بیماریهای قابل انتقال بین انسان و حیوان (زئونوزها) (۱۷)

مخزن طبیعی:

تحقیقات اولیه نشان‌داد که ویروس به نوعی خفاش موسوم به خفـاش گورستان مصـــری (Egyptian tomb bat) وابسته است. در سپتامبر۲۰۱۲ رون فوشیه (Ron Fouchier) وجود ویروس در خفاش‌ها را مطرح ساخت. بررسی‌های یان‌لاپکین (Ian Lapkin) اپیدمیولوژیست از دانشگاه کلمبیا در نیویورک نشان‌داد که ویروس جدا‌شده از خفاش با ویروس جداشده از افراد انسانی مشابه است. بتاکوروناویروس‌های 2C جداشده از خفــاش‌های نیـکتریــس (Nycteris bats) در غنا و خفاش‌های پی‌پیـــس ترلوس (Pipistrellus bats) در اروپا از‌نظر فیلوژنتیکی(تکاملی/ شجره ‌شناختی) با ویروس کورونا‌ویروس مرس(MERS-CoV) وابسته بوده‌اند.

بررسی‌های اخیر آلودگی شترهای یک گونه با ویروس مرس را نشان داده‌اند. نشریه‌ی بیماریهای عفونی نوپدید (J.E.I.D.) در جولای ۲۰۱۴ تحقیقات مرتبط با عفونت کوروناویروس در گوساله‌ها و شترهای بالغ یک‌کوهانه را به ثبت رسانده، که ژنوم ویروس‌ها ۹۹/۹ درصد با کوروناویروس مرس دسته‌یB انسانی همسانی داشته‌اند.حداقل یک فرد مبتلا به عفونت مرس در نتیجه‌ی تماس با شترها یا مصرف شیر آنها شناخته شده‌است. این مورد در 17 آوریل 2014 در مالزی تشخیص داده شده و در ۲۲ آوریل ۲۰۱۴ گزارش گردیــده است.

در ۹ آگوست۲۰۱۳ گزارشی در نشریـه‌ی بیـماریهای عفونی Lancet نشان‌داد که ۵۰‌مورد از ۵۰ نمونه‌ی سرم خون ۱۰۰ درصد شتر از عمان و ۱۵‌مورد از ۱۰۵ نمونه ۱۴درصد شتر از اسپانیا دارای آنتی‌بادی‌های اختصاصی پروتئینی در مقابل پروتئین حواشی سطحی کوروناویروس مرس می‌باشند. سرم خون حیوانات اروپایی شامل گوسفند، بز، گاو و دیگر خانواده‌های شتر (Camelids) فاقد این آنتی‌بادی‌ها بوده‌اند. کشورهایی چون عربستان سعودی و امارات‌متحده‌ی عربی مقادیر زیادی گوشت شتر تولید نموده و مصرف می‌نمایند. محتمل است که خفاش‌های آفریقایی و استرالیایی ویروس را حمل نموده و آن را به شترها انتقال می‌دهند. شترهای وارداتی از‌این مناطق ممکن‌است ویروس را به خاورمیانه منتقل‌کرده باشند.

در‌سال‌۲۰۱۳ کوروناویروس مرس در ۳ نفر شتر از مجموعه‌ای در قطر و در ارتباط با 2‌مورد تأیید‌شده انسانی شناسایی شد. وجود کوروناویروس مرس در شترها به‌وسیله‌ی انستیتو ملی بهداشت عمومی و محیط وزارت‌بهداشت و مرکز پزشکی اراسموس (مرکز همکاری WHO) در هلند مورد قبول قرارگرفت. شترها هیچ‌گونه علایمی از بیماری را در زمان نمونه‌برداری نشان‌ندادند. شورای عالی بهداشت قطر در نوامبر2013 طبق بیانیه‌ای افراد دچار مشکلاتی چون بیماری‌های قلبی، دیابت، کلیه، ناراحتی تنفسی، افراد مسن و نیز مبتلا به سرکوبی ایمنی را از هرگونه تماس نزدیک با حیوانات در خلال ویزیت از مزارع و بازارها منع‌کرده و رعایت اصول بهداشت فردی چون شستشوی دست‌ها را توصیه نمودند.

گزارش نتایج بررسی‌های بیشتر شترهای یک کوهانه در عربستان سعودی در دسامبر۲۰۱۳ وجود کورونا‌ویروس مرس را در ۹۰درصد شترها نشان داد. از این رو، شترهای یک‌کوهانه نه‌تنها به‌عنوان مخزن اصلی کوروناویروس مرس بوده، بلکه همچنین منبع حیوانی ویروس مرس نیز می‌باشند.

برطبق بررسی‌های انجام شده تا تاریخ ۲۷مارس۲۰۱۴، شتر به‌عنوان منبع اولیه و اصلی عفونت انسان مورد حمایت قرارگرفته، در‌حالی‌که خفاش‌ها به مثابه مخزن نهایی ویروس در‌نظر‌گرفته شده‌اند. شواهد بر‌مبنای شناسایی ویروس در شترهای مرتبط با عفونت انسان، یافته‌های سرولوژی مبتنی بر انتقال گسترده در‌بین شترها و تشابه کوروناویروس شتر به کورونا ویروس مرس جدا‌شده از افراد انسانی قرارداشته‌اند.

در ۶ ژوئن ۲۰۱۴ روزنامه اخبار غرب آخرین یافته‌های تحقیقاتی در‌مورد مرد ۴۴ ساله اهل عربستان سعودی مالک ۹‌نفر شتر را از نشریه‌ی‌پزشکی نیوانگلند منتشر ساخت. این فرد به مرس ‌دچار بوده و در نوامبر ۲۰۱۳ جان سپرده بود. برطبق مشاهدات دوستان این فرد، چهار نفراز شترها به بیماری تنفسی و ترشحات بینی دچار بوده و صاحب آنها 7‌ روز پیش‌از ابتلای خود استعمال دارویی موضعی برای شترها را ازطریق بینی آنها به کار گرفته بود. ژنوم ویروس‌های جدا‌شده از یک شتر و فرد بیمار کاملاً مشابه بوده‌اند. در‌همان گزارش تعداد مبتلایان تا ۶ ژوئن ۲۰۱۴ در عربستان سعودی ۶۹مورد با ۲۸۳ مورد مرگ ذکر گردیده است.

طبقه‌بندی ویروس:

کوروناویروس مرس با بیش‌از ۹۰درصد همانندی وابستگی بسیار نزدیکتری با کوروناویروس‌های خفاش HKU4 و HKU5 (رده 2C) تا کوروناویروس سارس (رده 2B) داشته و از این رو به‌وسیله‌ی کمیته‌ی بیــن‌المللی طبـــقه‌بندی ویروس‌ها (ICTV) در همان‌گونه کوروناویروس‌های خفاش‌ها قرارگرفته است. نام علمی ویروس کوروناویروس سندرم تنفسی خاورمیانه، نام متداول آن کوروناویروس مرس (MERS-CoV)، نام مترادف کورونا‌ویروس سندرم تنفسی فوق حاد و اسامی دیگر آن کورونا ویروس جدید (nCoV)، کورونا ویروس جدید1 London و کوروناویروس انسانی مرکز پزشکی اراسموس2012 (2012/HCoV-EMC) می‌باشد. کوروناویروس مرس از ویروس‌هایی با (RNA)تک‌رشته‌ای بوده و به راسته‌ی ئیدوویرال‌ها، تیره‌ی‌کروناویریده، زیر تیره‌ی‌کوروناویرینه، جنس بتاکوروناویروس و همراه با کوروناویروس انسانی HKU1 و کوروناویروس‌های خفاش‌ها HKU5،HKU4،HKU9 وکوروناویروس موشی و کوروناویروس وابسته به سندرم تنفسی فوق حاد به‌گونه بتاکوروناویروس۱ (که معمولاً کوروناویروس انسانی OC43 نامیده‌شده) تعلق دارد. میزبانان ویروس‌خفاش، شتر و انسان می‌باشند. ویروس به سادگی در سلول‌های Vero و LLC-MK2 رشد می‌کند.

تحقیقات و حق امتیاز:

مقامات عربستان سعودی به دکتر زکی اجازه‌ی ارسال نمونه‌ی ویروس به فوشیه را نداده و پس‌از اعلام گزارش فوشیه درباره‌ی کوروناویروس سندرم تنفسی خاورمیانه بسیار عصبانی شدند. سردبیر نشریه‌ی اکونومیست خاطر نشان ساخت: «نگرانی از امنیت نباید بررسی علمی را مانع شود. بررسی ویروس کشنده مخاطره‌آمیز است، اما عدم بررسی آن مخاطره‌آمیزتر است». دکتر زکی در ارتباط با سهم وی در یافته‌ها و شناسایی ویروس از بیمارستان اخراج شد. در اجلاس سالیانه مجمع بهداشت جهانی در می2013 مارگرت چان، رئیس WHO ضمن انتقاد از مقامات عربستان سعودی، امنیت شغلی دانشمندان را خواستار شد. قائم مقام وزیر بهداشت عربستان‌سعودی «زیاد ممیش» از انتشار اطلاعات ابراز نگرانی‌کرده و دانشمندان را از انتقال کوروناویروس مرس به دیگر دانشمندان منع‌کرده که از این رو به دیرکرد در توسعه و پیشرفت آزمایش‌های تشخیصی منجر شد. مرکز پزشکی اراسموس پاسخ تندی داده، تحقیقات بهداشتی در زمینه‌ی کوروناویروس مرس را مبرا از هرنوع محدودیتی دانسته و بدون هیچ‌گونه هزینه‌ای ارسال ویروس و روش‌های تشخیصی را به دیگر دانشمندان متقاضی مجاز شمرد.

بیماری و توصیه‌های بهداشتی پزشکان بدون مرز:

علایم متداول بیماری در مراحل اولیه‌ شامل تنگی نفس و مشکلات تفسی جدی است. تب، سرفه و ناراحتی‌های گوارشی چون اسهال ایجاد می‌شود. با پیشرفت بیماری، نارسایی کلیه‌ها نیز ظاهر‌شده و عفونت در بیمارانی با نقص سیستم ایمنی به مرگ منجر می‌شود.

مهمترین راه مبارزه رعایت اصول بهداشتی، به‌ویژه در اماکن عمومی است. بیمارستان‌ها و دیگر مراکز بهداشتی مهمترین رکن مبارزه محسوب نمی‌شوند، چون بیماران و افراد دیگر در کنارهم بوده و هریک با خانواده‌های خود ارتباط نزدیک دارند. از‌این‌رو، رعایت اصول بهداشتی و قرنطینه افراد مشکوک آلوده به ویروس مهمترین راه پیشگیری است.
برخی اقدامات مناسب جهت جلوگیری از گسترش مرس عبارت است ‌از:

1ـ اتخاذ راهکارهای احتیاطی مناسب در مزارع، اصطبل‌ها، انبارها و مناطقی با پرورش شتر.

2ـ آگاهی افراد جامعه، به‌ویژه مسافران نواحی آندمیک.

3ـ اجتناب از نوشیدن شیر خام شتر.

4ـ پختن، پوست‌کندن و شستشوی محصولات تحت تماس با ترشحات حیوانات.

5ـ اجتناب از تماس با حیوانات بیمار.

سازمان جهانی بهداشت (WHO) آگاهی مسافرانی که قصد سفر به کشورهای مشکوک به‌وجود ویروس دارند را، مهمترین عامل برای جلوگیری از گسترش بیماری توصیه‌کرده است.