ازدیاد حساسیت دندان(۲)

مناطق مستعد حساسیت دندان:

چرا بعضی سطوح ریشه دچار حساسیت شده و بعضی دیگر نمی‌شود؟

سطوح ریشه‌های عریان مربوط به تحلیل لثه عامل مهمی در ازدیاد حساسیت عاجی ناحیه‌ی ریشه است(شکل۲).

با‌توجه به گزارش اخیر در‌مورد بالغان بالای60 سال، تقریباً 32% دارای پوسیدگی ریشه یا پرکردگی در‌سطح ریشه بوده‌اند.

ازآنجایی که پوسیدگی ریشه مبین از دست‌دادن اتصالات لثه‌ای و تحلیل متعاقب آن است، این مسأله جمعیت بالای 60‌سال را در‌خطر تحلیل لثه در یک یا چند دندان در‌حد 30% می‌کند. نتیجه‌ی بررسی دیگر نشان‌داد که حداقل 22% جمعیت بالغان بین30‌و 90‌سال شواهدی از تحلیل لثه در‌یک یا چند دندان درحد 3‌میلی‌متر یا بیشتر خواهند داشت.

تحلیل لثه با افزایش سن بیماران و در بیماران با بهداشت دهان بسیار خوب افزایش می‌یابد. علل شایع شامل لثه‌ی چسبنده‌ی ناکافی، ریشه‌ی برجسته با پوشش نازکی از استخوان آلوئول یا dehiscence استخوانی، سایش ناشی‌از مسواک‌زدن، جراحی پریودنتال، عادات دهانی مانند خراش ناحیه‌ی طوق‌دندان با ناخن، تمیز‌کردن بیش‌از‌حد دندان، نخ‌دندان کشیدن بیش‌از‌حد، از‌دست‌دادن اتصالات لثه مربوط به ضایعات پاتولوژیک مختلف و از‌دست‌دادن اتصالات لثه طی اعمال ترمیمی. حساسیت دندان ممکن‌است به‌دنبال مسواک‌زدن معمول دندان ایجاد شود یا طی جرمگیری و root planing ، پولیش و پروفیلاکسی دندان با‌توجه به‌ازدیاد حساسیت عاج ریشه تشدید شود. بیمارانی که دارای درمان پریودنتال بوده یا باید انجام دهند در خطر بالاتر این مشکل هستند. شیوع حساسیت ریشه از 9تا23% قبل و 54تا55% بعداز درمان پریودنتال گزارش شده‌است.افزایش شدت حساسیت ریشه یک تا سه هفته بعد‌از درمان انجام می‌شود که بعداً به‌تدریج فروکش می‌کند. نتیجه‌ی یک ارزیابی نشان‌داد که تمام بیماران ناراحتی فزاینده و حساسیت عاجی را بعد‌از درمان پریودنتال شــامل جرمگیری و root planing تجربه کرده‌اند.ترس از درد و ناراحتی طی کاربرد قلم‌ها در ناحیه‌ی تحت لثه، 10% جمعیت را از مراجعه به درمان باز می دارد.با عریان شدن سطح ریشه, سمان /عاج به پوسیدگی و از‌دست‌دادن نسج دندان به‌علت انواع سایش (abrasion-abfraction-erosion) مستعدتر می‌شود (شکل‌۳).

حساسیت ممکن‌است نتیجه‌ی اچ‌کردن فراتر از مارژین پرکردگی باشد و باعث باز ماندن توبولهای عاجی شده و یا ناشی‌از پرداخت و پالیش پرکردگی باشد که تا سطح ریشه امتداد دارد و ممکن‌است باعث بازماندن توبولهای عاجی شود. سطوح ریشه‌ی مجاور دندان در‌حال کشیدن نیز ممکن‌است طی روند کشیدن توسط الواتور دندانپزشکی ساییده شوند. اعمال جراحی resective پریودنتال نیز ممکن‌است سطح ریشه‌ها را عریان بگذارد. ازدست‌دادن مینا همراه با عاج عریان به‌علت سایش دندان و bruxism، عادات اکلوزال و سایر انواع فعالیتهای پارافانکشن ممکن‌است در‌ایجاد حساسیت عاجی مساعدکننده باشد(شکل‌۴).

در عملکرد طبیعی دهان، توبولها، اسکلروز شده و مسدود می‌شوند و در زمان تراش‌دندان ماتریکس معدنی شده  باعث ایجاد دبری می‌شود که روی سطح عاج قرار‌می‌گیرد تا لایه‌ی اسمیر ایجاد کند‌. این مورد در عاج و مینا صورت می‌گیرد ولی از‌دست‌دادن لایه‌ی اسمیر توبولهای عاجی عریان شده به ازدیاد حساسیت عاجی کمک می‌کند (شکل‌۵).

رسوب بیوفیلم روی سطح ریشه ممکن‌است ازدیاد حساسیت را افزایش دهد. باز‌شدن دهانه‌ی توبولها ممکن‌است با‌توجه به روش ضعیف بهداشت دهان ـ که پلاک باکتری/بیو‌فیلم را روی سطح ریشه قرار‌می‌دهدـ همراه با محصولات اسیدی بیوفیلم که توبولهای عاجی را باز می‌کند، ایجاد شود. روشهای بهداشت دهان اغراق‌آمیز ممکن‌است باعث باز‌شدن مداوم توبولهای عاجی شود. سطح ریشه باز شده به عملکرد فیزیکی مسواک‌زدن همراه یا بدون خمیر دندان ممکن‌است عوامل مستعد‌کننده در حذف لایه‌ی اسمیر باشد و دندان را دچار حساسیت می‌کند‌. قرارگیری دندانها در مجاورت اسید محیط دهان، مصرف مواد‌غذایی و نوشیدنی اسیدی یا بلع آب کلر‌دار استخر بولیمیا ریفلاکس معده ـ روده‌یی نیز در باز‌شدن پایانه‌ی توبولهای عاجی کمک‌کننده‌است (شکل‌۶).

باید از مسواک‌زدن دندان بلافاصله بعد‌از مصرف مواد اسیدی یا نوشیدنی اسیدی پرهیز شود.

درمان و پیشگیری از حساسیت عاجی:

به‌دنبال تشخیص حساسیت دندانی و علل مولد آن، درمان و پیشگیری باید از اهداف اولیه باشد و طرح درمان خاصی ریخته  و اجرا شود. هنگامی که دندان یا دندانها دچار حساسیت عاجی شده‌اند، ادامه‌ی درمان وضعیت ایجاد شده در آنها الزامی است. به بیمار مسواک‌زدن جهت جلوگیری از دست‌دادن بیشتر عاج که به‌حساسیت عاجی کمک می‌کند باید آموخته شود. عدم مسواک‌زدن صحیح همراه با حساسیت عاجی نیز بوده‌است. مسواک‌زدن دستی یا برقی همراه با خمیر دندان ضدحساسیت تأثیر یکسانی دارند. Drisko ‌توصیه‌های پیشگیری کننده‌ای را توصیه کرده (جدول‌۱)