساوی دارند. در پایه‌ی نر آن، گل‌ها به‌صورت مجتمع و گل‌آذین خوشه‌ای هستند و در پایه‌ی ماده ، گل‌ها به‌صورت مجتمع مانند مخروط‌های کروی می‌باشند. قسمت مورد استفاده‌ی گیاه، مجموعه‌ی گل‌های مخروطی ماده‌ی آن است که دارای بوی معطّر و مطبوع با مزّه‌ی تلخ می‌باشد(مطابق شکل).
این گیاه به‌طور خود‌رو در جنگل‌ها و بیشه‌ها می‌روید. مناطقی از جهان مانند آمریکا، هند، چین و نواحی غرب اروپا محل رویش رازک است. در نواحی شمالی ایران مانند رشت، لاهیجان، آستارا، تنکابن، چالوس و گرگان نیز گیاه رازک می‌روید.
کاربرد دارویی و صنعتی رازک سابقه‌ی چند هزار‌ساله دارد. در قدیم، از خاصیت ادرارآور و خواص دیگر آن استفاده می‌شد. در واقع، برای گیاه رازک خواص درمانی فراوان قائل بودند و آن را به‌عنوان آرام‌بخش، خواب‌آور، ضد‌درد، ضدباکتری، ضد‌قارچ، ضداسپاسم، ادرارآور، قاعده‌آور، خلط‌آور، استروژنیک، ملین، شیرافزا، مقوی معده، هضم‌کننده‌ی غذا، ضد‌انگل، ضد‌عفونی‌کننده و کاهش‌دهنده‌ی میل‌جنسی تجویز می‌کردند.
به‌علاوه در طب‌سنتی رازک را برای درمان انقباضات روده‌ای، بیماری سل، سرطان و التهاب مثانه نیز مفید دانسته و با‌توجه به این که مشاهده می‌شد کسانی‌که در مزارع رازک می‌چینند، از آرامش بیشتری برخوردارند، گل‌های رازک را به‌عنوان مسکن و آرام‌بخش در رختخواب و بالش افراد عصبی می‌گذاشتند.
در ترکیبات شیمایی رازک، می‌توان به فلانوئیدها، اسانس (بیش‌از ۳درصد)، ترکیبات رزینی مانند هومولون، تانن (در‌حدود ۴درصد)، اسید‌کلروژنیک و اسیدفرولیک، آلکالوئیدی به‌نام لوپولون، متیل‌بوتنول و مواد دیگر اشاره‌کرد. در مخروط‌های ماده‌ی رازک روغن فرّار، مواد پکتینی و اسید‌هموتانیک دیده‌می‌شود که خواص آرام‌بخشی دارد. با‌توجه به ترکیبات گیاه رازک، در کشورهای اروپایی بیش‌از ۱۰۰ فر‌آورده‌ی دارویی از رازک تهیه و عرضه می‌شود. این داروها که به شکل قرص، کپسول و قطره عرضه می‌گردد برای ایجاد آرامش و خواب به‌کار می‌رود. در بروشور دارویی یکی‌از تولیدات داخلی نیز که به‌صورت قطره و قرص از گیاه رازک تهیه شده‌است آن را خواب‌آور، نشاط‌آور، اشتها‌آور، مؤثر در درمان سوء‌هاضمه، کولیت و سندرم روده‌ی تحریک‌پذیر (I.B.S) معرفی کرده‌اند.
بدیهی است علاوه‌بر قرص و قطره می‌توان از عصاره‌ی رازک و یا دمکردهی پودر گیاه نیز برای ایجاد خواب آرام و مسکن استفاده کرد. به‌علاوه می‌توان گیاه رازک را با برخی‌از گیاهان دارویی دیگر، مثلاً سنبل‌الطیب ترکیب کرد و برای ایجاد خواب و آرامش از آن استفاده نمود.
بنابراین، با‌توجه به خواص دارویی گیاه رازک، می‌توان دامنه‌ی کاربرد آن را بسیار وسیع تصور نمود. در بسیاری از کشورها به‌طور گسترده رازک را به‌عنوان خواب‌آور، ادرارآور، تصفیه‌کننده‌ی خون، ضداسپاسم، هضم‌کننده‌ی غذا و آرام‌کننده‌ی تمایلات‌جنسی به‌کار می‌برند. با‌توجه به اثر استروژنیکی رازک، آن را برای تنظیم عادات ماهانه نیز تجویز می‌کنند.
پژوهش‌های متعدد دانشگاهی نشان‌می‌دهد که گیاه رازک خواص ضد‌التهابی دارد. بررسی‌هایی که درسال‌های ۲۰۰۵ و ۲۰۰۷ میلادی درباره‌ی گیاه رازک انجام‌شده نشان داده‌است که رازک بر‌علیه‌ی میکروارگانیسم‌ها ازجمله باکتری‌ها، ویروس‌ها، قارچ‌ها و حتی تک‌یاخته‌ی مالاریا فعالیت می‌کند و به‌عنوان ضد‌عفونی‌کننده، اثر قابل‌توجهی نشان‌می‌دهد.
براساس همین بررسی‌ها، گیاه رازک به‌عنوان منبع خوبی از فیتواستروژن، ممکن‌است برای کاهش نشانه‌های یائسگی مانند گُرگرفتگی مفید واقع شود. وجود برخی از مواد مانند فلاونوئیدها و مواد دیگر موجود درگیاه رازک، شاید بتواند رشد یاخته‌های سرطانی را مهار نماید. هم‌اکنون نیز پژوهش‌هایی در‌این‌زمینه ادامه دارد. در‌واقع اثر ضد‌التهابی و فعالیت آنتی‌اکسیدانی گیاه رازک و داشتن نوعی خاصیت ضد‌توموری، رازک را گیاهی بسیار با ارزش در این زمینه می‌سازد.
پژوهش‌های متعدد نشان داد که ترکیبات تلخ موجود در گیاه رازک ممکن‌است ارزش درمانی ویژه‌ای در زمینه‌های مختلف باشد؛ ازجمله اینکه اسیدهای تلخ موجود در گیاه ممکن‌است برای درمان بیماری‌های مزمن کبد مؤثر واقع شود.
در برخی‌از کشورهای غربی برای مبارزه با استرس، اضطراب، بی‌قراری، بی‌خوابی، تنش‌های عصبی، عصبانیت و تحریک‌پذیری از دم‌نوش گیاه رازک استفاده می‌کنند. برای این منظور از دمکردهی ۱۵ در هزار آن بهره می‌گیرند و روزانه سه فنجان از آن را می‌نوشند.
علاوه بر اینها، در صنایع غذایی و نیز در کِرم‌های پوستی نیز از رازک استفاده می‌شود.
با آنکه رازک عوارض‌جانبی مهمی ندارد، اما مصرف رازک در نزد زنان باردار و شیرده توصیه نمی‌شود.
ثبت نظر